Տեսակէտ. 2015 Եւ Մեր Պատանիները
ՆՈՐԱ ՊԱՐՈՒԹՃԵԱՆ
Բանասէր
Ահա սկսաւ հայերուն հանդիսաւոր տարին, 2015-ը:
Միայն աղէտը կամ աղէտի մը յիշատակութիւնը կրնար ստեղծել այն զօրաշարժը, որ ահաւասիկ կը միաւորէ աշխարհի բոլոր հայերը:
Հայ ներկայացուցչական ամէն մարմին` կրօնական թէ աշխարհիկ, կը ձգէ այն տպաւորութիւնը, որ համահայկական թէ տեղական տարողութեամբ կը պատրաստուի ներկայանալու աշխարհին պատգամով մը, որ կարծես կարելի չէր եղած փոխանցել անցեալ 100 տարիներու ընթացքին:
Տիրապետող խանդավառ տրամադրութիւններու մղումով կը տարուինք երեւակայել, թէ աշխարհն ալ անհամբեր մեր պատգամին կը սպասէ, թէ` տարի մը ամբողջ միջազգային մամուլը հայուն պատմութեամբ պիտի զբաղի, թէ` Թուրքիոյ ոտքն ու ձեռքը կը դողայ ցուցադրուած այս ուժականութեան դիմաց, թէ` 100 տարի ետք հայկական քարոզարշաւը վրիժառու հարուած պիտի հասցնէ անոր գլխուն: Կ’ըլլան նոյնիսկ նմանատիպ յայտարարութիւններ:
Ազգային տարազը այլեւս նեղ կու գայ հայուն. զայն պատռելով` դուրս կու գայ ան երեւնալու իր մկաններուն ամբողջ ուժովը, որ մինչեւ սերունդ մը առաջ ողբագրութեան մէջ կծկուած կը տքար: Անցեալ դարուն խղճահարութիւն շարժող հայուն կերպարը 2015-ի սեմին պահանջատիրութեան լեզուն կը գործածէ:
Վերջապէս, կարճ չէ 100 տարին: Գաղթական հայը տեղի տուած է ապրած երկրին հպատակ հայուն: Հոգեբանական արմատական փոփոխութիւն մը աշխարհին հետ զրուցելու նոր եղանակներ ընձեռած է անոր: Գիտական եւ քաղաքական աշխարհին մէջ կշիռ ունեցող մասնագէտներու երաշխիքը ստացած է, իր կարգին` ինք ալ արտադրած է մասնագէտներ:
Ցեղասպանութեան հարիւրամեակի առթիւ ան հանդէս կու գայ միջազգային մակարդակով: Պատմագիտական աշխարհին մէջ ան ունի իր տեղը, կը հրատարակուին աշխատասիրութիւններ, յօդուածներ, լսելի կը դառնայ հանրաճանաչ անձնաւորութիւններու ձայնով, կը կազմակերպուին ցուցահանդէսներ, համագումարներ, կը պատրաստուին ժապաւէններ եւ այլն:
Ցեղասպանութեան հարիւրամեակի նշումի ծրագիրները զգայուն են օտարին նկատմամբ: Այս ճիշդ եւ ամենաբնական թուացող աշխատելաոճը, սակայն, կը մատնէ անբնական մոռացում մը ու կը կաղայ ակնառու անհաւասարակշռութեամբ: Կայ մեծ բացթողում մը, որ պիտի ազդէ ոչ միայն միամեայ այս ծրագիրներուն, այլ նաեւ մեր ճակատագիրին վրայ: Անբնական այդ մոռացումը մեր պատանիներն են, մեր դպրոցականները:
Հարիւր տարին շատ երկար է նաեւ ա՜յս սերունդին համար, որ բնականօրէն չի կրնար ըմբռնել ցեղասպանութեան մթնոլորտը, միջավայրը, ժամանակը եւ եղելութիւնը, որուն հետ ֆիզիքապէս առնչութիւն չէ ունեցած: Ու չի հասկնար: Այսօրուան տասներկու, տասնհինգ, քսան տարեկան հայ պատանիին գիտելիքները սահմանափակուած են առասպելաբանութիւններով, կարծրատիպերով, ասդիէն անդիէն կուտակուած ըսի-ըսաւներով: Անտեղեակ է ան Ցեղասպանութեան պատմութեան: Պէտք ունի սորվելու զայն: Թեմայի մը անընդհատ կրկնութիւնը չէ, որ պիտի ամրացնէ անոր համոզումը, ոչ ալ` ամէն քայլափոխին ամէն քարի տակէն իր դէմ ելլող անցեալի խոցը: Պատմական գիտելիքներու լուրջ իմացութիւնն է, որ հաւասարակշռուած սերունդ պիտի պատրաստէ ու ապահովէ վաղուան ջահակիրները: Ցեղասպանութեան զգացական դիւրաբեկ բաժինէն դէպի պատմութեան տրամաբանութեան հիմնաւոր բաժինը անցնելու պահը ինքզինք կը պարտադրէ:
Տեղին պիտի ըլլար հարիւրամեակի առթիւ ծախսուած հսկայական գումարներէն չնչին բաժին մը տրամադրել ցեղասպանութեան նիւթով դասագիրք-ձեռնարկի մը պատրաստութեան, բազմալեզու տարբերակներով, ու յանձնել հայախօս կամ օտարախօս հայ դպրոցականներու ուշադրութեան: Հայ պատանին պահանջը ունի պատմական ճշգրիտ եւ մէկտեղուած գիտելիքներու, ձեռնարկի մը, որ լուսաբանէ իր անորոշութիւնները, վերջապէս պատմութեան յստակ պատկերը տայ անոր: Հիմակուհիմա, ան նետուած է ցրուած հրատարակութիւններու հսկայական աշխարհը ու չի գիտեր ո՜ր կողմը դառնալ:
2014-2015 դպրոցական վերամուտէն անցած են ամիսներ: Ի զուր սպասեցինք, որ պատասխանատու դիրքերէ անդրադարձ կատարուէր հայ պատանիի պահանջներուն:
Կը զգամ արդէն, որ ոմանք արագ հակազդեցութեամբ պիտի ըսեն` հապա ի՞նչ է ուսուցիչին պարտականութիւնը: (Տարածուած սովորութիւն է մեր մէջ մանկավարժական թերութիւնները ուսուցիչի ուսին բեռցնելը): Անմիջապէս պատասխանեմ` ցեղասպանութիւնը բարդ նիւթ է: Ուսուցիչը ցեղասպանագէտ չէ, այլ մանկավարժ, եւ միայն իր մանկավարժի հանգամանքովը անոր աշխատակցութիւնը անհրաժեշտ է եւ պայման` մասնագէտներու կողմէ նման ձեռնարկի մը պատրաստութեան մէջ:
5-րդ դարէն ի վեր հայկական տառերն էին հայ ժողովուրդին մտաւոր աշխարհը միաւորող կախարդական սոսինձը: Անոր աննիւթեղէն նկարագիրը հայը կը դարձնէր անպարտելի, իրեն յուսացողն ալ` դիմացկուն: Որքան ալ ցաւինք, յետցեղասպանութեան պայմանները հետզհետէ մեր մէջ մարեցին անոր ազդու գործնականութեան գիտակցութիւնը, որով այսօր այդ անյաղթելի ուժը վերածուած է պերճանքի:
Այսօր մեր միասնութեան կորիզը կը հանդիսանայ Ցեղասպանութեան հետեւանքներուն դէմ պայքարը: Ինքնին դիւրաբեկ յենարան մըն է այս, որ առաւել խախուտ կը դառնայ, երբ ակադեմական մակարդակով, միջազգային հեղինակային չափանիշներով տարուած աշխատանքներուն զուգահեռ չ’ընթանար պատմութեան ժողովրդականացման կարեւոր գործընթացը, զայն ձգելով ամբոխավարութեան, կամ լաւագոյն պարագային` սիրողականութեան յոյսին:
Մեր պատմական փորձառութենէն մէկը մանաւանդ կը վերակենդանանայ այս օրերուն: Ֆրանսայի մէջ 19-րդ դարու վերջէն սկիզբ առած Հայասէրներու շարժումը Արշակ Չօպանեանի պէս մտաւորականներու ներդրումով տարիներ աշխատեցաւ պատրաստելու Եւրոպայի քաղաքական ու հանրային կարծիքը ի նպաստ հայ «մարտիրոսացած» ժողովուրդին հայրենիք ունենալու իրաւունքին: Արդի՞ւնք. 1923. քաղաքական կատարեալ ձախողութիւն, Լոզանի դաշնագիր, ուր անլոյծ հարցերու ցանկը անցնելով` անուշադրութեան մատնուեցաւ հայկական խնդիրը:
Պիտի ըսենք` անցեալ է այս ամբողջը:
Դար մը անցած է անշուշտ: Բայց աշխարհի օրէնքներէն գոնէ երկու բան մնացած է ուժի մէջ: Առաջին` քաղաքական շահերու գերիշխանութիւնը, երկրորդ` պատասխանատուութիւն նոր սերունդին հանդէպ:
Գրքոյկի մը պատրաստութիւնը քաջագործութիւն չէ, մանաւանդ` 2015-ի տրամադրութիւններով: Արծարծուած այս նիւթը լուրջ է մանաւանդ այն պատճառով, որ անտեսուած է պատանիներո՜ւ աշխարհը, մոռցուած, որ ամէն տեսակի արթնութիւն դպրոցներէն կը սկսի: Այս ալ պատմական ապրուած այլ փորձառութիւն մըն է, որ եթէ անտեսուած չըլլար, այսօր հայ դպրոցականները ազգային բոլոր ծրագիրներուն թագը դարձած կ’ըլլային: Շատո՛նց:
Ֆրանսա