ԱՐԱ ՊԱՊԵԱՆ ԿԸ ՍՐԲԱԳՐԷ ԵՒ ԿԸ ՅՍՏԱԿԱՑՆԷ. ՈՉ ԹԷ ՇՓՄԱՆ ԳԻԾ, ԱՅԼ ՍԱՀՄԱՆ

«Մոտուս Վիւենտի» կենտրոնի ղեկավար Արա Պապեանին մտահոգում է այն լեզուն, որով պաշտօնական Ստեփանակերտն ու պաշտօնական Երեւանն են ներկայացնում իրադարձութիւնները:

Մասնաւորապէս, նա անդրադառնում է ԼՂՀ պաշտպանութեան բանակի լրատուութեան ծառայութեան պարբերաբար տարածած  հաղորդագրութիւններին, որոնցում տեղ գտած ձեւակերպումները համարում է խեղաթիւրում:

Մասնաւորապէս` համաձայն Պաշտպանութեան բանակի տուեալների, փետրուարի 27-ից մարտի 5-ն ընկած ժամանակահատուածում ղարաբաղա-ազրպէյճանական հակամարտ զօրքերի շփման գծում հակառակորդի կողմից հրադադարը խախտուել է շուրջ 240 անգամ, որի արդիւնքում արձանագրուել է աւելի քան 1200 կրակոց:

«Դիւանագէտի, քաղաքական գործչի կամ պետական կառոյցի համար բառը աշխատանքի հիմնական միջոցներից է: Նրանք բառի միջոցով են ձեւակերպում իրենց շահերը, բառերի միջոցով են փոխանցում իրենց ուղերձը հասարակութեանը: Ըստ այդմ, այստեղ անփութութիւնը կամ սխալ ձեւակերպումներն անընդունելի են», նշում է Արա Պապեանը:

Նա աւելացնում է. «Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութիւնն իրեն համարում է անկախ պետութիւն: Թող այդպէս լինի, թէեւ ես, հիմք ընդունելով Հայաստանի Հանրապետութեան սահմանադրութեան նախաբանի եւ Անկախութեան հռչակագրի մէջ ամրագրուած դրոյթները, այն համարում եմ Հայաստանի Հանրապետութեան մաս: Սակայն խօսքը հիմա դրա մասին չէ: Երկու դէպքում էլ պաշտօնական հաղորդագրութիւնները պէտք է ունենան այլ ձեւակերպումներ, քան այսօր են: Եթէ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութիւնը անկախ երկիր է կամ Հայաստանի Հանրապետութեան մաս, ուրեմն այն Ազրպէյճանի հետ ունի ոչ թէ շփման գիծ, այլ պետական սահման: Հետեւաբար, Ազրպէյճանի կրակոցները Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութեան ուղղութեամբ ոչ թէ «հակամարտ զօրքերի շփման գծում» հրադադարի խախտումներ են, այլ հրադադարի  խախտման միջոցով յարձակումներ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութեան պետական սահմանի վրայ:

«Յիշենք, որ ըստ միջազգային իրաւունքի, «սահմանն այն գիծն է, որով զատորոշուած է պետութիւնների կամ միջազգային կարգավիճակ ունեցող այլ միաւորիների իրաւասութեան տարածքային ընդգրկումը»:

Այսինքն, ըստ Արա Պապեանի, երբ գործածում ենք «յարձակում սահմանի վրայ» ձեւակերպումը, մենք շեշտում ենք, որ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութեան եւ Ազրպէյճանի Հանրապետութիւնն ունեն տարբեր ինքնիշխանութիւններ, այսինքն տարբեր պետութիւններ են:

«Երբ գործածում ենք «հակամարտ ուժերի կամ զօրքերի շփման գիծ» ձեւակերպումը, ապա ընդունում ենք, որ գծի երկու կողմերում միեւնոյն ինքնիշխանութեան երկու հակոտնեայ տարածքներ են, որոնք գտնւում են երկու տարբեր զինուած խմբաւորումների վերահսկողութեան ներքոյ: Օրինակ, այնպէս, ինչպէս այսօր Լիպիայում կայ «հակամարտ ուժերի շփման գիծ» քազաֆիական եւ հակաքազաֆիական ուժերի միջեւ», ասում է Արա Պապեանը:

«Ա1+»

* * *
ՄԻ ՅՍՏԱԿԵՑՄԱՆ ԱՆՀՐԱԺԵՇՏՈՒԹԻՒՆ

ՄԱԿ-ը մեղադրում է Լիպիայի իշխանութիւններին` մարդկութեան դէմ յանցագործութիւն կատարած լինելու մէջ:

Մտքերն արտայայտւում են բառերի միջոցով: Հետեւաբար ճիշդ բառի կամ բառակապակցութեան գործածումը վճռորոշ է մտքի ճշգրիտ ընկալման համար: Առաւել եւս, երբ խօսքը վերաբերում է բառերի նկատմամբ այնպիսի զգայուն ոլորտների, ինչպիսիք են միջազգային յարաբերութիւնները կամ միջազգային իրաւունքը:

Օրերս Միջազգային քրէական դատարանի գլխաւոր դատախազը յայտարարել է, որ հետաքննելու է Մուամար Քազաֆիի ու նրա շրջապատի գործունէութիւնը եւ պատասխանատուութեան է ենթարկելու «քաղաքացիական բնակչութեան ջարդերի համար»: Դատախազը նշեալ անձանց գործունէութիւնը որակել է որպէս «crime against humanity»:

Չնայած «crime(s) against humanity» բառակապակցութեան թարգմանութիւնը յաճախ է գործածւում հայերէնում, քանի որ առնչւում է նաեւ ցեղասպանութիւն յանցատեսակի հետ, այսուհանդերձ, գրեթէ միշտ, սխալ է թարգմանւում: Այն թարգմանւում է որպէս «մարդկութեան դէմ յանցագործութիւն(ներ)», թէեւ ճիշդ թարգանութիւնն է «յանցագործութիւն(ներ) ընդդէմ մարդկայնութեան» կամ «մարդկայնութեան դէմ ուղղուած յանցագործութիւն(ներ)»:

Մարդկութեան եւ մարդկայնութեան միջեւ էական տարբերութիւն կայ: Մարդկութիւնը բոլոր մարդկանց ամբողջական, ըստ էութեան վերացական, համախումբն է (humankind, mankind), իսկ մարդկայնութիւնը մարդուն բնորոշ յատկանիշ, վարքականոնային պահուածք է (humanity): Վերջինիս շարքում հայերէնում ունենք մարդկային, անմարդկային բառերը:

Անգլերէն «humanity» բառը հայերէնում կարող է նշանակել ե՛ւ մարդկութիւն, ե՛ւ մարդկայնութիւն: Նոյնը ռուսերէնում` «չելովըչեսթվօ» եւ «չելովեչնոսթ»: Կարծում եմ, որ բուն սխալը հայերէն է սպրդուել ռուսերէնից, քանի որ ռուսերէնում էլ են այն մեծ մասամբ սխալ գործածում: Արդարութեան համար պէտք է նշել, որ սխալը հիմնականում լրագրութեան որոլտում է, իսկ որակեալ իրաւաբանները (օրինակ` Ռուսիոյ նախագահ Մետվետեւը) կամ բարձրակարգ դիւանագէտները (օրինակ` Ռուսիոյ արտաքին  գործերի նախարար Լաւրովը) գործածում են ճիշտ` «փրեսթուպլենի պրտիւ չելովեչնոսթի» ձեւը:

Միջազգային իրաւունքին վերաբերող բոլոր ամենահեղինակաւոր եւ ուղենշային հրատարակութիւնները humanity բառը միանշանակօրէն թարգմանում են` մարդկայնութիւն: Դրանցից որպէս կարեւորագոյն օրինակներ կարելի է նշել երկու աշխատութիւն` ՄԱԿ-ի հովանու ներքոյ պատրաստուած Զինուած հակամարտութիւնների եւ միջազգային մարդասիրական կազմակերպութիւնների օրէնքի եզրաբանական ձեռնարկը եւ Միջազգային հանրային իրաւունքի (խաղաղութեան) եւ միջազգային կազմակերպութիւնների եզրաբանական ձեռնարկը:

Անհրաժեշտ եմ համարում նաեւ նշել, որ «մարդկայնութեան դէմ յանցագործութիւն» (crime against humanity) բառակապակցութիւնն առաջին անգամ գործածուել է 1915թ. մայիսի 24-ին, Մեծն Բրիտանիայի, Ֆրանսայի եւ Ռուսաստանի համատեղ յայտարարութեան մէջ` Օսմանեան կայսրութեան կողմից հայերի բնաջնջման քաղաքականութիւնը որակելիս:

Յուսանք, որ այս բացատրութիւնից յետոյ հայ լրագրողները, ինչպէս նաեւ քաղաքագէտներն ու դիւանագէտները, կը գորածածեն միայն ճիշդ` մարդկայնութեան դէմ յանցագործութիւն(ներ) ձեւակերպումը:

ԱՐԱ ՊԱՊԵԱՆ
«Մոտուս Վիվենտի» կեդրոնի տնօրէնն է

«Ազգ»