«Պատմական Վտանգաւոր Պահ Է Ամբողջ Հայաստանի Համար». Հարցազրոյց «Փարիզեան Սուրճ» Ընկերութեան Նախկին Սեփականատէր, Ֆրանսահայ Գործարար Վալերի-Աշխէն Գործունեանի Հետ

Հարցազրոյց` ՄԱՐԻՆԷ ՄԱՐՏԻՐՈՍԵԱՆԻ

ՀԱՐՑՈՒՄ.- Հայաստանից հեռացաք հիասթափուած: Հիասթափուել էիք իշխանութիւններից: Արդեօ՞ք անցել է այդ հիասթափութիւնը: Ինչպէ՞ս էք զգում Փարիզում:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ.- Ես Փարիզում լաւ եմ` իմ ընտանիքով, իմ ընկերներով: Աշխարհի ամենասիրուն քաղաքում եմ, իսկ Հայաստանի իշխանութիւններից զգացումս նոյնն է: Այո՛, շատ հիասթափուած եմ, եւ շարունակում եմ մտածել նոյն կերպ` պայքարել նրանց դէմ, ինչքան որ հնարաւոր է:

Հ.- Սովորաբար պատրանքային Հայաստանի կերպար են կերտում սփիւռքում, որպէսզի սփիւռքահայերը յանկարծ չհիասթափուեն Հայաստանից: Ինչո՞ւ: Դուք անկեղծօրէն նոյնիսկ այդտեղից խօսում էք հայաստանեան իրականութեան մասին: Դժուարութիւնների առաջ չէ՞ք կանգնում:

Պ.- Ես հայ եմ եւ ինձ հետաքրքրում է իմ հայրենիքի ամէն ինչը: Ես ուզում եմ, որ իմ երկիրը փոխուի, որ իմ հայրենակիցներն ապրեն  աւելի արդար, աւելի ճիշտ երկրի մէջ: Մի օր պէտք է բոլոր հայերը վերադառնան իրենց հայրենիք, եւ որպէսզի դա կատարուի, պէտք է պայքարել, որ երկիրը դառնայ դէպի լաւը, որ սփիւռքն ուզենայ գալ եւ առանց վախենալու ներդրումներ անի, որ յետոյ միասին կառուցենք մեր ուզած երկիրը:

Հ.- Դուք տեսնո՞ւմ էք քաղաքացիական պայքար Հայաստանում: Կա՞յ  լաւ Հայաստանի գոնէ ուրուապատկերը:

Պ.- Այո՛, ես հետեւում եմ ամէն օր: Շատ լաւ է, որ քաղաքացիական պայքար կայ: ժողովուրդը հասկացել է, որ պէտք է պաշտպանի ինքն իր իրաւունքները: Լաւ է, որ պայքարում են, յուսամ, որ այս պայքարը շուտով կը տանի յաղթանակի այս սխալ պետութեան դէմ եւ ինչքան շուտ, այնքա՛ն լաւ:

Հ.- Եւ կա՞ն փոփոխութիւններ:

Պ.- Այո՛, ամէն օր Հայաստանում կան քաղաքացիական նախաձեռնութիւններ:

Հ.- Թէեւ բազմիցս պատասխանել էք այս հարցին, բայց հետաքրքիր կը լինի իմանալ` ձեր անձի հանդէպ ճնշումների պատճառո՞վ գնացիք Հայաստանից: Ի՞նչ յոյսերով եկաք, ապրեցիք եւ ինչպէ՞ս գնացիք:

Պ.- Ճնշում չեղաւ, բայց գիտէ՞ք ճնշումն ինչ է` արդարութեան, հարկերի կաշառակերութիւն, այսինքն` անառողջ վիճակ: Դա է ճնշումը, եւ այդ պատճառով է, որ այլեւս չենք վստահում պետութեանը: Այս մթնոլորտը պէտք է փոխուի, որպէսզի նորից կ՛արողանանք գալ Հայաստան եւ ներդրումներ անել: Այս համակարգը լրիւ պէտք է փոխուի, պէտք է առողջանայ, որ ժողովուրդը նորից յոյս ունենայ: Լրատուութիւնից արդէն գիտենք ամէն բան, մեծամասնութիւնն արդէն ուղղակի յուսահատուած է:

Հ.- Իսկ ի՞նչ պէտք է անել, ինչպիսի՞ն պէտք է լինեն սփիւռք-հայաստան փոխյարաբերութիւնները:

Պ.- Նորից պէտք է զօրաշարժի ենթարկել, եթէ հնարաւոր է, ինչպէս օրինակ, Փարիզի թեմի առաջնորդի հրաժարականը մի քիչ շարժեց գաղութը Ֆրանսայում, ում օրինակը պէտք է շարունակուի, որ հասկանանք մեր խնդիրները. ինչո՞ւ վեհափառը տարաւ մեր լաւ առաջնորդի այդ որոշումը, այսինքն Հայաստանի ամէն ինչն ազդում է արդէն սփիւռքի վրայ ու պէտք է շարժուենք, այդ փտածութիւնը պէտք չէ թողնենք, որն անդրադառնում է նաեւ Ֆրանսայի գաղութի վրայ: Մենք պէտք է փորձենք, պէտք է փոխենք այդ փտած համակարգը Հայաստանում, որ առողջանանք, այլ ոչ թէ իրենք գան եւ փորձեն ազդել սփիւռքի վրայ:

Հ.- Միւս կողմից` որոշ սփիւռքահայեր գալիս են Հայաստան, փորձում են ներդրումներ անել, բայց, ցաւօք, կարճ ժամանակ անց հեռանում են` չբաւարարուելով առաջարկուած պայմաններից: Օրինակ, դուք ձեր հարցազրոյցներում նշել էիք, որ ներդրումներ չէք անի` մինչեւ որ իշխանափոխութիւն չլինի: Չէ՞ք համարում, որ նման մօտեցումը աւելի շատ սպասման մեքանիզմներ է ընդգրկում, դրանով գուցէ աւելի վնասելով ոչ թէ իշխանութիւններին, այլ հասարակութեանը:

Պ.- Այո՛, նորից ներդրումներ չեմ անի, մինչեւ որ այս պետութիւնը չգնայ: Պէտք  է պայքարել իշխանութեան դէմ, հասարակութիւնը պէտք է պայքարելու ձեւ գտնի, որ նրանց հանի: Եթէ նրանք մնան, երկիրը կարող է մնալ մի քանի հազար հայով ու վե՛րջ: Ամէն օր պէտք է պայքարել նրանց դէմ, ուրիշ ճար չկայ: Վնասն արդէն եղել է, դրանից աւելի մեծ վնաս ինչպէ՞ս կարող ես հասցնել, յոյսը սպաննել են, ժողովուրդը վստահութիւն ու յոյս չունի, դրա համար էլ լքում է Հայաստանը: Սրանից աւելի վատ ի՞նչ կարող են անել: Շատ մտահոգուած եմ, դրա համար էլ շատ գործունեայ եմ: Մտածում եմ, որ պատմական վտանգաւոր պահ է ամբողջ հայութեան համար, որովհետեւ այս արտագաղթը մեզ տանում է հայրենիք կորցնելուն եւ շուտ պէտք է գտնել լուծում:

Հ.- Ըստ ձեզ, ո՞րն է այդ լուծումը:

Պ.- Գործիչներին պէտք է քաջալերել, պէտք է մասնակցել ամէն նախաձեռնութեան, պէտք է լինել ժողովրդի կողմը: Անձամբ ես մասնակից եմ Փարիզում Հայաստանի ,վերածնունդէ խմբին, որի համակիրը Նախախորհրդարանն է, եւ այս պետութեան դէմ բոլոր նախաձեռնութիւններին համակիր կը լինեմ, մինչեւ փլուեն: Սա է իմ նախաձեռնութեան` իբրեւ հայ, որ անտարբեր չէ իր ժողովրդի ճակատագրին նկատմամբ:

Հ.- Տիկին Գործունեան, իսկ ի՞նչ դերակատարում պէտք է ունենայ սփիւռքն այդ պայքարում:

Պ.- Սփիւռքը անպայման պէտք է մասնակից լինի, բայց խնդիրն այն է, որ սփիւռքը կա՛մ անտարբեր է, կա՛մ իր պատմական պատճառներով վախենում է կպնել պետականութեան, որովհետեւ  բարդոյթ ունի Թուրքիայի դիմաց, եւ դա պէտք է արտայայտել դրսում: Երբ մենք ցոյց արեցինք դեսպանատան առջեւ, շատ սփիւռքահայեր ցնցուած էին, բայց եթէ բողոքում ես, պէտք է բողոքես դեսպանութեան առջեւ: Դա է դրսի խնդիրը, բայց, կարծում եմ, կամաց-կամաց կը փոխուի, եւ հայերը պէտք է հասկանան, որ ամէն ձեւով պէտք է պայքարեն բարդոյթների դէմ, աշխատենք մեզ վրայ, որ հին բարդոյթներից դուրս գանք, սկսենք առողջ մտածել, որպէսզի ստեղծենք առողջ հասարակութիւն, առողջ պետութիւն, եւ որ հասնենք առողջ հայրենիքի:

Հ.- Երբեմն պայքարի կոչը հնչում է չափազանց վերացական: Ի՞նչ է ենթադրում ձեր մատնանշած պայքարը:

Պ.- Չկայ խորհրդանշող պայքար: Մենք միշտ գնում ենք ցոյցի, չկայ սուտ պայքար: Սուտն այն է, որ անտարբեր է, որ մնում է իր տանը, ուժ պէտք է ցոյց տալ, իջնել փողոց եւ միասին լինել: Դա է ճիշտը:

Հ.- Ի՞նչ կը կորցնենք չպայքարելու դէպքում:

Պ.- Հայրենիք կը կորցնենք, կը մնանք մէկ քաղաքով` Երեւանով ու մի  քանի հազար հայ, հայրենիքը կը վերջանայ:

Երեւան-Պէյրութ