Հայաստանի Ժամանակակից Արուեստի Երկու Ծանօթ Դէմքերից Գագիկ Ղազանչեանն Ու Լիլիթ Սողոմոնեանը` Լիբանանում

Հարցազրոյցը վարեց` ԱՆՈՒՇ ԹՐՈՒԱՆՑ

Հայաստանի ժամանակակից արուեստի մէջ իրենց ինքնուրոյն ոճն ու ձեռագիրը ստեղծած եւ կայացած արուեստագէտներ են Գագիկ Ղազանչեանն ու Լիլիթ Սողոմոնեանը: Շուտով լիբանանահայ արուեստասէրը կը համոզուի դրանում. չնայած նրանց աշխատանքների մի քանի նմուշներ, պէյրութեան հաւաքական ցուցահանդէսների շարքում, վերջին տարիներին ցուցադրուել են  Լիբանանում, եւ նրանց գործերը նաեւ տեղ են գտել Համազգայինի «Վահէ Սէթեան» գրահրատարակչատան հրատարակած օրացոյցերի էջերում,  բայց նրանց անհատական ցուցահանդէսը էլ աւելի մօտիկից լիբանանցի արուեստասէրին կը ծանօթացնի այս շատ հետաքրքրական արուեստագէտների աշխատանքներին:  Կարող ենք ասել, որ  ներկայացուելու է բարձր մակարդակի ժամանակակից արուեստ:   Կազմակերպութեամբ  Համազգայինի  «Լիւսի Թիւթիւնճեան» ցուցասրահի եւ հովանաւորութեամբ ճարտարարուեստի նախարար Վրէժ Սապունճեանի,  16  հոկտեմբերին  բացուելու է Գագիկ  Ղազանչեան-Լիլիթ Սողոմոնեան ամուսինների  համատեղ ցուցահանդէսը: «Երկու դիտակէտ» կոչուող  ցուցահանդէսին արուեստագէտները ներկայացնելու են վերջին շրջանի աշխատանքներից:

Մենք  ցուցահանդէսից առաջ Երեւանում հանդիպեցինք նրանց:  Գագիկ Ղազանչեանը նոր էր վերադարձել Շուշիից, որտեղ մասնակցում էր վերջին շաբաթների  հայաստանեան ամենակարեւոր արուեստի նախագծին` «Շուշի արթ փրոճեքթ»-ին:   Սա մի նախագիծ է, որ համախմբել է  Հայաստանի եւ սփիւռքի շուրջ 20 արուեստագետի. նրանք  բոլորն էլ  յղացական արուեստի հայ դէմքերն են:  Մի փորձ էր ոչ միայն Շուշիում ներկայացնել ժամանակակից ու յառաջապահական արուեստ, այլ նաեւ համախմբել արուեստի նոր ու յառաջատար ուղղութիւններով ստեղծագործող հայ  արուեստագէտներին. պարզուեց` քիչ չեն նրանք:   Մենք կարող ենք ասել, որ ժամանակակից  համաշխարհային արուեստում հայերը վաղուց հաստատել են իրենց տեղն ու դիրքը: Շուշիի արուեստի  փառատօնի հրաշալի  տպաւորութեամբ էլ Գագիկ Ղազանչեանն իր  գեղանկարչուհի կնոջ հետ գալիս է Լիբանան:

 

«ԱԶԴԱԿ».- Նկատի ունենալով, որ առաջին անգամ էք Լիբանանում,  ի՞նչ ակնկալիքներ ունէք, ծանօ՞թ էք լիբանանահայ արուեստասէրին:

ԳԱԳԻԿ ՂԱԶԱՆՉԵԱՆ.- Առաջին անգամն է, որ գնում ենք Լիբանան, բայց առաջին անգամը չէ, որ մեր գործերը ցուցադրւում են այնտեղ:  Մեր այս  այցը հրաշալի առիթ է  ոչ միայն ցուցադրուելու, այլ նաեւ` մօտիկից ծանօթանալու լիբանանահայ արուեստասէրին:  Նկարչի համար միշտ էլ հաճելի է մօտիկից ծանօթանալ իր արուեստը գնահատողներին, սիրողներին, իր գործերով հետաքրքրուողներին: Հետաքրքիր է տեսնել նաեւ արուեստասէրի ապրած միջավայրը, նաեւ քո ապրած միջավայրի մասին խօսել նրա հետ…

Միշտ ցուցահանդէսը անակնկալներ է  բերում,  հանդիպում ես նոր մարդկանց, նոյնիսկ`  հաւաքորդների, որոնք քո գործերից  ունեն եւ դու տեղեակ չէիր, կամ տեղեակ ես, իրենց չէիր ճանաչում:

Յաճախ մարդիկ  նկարչի գործերը տեսնում են արուեստանոցում եւ այլ  տպաւորութիւն են ունենում, քանի որ արուեստանոցում  խառը,  ստեղծագործական, ոչ աւարտուն վիճակ կայ, տարբեր է, երբ  նկարներդ կախում ես ցուցասրահում, արդէն պատրաստի, ինքդ էլ ես հաճոյք ստանում քո կատարած գործից:

Մի խօսքով,  միշտ նոր սպասելիքներ կան ցուցահանդէսներից եւ պէյրութեան ցուցահանդէսում էլ, մեզ թւում է, կը լինեն, քանի որ մասամբ ծանօթ ենք լիբանանահայ արուեստասէրին, գիտենք, որ գնահատող, ընդունող արուեստասէր կայ այնտեղ:

«Ա.».- Իսկ ընդհանրապէս, յաճա՞խ էք միասին ցուցադրւում:

ԼԻԼԻԹ ՍՈՂՈՄՈՆԵԱՆ.- Պէյրութի ցուցահանդէսը մեր  երրորդ համատեղ ցուցահանդէսն է լինելու: Համատեղ ցուցադրուել ենք   Գերմանիայում, Միացեալ Նահանգներում, եղել են խմբակային ցուցահանդէսներ, որտեղ մեր գործերն էլ են ցուցադրուել: Իսկ մեզնից իւրաքանչիւրն իր անհատական ցուցահանդէսն է ունենում ժամանակ առ ժամանակ:

«Ա.».- Գագիկ, դուք տարբեր ուղղութիւնների մէջ էք ստեղծագործել`  իրական նկարչութիւնից մինչեւ ծայրաստիճան վերացականութիւն: Ի վերջոյ, ո՞րն է դրանցից ձեզ հոգեհարազատ, որի՞ մէջ էք դուք ձեզ լիարժէք զգում:

Գ. Ղ.- Ինչ որ անում եմ, ինչ որ ստացւում է, բոլորի մէջ էլ ինձ լիարժէք եմ զգում: Ես  կախուածութիւն չունեմ իմ նկարներից, այն սեռերից, որոնց մէջ ստեղծագործում եմ: Յատուկ ուղղութիւն չկայ, որին դաւանում եմ,  իմ ստեղծագործական կեանքի մէջ մի քանի փուլեր են եղել,  մէկը միւսին շարունակում է,  միշտ էլ կարող եմ նորովի ներկայանալ:  Ժամանակն ինքն է թելադրում, ամէն ինչ էլ հետագային իր տեղը գտնելու է ժամանակի մէջ, տեղաւորուելու է: Արուեստի գործը հիմնականում յենուած է զգացմունքի վրայ: Կարող է շատ արհեստավարժ արուած նկար լինի, բայց մէջը ոչ մի հոգեկան լիցք չլինի, ես դա նկարչութիւն չեմ համարում: Ինձ համար կարեւորը ուղղութիւնը չէ, այլ այն, թէ գործը ստացուե՞լ է, թէ՞ չէ:

«Ա».- Հիմա ի՞նչ ստեղծագործական միտումներ կան ձեր կեանքում:

Գ. Ղ.- Հիմա աւելի ոչ կերպարանային, զգայական ոլորտի մէջ խորանալու միտումներ կան:

«Ա.».- Իսկ հնարաւո՞ր է նորից իրական նկարչութեան վերադառնաք:

Գ. Ղ.- Հնարաւոր է, ոչինչ բացառուած չէ  նկարիչը, ստեղծագործողը չգիտի` վաղը ինչ կը լինի իր հետ, իր զգայական աշխարհի հետ, ինչպէս կ՛արտայայտուի այդ ամէնը:

Լ. Ս.- Ոճի մասին անընդհատ խօսելը նկարչի համար այդքան կարեւոր չէ, ի հարկէ դպրոցներ անցել ենք, այդ դպրոցներից սովորել ենք,  այսօր ինձ համար աւելի գնահատելի է  նկարչի  անհատական մօտեցումը` արուեստին,  այն խօսքը, որ միայն իրեն է  բնորոշ: Այսինքն այն ժամանակաշրջանը, երբ արուեստում   աւելի հետաքրքիր էին ինչ-որ հոսանքներ, երբ նկարիչները փնտռում էին իրենց հոգեհարազատ գաղափարով խմբեր, ինձ թւում է արդէն անցել է, այսօր այն ժամանակաշրջանն ենք ապրում, երբ տեղեկութիւնը շատ է, եւ արուեստագէտն ուղղակի պէտք է կարողանայ ինքնատիպ ձեւով   արտայայտել իր մտքերը:

«Ա.».- Լիլիթ, որոշակիօրէն ձեր ձեռագիրն ինչո՞վ կ՛առանձնացնէինք:

Լ. Ս.- Իմ նկարչութիւնն անկեղծ նկարչութիւն է,  ինձ բնորոշ գծերն ի հարկէ ակնյայտ երեւում են  իմ ցանկացած սեռում, լինի կտաւի,  թէ թղթի վրայ,  կարեւորը միջոցները  չեն, կարեւորը ասելիքն է:  Եթէ ես կարծում եմ, որ իմ ասելիքը աւելի հեշտ է սպիտակ թղթի վրայ   արտայայտել,   որ զուսպ եւ նուազագոյն միջոցներ է պահանջում, ես դա եմ անում սպիտակ  թղթի վրայ: Եթէ դա յագենում է, եւ ժամանակ է գալիս զգայական թեմաների, ապա   գունային երանգներն աւելի եմ խտացնում: Բայց նորից եմ  ասում, միջոցները, ուղղութիւնները կարեւոր չեն, անձամբ ինձ համար  շատ հետաքրքիր է ստեղծագործելու գործընթացը:   Նկարն աւարտելուց յետոյ հետաքրքրութեամբ յայտնաբերում եմ, որ այս նկարը ես չեմ նկարել, այլ նկարուել է, ես եղել եմ ընդամէնը միջոց:

«Ա.».- Դուք նոյն ընտանիքում էք ապրում, բայց տարբեր արուեստանոցներո՞ւմ էք ստեղծագործում:

Լ. Ս.- Այո,  նոյն շէնքի տարբեր յարկերում:

«Ա.».- Վէճեր լինո՞ւմ են, յաճա՞խ էք քննարկում միմեանց գործերը:

Լ. Ս.- Դէ  երկու ստեղծագործող մարդկանց միջեւ անհնար է չլինեն բանավէճեր, որոնք միշտ առողջ բանաձեւումների են յանգեցնում: Մենք միմեանց ապացուցելու ոչինչ չունենք, պարզապէս ես  չեմ դադարում  զարմանալ Գագիկի հնարաւորութիւնների  վրայ: Նա մեծ հնարաւորութիւնների տէր նկարիչ է, եւ դրա մասին առաջինը ես գիտեմ, քանի որ ես եմ տեսնում նրա ստեղծագործական կեանքը, իմ աչքի առջեւ է:

Մենք միասին ենք ապրում, միասին ենք սկսել մեր ստեղծագործական կեանքը, համալսարանից մինչեւ հիմա, նոյն միջավայրից ենք սնւում եւ նոյն միջավայրում ենք ստեղծագործում, բայց մենք  տարբեր նկարիչներ ենք: Պատահական չէ, որ Լիբանանի ցուցահանդէսը վերնագրուած է    «Երկու հայեացք»: Տարբեր դիտակէտ եւ տարբեր հայեացքներ ունեցող նկարիչներ ենք,  բնականաբար այդպէս էլ պիտի լինէր:

«Ա.».- Իսկ դիմանկարի սեռի մասին ի՞նչ էք մտածում:

Գ. Ղ.- Ես ունեմ դիմանկարների շարք, սիրում եմ դիմանկարներ եւ շատ սիրով եմ անում:  Լիլիթի դիմանկարը նոյնպէս արել եմ:

Լ. Ս.- Գագիկը շատ լաւ դիմանկարներ է անում, յուսամ Լիբանանում էլ կը ցուցադրենք դրանցից:

«Ա.».- Յաճա՞խ էք ներշնչուած լինում:

Գ. Ղ.- Երբ որ արհեստավարժ նկարիչ ես, չես սպասում, որ ներշնչանքը գայ, դու ինքդ ես քո աշխատանքով, քո մտածումներով, քո ապրած կեանքով հասնում դրան:  Կեանքն իր դրսեւորումներով ազդում է մեր վրայ,  մենք մեր անդադար աշխատանքի մէջ դա չենք զգում, միայն ստեղծագործութեան արդիւնքից տեսնում ենք, թէ որքան ներշնչուած ենք եղել, կամ էլ ինչ  որ բաներ են ազդում, կուտակւում եւ մի օր էլ արտայայտւում են:

Լ. Ս.- Պիտի անընդհատ  աշխատես,  այնպէս չէ, որ նկարչութեամբ միայն մի քանի ժամ կամ որոշակի օրեր  պէտք է զբաղուել, դա անդադար աշխատանք է: Ես ինքս շատ բծախնդիր եմ իմ արուեստի հանդէպ եւ որպէսզի արդիւնքի հասնեմ, շատ եմ աշխատում:  Իմ գործն աշխատելն է, ցուցահանդէսներն ի հարկէ կարեւոր են,  բայց իմ աշխատանքի մի փոքր մասն են ընդամէնը, եւ յետոյ մենք նկարիչներս մեր մասին շատ չենք կարող խօսել, մենք խօսում ենք մարդկանց հոգիների հետ:

«Ա.».- Գագիկ, քիչ առաջ  հաւաքորդների մասին խօսեցիք, ի՞նչ տեսակի մարդկանց կարող են հետաքրքրել ձեր գործերը, ովքե՞ր են  իրենց անձնական հաւաքածուներում հաւաքում դրանք: Նկարիչը ծանօթ լինո՞ւմ է  իր գործերի հաւաքորդներին:

Գ. Ղ.- Հիմնականում ծանօթ ենք: Ի հարկէ նրանք, ովքեր ցուցասրահներից են ձեռք բերում մեր գործերը, ծանօթ չենք լինում, բայց մէկ էլ մի տեղ, մի ցուցահանդէսի ժամանակ կամ մի այլ առիթով յանկարծ լսում ես, որ մէկը  քո գործերից  ունի կամ հաւաքում է:  Հաճելի է իմանալ, որ մի տեղ մէկը կայ, որ առանց քեզ ճանաչելու քո գործերն է հաւաքում: Ինչ  վերաբերում է, թէ ինչ բնոյթի մարդկանց է հետաքրքրում, ասեմ, որ նրանք շատ տարբեր են լինում: Երբեմն մեծահարուստներ են  լինում,   երբեմն  մարդիկ են լինում, որ  գումար չեն ունենում, բայց ամէն ինչ անում են  իրենց սիրած  նկարը ձեռք բերելու համար… Միշտ ուզում ես նկարների յետեւից մի օր գնալ եւ տեսնել, թէ որտե՞ղ է,  «ո՞ւմ տունն է հարս գնացել»:

Լ. Ս.- Յաճախ ենք նամակ կամ լուսանկար   ստանում մեր նկարների մասին,  հաճելի է, որ ինչ-որ մէկի տանը  մի  մասնիկ թողել ես քեզնից:

«Ա.».- Գագիկ, ինչքանո՞վ ես կարեւորում  «Շուշի արթ փրոճեքթ»-ին քո մասնակցութիւնը:

Գ. Ղ.- Շուշիի արուեստի ծրագիրը  շատ հետաքրքիր անցաւ:  Ինքս մասնակցեցի քանդակով: Այս նախագիծը կարեւորւում էր նրանով, որ  այն տեղի ունեցաւ Արցախում, քանի որ Արցախում միշտ չեն նման բաներ լինում: Բոլոր մասնակիցները շատ սիրով մասնակցեցին, Արցախում արուեստի տօնի վերածուեց այդ ծրագիրը:  Իսկ լիբանանեան    ցուցահանդէսին էլ  նայում եմ Հայաստան-սփիւռք համագործակցութեան տեսակէտից:  Համազգայինը մեծ գործ է անում, յատկապէս Լիբանանի Համազգայինի աշխատանքը մեզ զարմացնում է:

«Ա.».- Հայաստանո՞ւմ է հեշտ ստեղծագործելը,  թէ՞ դրսում:

Լ. Ս.- Ի հարկէ Հայաստանում: Երբ քո միջավայրում ես, քո զգացումները աւելի ճշգրիտ են, աւելի հասկանալի են: Դրսում ստեղծագործելն ու ցուցադրուելն էլ է հետաքրքիր արուեստագէտի համար, բայց ես նախընտրում եմ Հայաստանում ապրել եւ ստեղծագործել:  Դժգոհ չեմ այն ընդունելութիւնից, որ ունեմ իմ երկրում:

«Ա.».- Իսկ  շատ  ստեղծագործողներ գնում են Հայաստանից,  այն պատճառաբանութեամբ, որ դրսում աւելի հեշտ է:

Լ. Ս.- Եթէ բուն ստեղծագործելու մասին է  խօսքը, ինձ համար էլ, Գագիկի համար էլ  այստեղ աւելի հեշտ է: Մենք հնարաւորութիւն ունէինք դրսում ապրելու եւ նաեւ ապրել ու  ստեղծագործել ենք, բայց վերադարձել ենք:

Գ. Ղ.- Դէ դրսում աւելի շատ մարդ է դիտում քո աշխատանքները: Բոլոր նկարիչներն էլ միշտ ցանկութիւն ունեն,  որ  իրենց  նկարները հազարաւոր մարդիկ դիտեն: Գուցէ դրսում այդ առումով է հետաքրքիր, սակայն ստեղծագործական լիցքերը մենք ստանում ենք մեր հայրենիքում:

Լ. Ս.- Նկարիչներն ընդհանրապէս միայնակ մարդիկ  են,  պարփակուած իրենք իրենց մէջ,  ինչքան էլ փառք սիրեն միեւնոյնն է, իրենք ձգտում են  դէպի իրենց  անկիւնը, իրենց կտաւը, իրենց միջավայրը:  Ինձ համար իմ ներքին զգացմունքներն են աւելի  կարեւոր:

Գ. Ղ.- Ես յոյս ունեմ, որ բոլոր մարդիկ, ովքեր գնացել են Հայաստանից,  մի օր գալու են եւ իրենց հետ բերելու են այն փորձը, որ դրսում են ձեռք բերել, լեզու են սովորել, տարբեր մշակոյթների հետ են առնչուել: