Կառլոս Սայադեան. «Իսկական Նկարչութիւնը Ժամանակի Չափում Պիտի Ունենայ»

Հարցազրոյցը վարեց՝ ԱՆՈՒՇ ԹՐՈՒԱՆՑ

Ալփիական մարգագետին

Փետրուար 20-ին «Լիւսի Թիւթիւնճեան» ցուցասրահին մէջ կը բացուի հայրենի գեղանկարիչ Կառլոս Սայադեանի գեղանկարչական աշխատանքներու ցուցահանդէսը: Գեղանկարիչը հաւաքածոյ մը պատրաստած է, որ լաւագոյնս կը ներկայացնէ` իր արուեստը, տարիներու աշխատանքը, իր ձեռագիրն ու, վերջապէս, հայ ժամանակակից գեղանկարչութեան դասական միտումները:

Կառլոս Սայադեան կը բնակի Երեւանի կեդրոնը գտնուող Նորագիւղ աւանին մէջ, ուր կը գտնուի իր արուեստանոցը: Պատերուն վրայ եւ պատերուն տակ շարուած գեղանկարները կը վկայեն գեղանկարիչին տարիներու աշխատանքին մասին:  Բազամաթիւ նկարներ ալ վաճառուած են ցուցահանդէսներու ընթացքին կամ նոյն արուեստանոցէն: Ինք երբեք պատուէրով չի նկարեր, այլ արուեստասէրն է, որ կը հաւնի անոր ստեղծագործական միտքի ու վրձինին աշխատանքը եւ կը գնէ: Կան նաեւ Կառլոս Սայադեանի աշխատանքներով հետաքրքրուած հաւաքորդներ,  սակայն ընդհանուր առմամբ ան կ՛ըսէ, թէ հայ գեղանկարչութիւնը տակաւին չէ մտած մեծ հաւաքածոներու  մէջ, իսկ ատոր համար  շատ աշխատանք է անհրաժեշտ. ոչ թէ հայ նկարիչները չունին համապատասխան տաղանդ, այլ կարգ մը ուրիշ հարցեր կան` դպրոցի բացակայութիւն, արուեստի համադրողներ, մեծ գումարներ, որոնք պիտի ներդրուին հայ գեղանկարչի գործը  միջազգային ասպարէզ հանելու համար:

Իր առաջին անհատական ցուցահանդէսը Կառլոս Սայադեան ունեցած է Պուքրեշի մէջ, այնուհետեւ յաջորդած են ցուցահանդէսները` Լոս Անճելըս (1989, 1999, 2004), Աթէնք (1996), Ապու Տապի  (1996), Երեւան (1998, 2004) եւ այլ վայրեր: Անոր աշխատանքներէն կը պահուին կարգ մը թանգարաններու մէջ, որոնց կարգին`  Մխիթարեան միաբանութեան թանգարանը:

Լիբանանեան ցուցահանդէսէն առաջ հարցազրոյց մը ունեցանք Կառլոս Սայադեանին հետ:

ՀԱՐՑՈՒՄ.- Պարո՛ն Սայադեան, ձեր գեղարուեստական մտածողութիւնն ուրկէ՞ եկած է, ի՞նչ միջավայրի մէջ մեծցած եք, որ հետագային ազդած է ձեր վրայ:

ԿԱՌԼՈՍ ՍԱՅԱԴԵԱՆ.– Մօրս կողմը Վանէն են,    մեծ հայրերս բրուտներ էին, եթէ  նայինք, թերեւս այդ մէկն ալ իր ազդեցութիւնը ձգած է: Մեծ մայրս  Վանէն 1915 թուականին եկած է, Վանի մէջ ալ  մեծ մօրս կողմը մեղուապահներ եղած են, եկած են Հայաստան, նորէն շարունակած են մեղու պահել, ես մանկութիւնս բնութեան մէջ անցուցած եմ: Ամառը մեղուն դաշտերն ու սարերը կը հանէին, ես ալ իրենց հետ կ՛երթայի, վրանի տակ, ազատութեան մէջ օրեր կ՛անցընէի: Երեւի  մանկութեանս  տպաւորութիւնները մնացած են:  Առհասարակ մանկութիւնը տարբեր ձեւով կը տպաւորէ մէկը եւ հետագայ կեանքի բոլոր տարիներուն այս կամ այն կերպ կ՛ադրադառնայ:    Բնանկարը միշտ ներկայ է իմ  արուեստիս  մէջ, մոթիվները միշտ կը փոխեմ, բայց բնանկարը միշտ կայ:

Հ.- Իսկ տրամադրութիւնը կարեւո՞ր է բնանկար ստեղծելու ժամանակ, թէ՞  բնութիւնն ինքնին բաւարար է նկարիչի մը համար:

Կ. Ս.- Ինծի համար տրամադրութիւնը շատ կարեւոր է: Առհասարակ, տրամադրութեամբ գծելը իմփրեսիոնիսթներուն շնորհն է, իսկ իմ քովս տրամադրութիւնը, այո, կայ, սակայն այդ տրամադրութեամբ ստեղծուած պատկերները  աւելի դասական  ձեւերու մէջ կ՛արտայայտուին:

Հ.- Ինչպէ՞ս կը կոչէք ձեր ժանրը:

Կ. Ս.- Ես առհասարակ ազատ եմ այդ առումով, շատ չեմ սահմանափակուիր ժանրերուն մէջ, դասական, քիչ մը վերացական ուղղութեան մէջ եմ: Բայց տարբեր ժամանակներու զիս իրապաշտական գծանկարիչ կոչած են, նոյնիսկ  իմ գործերս բնութագրած են իբրեւ նոր դասականութեան յարող…

Բայց ես ինքզինքս կը զգամ եւրոպական արուեստի դասական ուղղութիւններուն մօտ արուեստագէտ մը, մանաւանդ որ ուսանելու, ուսումնասիրելու ժամանակ ալ ինծի համար մեծ հիմք ծառայած է եւրոպական  արուեստը:

Ճիշդ է` համալսարանի մէջ պահ մը կար, որ դիւրին էր Մինասի կամ հայկական նկարչութեան ազդեցութեան տակ իյնալը, թերեւս ես ալ ինկած եմ այդ ազդեցութեան տակ, սակայն  շատ արագ յաղթահարեցի, հասկցայ, որ ատիկա չէ իմ ճանապարհս: Կ՛աշխատիս, եւ ժանրերը, շրջանները ինքնին կու գան: Դասականի մէջ  վերացականութիւն պիտի ըլլայ, վերացականութեան մէջ ալ դասականութիւն պիտի ըլլայ:

Նկարին մէջ ես շատ կը նկատեմ քսուածքը, այդ մէկը նկարին մասին շատ բան  կ՛ըսէ: Կարծես   ժանրը ինքնին կարեւոր չէ, որքան` քսուածքը ի՛նքը: Քսուածքը շատ խորք պիտի ունենայ: Ստեղծագործութեան մը մէջ ամէն ինչ իր տեղը ունի` քսուածքը,  նիւթը,  նիւթն ալ պէտք է քուկդ ըլլայ,  շատ հոգեհարազատ:

Իբրեւ արդիւնք` ստեղծուած նկարը ազդեցութիւն պիտի ձգէ մարդու վրայ, եթէ չի ձգեր, անիմաստ է անոր մասին խօսիլ: Հնարաւոր է` հեղինակը ըլլայ հրաշալի վարպետ կատարող /այդպիսի նկարիչներ կան, որոնց նկարը դիտելով ես ալ կը զարմանամ,  թէ ինչպէ՞ս նկարած են այդպէս վարպետօրէն/, սակայն նկարին մէջը կեանք  եւ   ոգի չըլլայ: Նկարչութիւնը ոգի պիտի փոխանցէ: Եթէ անիկա իրական նկարչութիւն է, չափումներ  ունի` երկարութիւն, բարձրութիւն եւ խորութիւն,  իսկ իսկական նկարչութիւնը նաեւ մէկ այլ չափում  պիտի ունենայ` ժամանակի չափում: Եթէ ժամանակի չափումը պակսի, նկարը քարացած կը թուի, առանց  թրթիռներու: Ես բնութեան մէջ  մարդ կը նկարեմ երբեմն, բայց եթէ փորձեմ բնութիւնը առանց մարդու նկարել, նորէն անիկա պիտի շնչէ, թրթիռ ունենայ:

Հ.- Դուք բնութենէն զատ նաեւ կիներ կը նկարէք: Ովքե՞ր են Ձեր նկարչութեան կիները: 

Կ. Ս.- Ապրող, շնչող, կեանք պարգեւող էակներ են: Թերեւս եւ հայեր են: Հայ կինն ալ կրնայ մերկ ըլլալ: Այդպիսի քարացած կարծրատիպեր չկան, որ միայն օտար նկարչութեան մէջ, օտար կիներ կրնան մերկ ըլլալ,  եւ նկարիչը պատկերէ զանոնք: Անոնք տարբեր են իրենց էութեամբ: Ինծի համար դէմքը կարեւոր չէ, այլ` էութիւնը, ատոր համար ես  դիմագիծեր շատ չեմ շեշտեր, ամէն մարդ թող իր ուզած դէմքը տեսնէ:

Բոլոր նշանաւոր նկարիչներ ալ մերկ կիներ նկարած են, սակայն անոնք ամէնքն ալ տարբեր եղած են իրարմէ:

Տիցիանն ալ մերկ կին ունի գծած,  Էլ Կրեքոն ալ,  Կոյան ալ… Բայց Կոյայի  նկարած Մախան  նման չէ  Տիցիանի նկարած կիներուն,  մէկը իտալուհի է, միւսը`  սպանուհի, մէկը  Տիցիանին պատկերացուցած կինն է, միւսը` Կոյային:

Իմ կիներն ալ իմ պատկերացուցած էակներն են: Անգամ մը Յակոբ Յակոբեանը ինծին  հարցուց` չե՞ս վախնար, որ ազգային չըլլան. ես ալ պատասխանեցի` հայ կինը չի՞ մերկանար:

Հ.- Ի՞նչ ուսուցիչներ ունեցած էք:

Կ. Ս.- Անցած եմ գծանկարչական լաւագոյն  ճանապարհը, որ խորհրդային համակարգին մէջ կար: Նկարչական դպրոց յաճախած եմ, ետքը,  հինգ տարի Թերլեմեզեանի անուան ուսումնարան, իսկ հինգ տարի ալ` Գեղարուեստի ակադեմիա: Ուսումնասիրած եմ դասականն ալ, ժամանակակիցն ալ, շատ բան սորված եմ   Ռուպենսի, Էլ Կրեքոյի, Ռեմպրանտի,   Քարավաճոյի արուեստէն: Սակայն որքան ալ սորվիս, ուսումնասիրես, շնորհքդ պիտի ըլլայ: Անշուշտ, բանի մը միայն  աշխատասիրութեամբ պիտի հասնիս: Սուտ է, երբ կ՛ըսեն, թէ այնքան շնորհքով է, որ պէտք չունի աշխատելու: Եթէ չաշխատի, եղած շնորհքն ալ կ՛երթայ:

Հ.- Պարո՛ն Սայադեան, այնպիսի տպաւորութիւն մը կայ, որ դուք Երեւանի կեդրոնը գտնուող այս աւանին  մէջ կ՛ապրիք մեկուսի կեանքով, միայն կը նկարէք, այդպէ՞ս  է:

Կ. Ս.- Կան մարդիկ, որոնց հետ կը հաղորդակցիմ, սակայն ընդհանուր առմամբ կը սիրեմ առանձնութիւնը: Երկրի ընդհանուր տրամադրութիւնը զիս կը խանգարէ, ընկերային անարդարութիւնը շատ է, նման այլ հարցեր կան…  Ի հարկէ կրնամ գոցուիլ իմ աշխարհիս մէջ,  չհաղորդակցիլ. սակայն արուեստագէտի մը համար այդ մեկուսի կեանքը միշտ չէ, որ  լաւ է: Կու գան ընկերներ, կը զրուցենք, ատոնք հիմնականը նկարիչներ չեն ըլլար, այլ` տարբեր մասնագիտութիւններու տէր մարդիկ:

Հ.- Իսկ երիտասարդներ կու գա՞ն` մասնագիտական խորհուրդներ հարցնելու:

Կ. Ս.- Երբեմն, ոչ յաճախ: Այսօրուան երիտասարդները մեր ժամանակներու երիտասարդներուն պէս չեն, սակայն ըսեմ,  որ կան լաւ երիտասարդ նկարիչներ:

Հ.- Չէ՞ք ուզեր դուք դպրոց մը բանալ եւ անոնց սորվեցնել այն, ինչ որ ժամանակին ստացած եք, նաեւ` ձեր փորձը փոխանցել:

Կ. Ս.- Ո՛չ, որովհետեւ հասկցած եմ, որ դասաւանդելը իմ գործս չէ, ես ստեղծագործող մարդ եմ: Իմ երկու աղջիկներս ալ նկարչութիւն ուրիշին քով սորված են:

Հ.- Պարո՛ն Սայադեան, դուք ըլլալով միջին սերունդի գեղանկարիչ` ի՞նչ կրնաք ըսել, ի՞նչ վիճակի մէջ են ձեր սերդնակից նկարիչները Հայաստանի մէջ:

Կ. Ս.- Շաբաթներ առաջ  Նկարիչներու միութեան համագումարն էր, որուն նաեւ ես մասնակցեցայ եւ այդ համագումարին ժամանակ հասկցայ, որ այսօրուան նկարիչները  տեսակ մը  անհասկնալի  վիճակի մէջ են:

Տակաւին կարծես հին ժամանակները կը կարօտնան, որ ցուցադրուին, դուրս երթան, սակայն ես գիտեմ, որ այդ ամէնը ընելու համար մեր նկարչութիւնը արդէն դպրոց պիտի դառնայ, որ աշխարհի մէջ  ճանչնան իբրեւ հայկական նկարչութիւն,  եւ հայ նկարիչն ալ իր տեղը գտնէ: Այսօր հայկական նկարչութիւն աշխարհին մէջ իբրեւ դպրոց ճանչցուած չէ: Մենք պէտք է փորձենք մատուցել աշխարհին եւ յետոյ տեսնենք`  աշխարհը կ՛ընդունի՞, թէ՞ չէ: Մեր ազգին տաղանդը չի կորսուիր, ինչպէս ըսի` լաւ երիտասարդներ կան, սակայն շա՜տ շա՛տ աշխատանք պիտի կատարուի դուրսի աշխարհին ներկայանալու համար:

Ես  հոլանտացի մէկու մը  հետ կ՛աշխատէի, կ՛ըսէր, որ երեք տեսակի նկարչութիւն կայ`  տեքորաթիվ, առեւտրական եւ հաւաքածոյի յատուկ: Հայ նկարչութիւնը այդպէս ալ չդարձաւ հաւաքածոյի յատուկ նկարչութիւն: Մենք  չունինք   այդպիսի նկարչութիւն: Ո՛չ Փարիզի թանգարաններուն մէջ կայ, ո՛չ մէկ ծանօթ տեղ:  Համաշխարհային ասպարէզ հասնելու համար տաղանդը միայն բաւարար չէ, անհրաժեշտ է, որ քեզ ներկայացնեն եւ ճիշդ ներկայացնեն:   Նշանաւոր հրատարակութիւններու եւ արուեստաբաններու կազմած պատկերագիրքեր,       նշանաւոր  ցուցասրահներ, լայն  ճանաչում… ասիկա է այսօրուան նկարչութեան ճանապարհը:

Հ.- Դուք շատ ցուցադրուած էք դուրսը: Ո՞ր արուեստասէրը աւելի ուշադիր է արուեստի հանդէպ. Հայաստանի՞ թէ՞ դուրսի:

Կ. Ս.- Ճիշդը` ես այդպիսի  բաժանումներ չեմ դներ, այլ կ՛ըսէի ամէն տեղ ալ կան արուեսասէրներ եւ  ոչ արուեստասէրներ: Օրինակ, զիս Աթէնքի մէջ  շատ զարմացուց  այն, որ Աթէնքը, ըլլալով հնադարեան մշակութային կեդրոն, ժողովուրդը  հեռու է արուեստէն: Փարիզի արուեստասէրն ալ ինծի անծանօթ էր: Ամէն տեղ ալ կան ուշադիր եւ անտարբեր արուեստասէրներ: Միայն Հայաստանի մէջ արուեստասէրն ալ այսօր տեսակ մը մոլորած է: Այն, ինչ որ կը մատուցուի, որակը շատ ցած է, փայլուն ցուցահանդէսներ չկան,  ցուցահանդէսները կարծես աւելի շատ թուղթեր լրացնելու համար են: Արուեստասէրն ալ այսօր փոփոխութեան կարիք ունի:

Հ.- Չէ՞ք  մտածեր դուրս երթալու, հոն ստեղծագործելու մասին:

Կ. Ս.- Ես կ՛երթամ, կը ստեղծագործեմ, նորէն ետ  կու գամ: Դուստրս Միացեալ Նահանգներ է, կ՛երթամ, կու գամ, բայց մնայուն երթալու մասին չեմ մտածեր: Չեմ ալ կրնար ըսել,  թէ ատոր պատճառն այն է, որ շատ լաւ կը զգամ հոս… Հայաստանը  ամէն պարագայի քիչ է ստեղծագործողի մը համար: Միշտ դուրս երթալու,  տեսնելու, շնչելու կարիք կայ…

Հայաստանի մէջ շատ բան զիս կը նեղացնէ: Օրինակ, քրիստոնէութենէ հեռու ըլլալը: Երբ ես գացի Արեւմտեան Հայաստան, եկայ, հասկցայ, որ մեր շատ խնդիրները անկազմակերպութենէն կու գան: Կազմակերպելու հսկայական գործ կայ, իսկ մենք  միայն կը խօսինք հայրենասիրութենէ: Հայրենասիրութիւնը խօսքով չէ, այլ` գործով: Եթէ ամէն մարդ իր տեղը ըլլայ, շատ  հարցեր կը  լուծուին:

Մեր ժողովրդին մէկ մասը մինչեւ հիմա ալ չի գիտէր` ինք Արեւմուտքի՞, թէ՞ Արեւելքի մէջ է:

Հ.- Դուք ի՞նչ կը զգաք: 

Կ. Ս.- Ես ինքզինքս Արեւմուտքի մէջ կը զգամ  եւ  քրիստոնեայ կը զգամ, իսկ մեր  շուրջը ապրող բազմաթիւ մարդիկ  քրիստոնեայ նոյնիսկ չեն զգար. այդ մէկը շատ ցաւ կը պատճառէ:

Հ.- Իսկ ձեր նշած  ընկերային  անարդարութեան եւ  շատ մը այլ հարցերու լուծումը ինչպէ՞ս կը տեսնէք:

Կ. Ս.- Ժողովուրդն ի՛նքը պիտի հասուննայ, ոտքի կենայ,  եւ այդ պոռթկումով շատ հարցեր կը   լուծուին: Հակառակ պարագային` այսպէս ոչինչ կ՛ըլլայ: Ժողովուրդին մէջ կը տեսնեմ լուծումը, ոչ մէկ այլ տեղ:

Հ.- Արուեստը կրնա՞յ փոխել շրջապատը:

Կ. Ս.- Արուեստը փոխելու  նպատակ չունի, անիկա կը կրթէ:  Ես կողմնակից եմ անոր, թէ որքան շատ երեխաները պզտիկ տարիքէն   շփուին արուեստի հետ, երաժշտութիւն, պար եւ այլ արուեստներ սորվին, այնքան աւելի լաւ մարդ կ՛ըլլան, կարեւոր չէ` ի՞նչ մասնագիտութիւն կը ստանան:

Հ.- Լիբանանահայ արուեստասէրը ձեւով մը ծանօթ է ձեզի, նկատի ունենալով, որ շատ  տարիներ առաջ այցելած եք: Այսօր ի՞նչ զգացողութիւններով կ՛երթաք ցուցահանդէսի:

Կ. Ս.- Զգացողութիւններս շատ լաւ են, քանի որ  կը կարծեմ, որ կրնանք զիրար հասկնալ, փոխանցել մեր ապրումները, որովհետեւ 1993 թուին երբ  գացած էի, տեսած էի, որ իմ նկարներս կը հաւնին: Իսկ վերջերս ալ իմ որոշ նկարներ «Արամէ» պատկերասրահին միջոցով ցուցադրուած են Լիբանանի մէջ: Այնպէս որ, կրնամ ըսել, որ ձեւով մը  ծանօթ ենք իրարու: Լիբանանը, ըլլալով պատմական երկիր, իր պատմական վայրերով զիս շատ կը գրաւէ: Յուսամ` իմ արուեստս կը խօսի պատմութիւն եւ  հին մշակոյթ ունեցող այդ ժողովուրդին հետ: Իսկ հայկական համայնքն  ալ ինքնին հետաքրքրական է, քանի որ ձեւաւորուած է այդպիսի միջավայրի մը մէջ: