«Ազրպէյճանի Հասարակութիւնը Եւ Ընդդիմութիւնը Զրկուած Են Սահմանադրական Իրաւունքներից». Թաթուլ Յակոբեանի Զրոյցը Ազրպէյճանի Յայտնի Քաղաքագէտ Զարտուշթ Ալիզատէի Հետ

Հոկտեմբերի 9-ին Ազրպէյճանում, իսկ հոկտեմբերի 27-ին Վրաստանում կայանալու են նախագահական ընտրութիւններ: Սպասւում է, որ Վրաստանում կը լինեն ամենամրցակցային ընտրութիւնները այդ երկրի անկախութիւնից ի վեր: Ազրպէյճանի դէպքում ամէն ինչ աւելի պարզ է ու կանխատեսելի: Իլհամ Ալիեւը, ամենայն հաւանականութեամբ, երրորդ անգամ անընդմէջ կը զբաղեցնի նախագահի պաշտօնը: Ազրպէյճանի ներքաղաքական իրավիճակի եւ ընտրութիւնների մասին մենք զրուցեցինք ազրպէյճանցի նշանաւոր քաղաքագէտ Զարտուշթ Ալիզատէի հետ: 1988-ին Ալիզատէն մտաւ քաղաքականութիւն, դարձաւ Ազրպէյճանի Ժողճակատի հիմնադիրներից, սակայն կարճ ժամանակ անց հեռացաւ քաղաքականութիւնից եւ զբաղուեց հասարակական ու փորձագիտական-քաղաքագիտական գործունէութեամբ: Մասնագիտութեամբ արեւելագէտ է, եղել Խորհրդային Միութիւնում նշանաւոր արաբագէտ-թարգմանիչ: Ազրպէյճանի նորագոյն պատմութեան` 1988-1992-ական թուականների մասին ռուսերէնով գրել է «Երկրորդ հանրապետութեան վերջը» հրաշալի աշխատութիւնը: Ալիզատէի հետ իմ զրոյցը կայացաւ սեպտեմբերի 14-ին Վրաստանում` հայ-վրաց-ազրպէյճանական սահմանային վրացական ազրպէյճանաբնակ Թեկալի գիւղում:

ԹԱԹՈՒԼ ՅԱԿՈԲԵԱՆ.- Հոկտեմբերի 9-ին Ազրպէյճանում կայանալու են նախագահական ընտրութիւններ: Կարելի է՞ ակնկալել անակնկալներ, թէ՞ լինելու է այնպէս, ինչպէս մտածում ենք: 

ԶԱՐՏՈՒՇԹ ԱԼԻԶԱՏԷ.- Կովկասեան հանրապետութիւններում ընտրութիւնների արդիւնքները կանխորոշուած են: Քաղաքական համակարգերի էութիւնը թոյլ չի տալիս ակնկալել անակնկալներ: Սովորաբար գործադիր իշխանութիւնը անում է ամէն բան, որպէսզի ապահովի իր յաղթանակը: Երբեմն օգտագործւում են վարչական միջոցները, երբեմն` բացայայտ ճնշումներն ու բռնութիւնները, երբեմն` ահաբեկումները, եւ դա բնորոշ է հարաւկովկասեան բոլոր հանրապետութիւններին: Համեմատութեան մէջ` Վրաստանում ընտրութիւնները փոքր-ինչ տանելի են, մի քիչ աւելի պակաս` Հայաստանում, եւ աւելի պակաս` Ազրպէյճանում: Միանշանակ կարող ենք ասել. լինելու է այն, ինչ բոլորս մտածում ենք:

Թ. Յ.- Անցեալ տարի Վրաստանի խորհրդարանական ընտրութիւններում յաղթեց ընդդիմութիւնը: Հայաստանում ընդդիմութիւնը նախագահական ընտրութիւններում երբեմն հասնում է որոշակի յաջողութիւնների, ինչպէս եղաւ 2013-ին, երբ ընդդիմութեան թեկնածուն ստացաւ 37 տոկոս: Հարեւանութեամբ «Արաբական գարուն»-ն է: Այս գործընթացները որեւէ ազդեցութիւն չե՞ն թողնում Ազրպէյճանի ներքաղաքական վիճակի եւ ընտրութիւնների վրայ: Որքանով ես եմ հասկանում, Ազրպէյճանում համեմատաբար վերջին արդար ընտրութիւնները կայացել են 1992-ի ամրանը, երբ նախագահ ընտրուեց Ապուլֆազ Էլչիպէյը: 

Զ. Ա.-1992-ի նախագահական ընտրութիւնները եւս կեղծուել են: Ես կարծում եմ` Ազրպէյճանում համեմատաբար ազատ եւ արդար ընտրութիւններ են եղել 1990-ի աշնանը, երբ Ազրպէյճանում կայացան խորհրդարանական ընտրութիւններ: Դրանք այն ժամանակներն էին, երբ Միխայիլ Կորպաչովը նախագահ էր, իսկ Խորհրդային Միութիւնը դեռ չէր փլուզուել: Դրանից յետոյ Ազրպէյճանում գործող իշխանութիւնները միշտ կեղծել են ընտրութիւնները: Ինչ վերաբերում է «Արաբական գարուն»-ին, ապա դա տեղի է ունենում այն երկրներում, որտեղ իշխող համակարգը` վերնախաւը, պառակտւում է:

Թ. Յ.- Այսինքն «Արաբական գարուն»-ը չի անցնելու Հարաւային Կովկասի հանրապետութիւններից եւ ոչ մէկով:

Զ. Ա.- Քաղաքական գործընթացները բացատրւում են ժողովրդի որակական յատկանիշներով, ժողովրդի քաղաքական մշակոյթով: Հարաւային Կովկասի ժողովուրդների քաղաքական մշակոյթի վրայ ամենամեծ ազդեցութիւն թողել է պատմութիւնը: Մենք եղել ենք Իրանի Ղաճարների հարստութեան, ապա օսմանեան Թուրքիոյ ազդեցութեան տակ: Այդ կայսրութիւններում քաղաքական մշակոյթ, արեւմտեան ժողովրդավարական սերմեր չեն եղել: Մենք եղել են Ռուսական կայսրութեան մաս, որտեղ նոյնպէս քաղաքականութիւնը չի կրել եւրոպական մշակոյթ: Ապա մենք եղել ենք համայնավարական ամբողջատիրական համակարգում` ԽՍՀՄ կազմում, որտեղ քաղաքական գործընթացները որոշում էր մէկ կուսակցութիւն եւ մէկ անհատ: Ի՞նչ ժողովրդավարութեան մասին կարող է խօսք լինել: Մենք ամբողջատիրական մշակոյթների պտուղն ենք: Ահա այդ պատճառով է, որ հնարաւոր չէ հրաշքով կամ այլ միջոցով դառնալ ժողովրդավար պետութիւն:

Թ. Յ.- Դեռ որքա՞ն ժամանակ է Հարաւային Կովկասը մնալու այսպիսի պայմաններում: Քսան տարի շարունակ կովկասեան հանրապետութիւններում, աւելի կամ պակաս չափով, կեղծւում են ընտրութիւնները: Ինչպէ՞ս է հնարաւոր դուրս գալ այս փակ շղթայից:

Զ. Ա.- Դա հնարաւոր է անել մարդկանց կրթելով ու լուսաւորելով, դա հնարաւոր է կազմակերպութիւնների միջոցով: Որքան շատ լինեն այն քաղաքացիները, ովքեր գիտակցում են, թէ ինչ ասել է անձնական եւ ազգային արժանապատուութիւն, քաղաքացու արժանապատուութիւն, որքան նրանք համախմբուած կերպով միաւորուեն կազմակերպութիւններում, այնքան մեծ կը լինի հնարաւորութիւնը դուրս գալու այս փակ շղթայից: Իսկ մինչ այդ ոչինչ չի ստացուի: Ես բերեմ օրինակը: Օրինակ, դու` Թաթուլ, ուզում ես քարից տուն կառուցել: Ի՞նչ է պէտք դրա համար:

Թ. Յ.-  Քար է պէտք:

Զ. Ա.- Այո՛, քար է պէտք: Հիմա մենք ուզում ենք կառուցել ժողովրդավարական հասարակութիւն: Ուրեմն մեզ անհրաժեշտ է ժողովրդավար քաղաքացին: Երբ քարը չունես, չես կարող փայտից քարէ տուն կառուցել: Մենք չունենք ժողովրդավար քաղաքացին, ուրեմն չենք  կարող ունենալ ժողովրդավարական հասարակութիւն եւ ժողովրդավարական, ազատ ընտրութիւններ:

Թ. Յ.-  Ազրպէյճանում այսօր կա՞յ որեւէ ընդդիմադիր գործիչ կամ կուսակցութիւն, դաշինք, որը ի վիճակի է ձեռնոց նետել իշխող վարչակարգին` Իլհամ Ալիեւին: Խօսքը չի վերաբերում Ալիեւին յաղթելու մասին: Գոնէ ստանալ քուէների 20-30 տոկոսը, որպէսզի վարչախումբը հասկանայ, որ Ազրպէյճանում ամէն ինչ այնպէս չէ, ինչպէս ցուցադրում է պետական հեռուստատեսութիւնը:

Զ. Ա.- Նախ պէտք է ասեմ, որ իշխանութիւնները շատ լաւ տեղեակ են ժողովրդի տրամադրութիւններին: Նրանք ունեն իրենց յատուկ ծառայութիւնները, անց են կացնում հանրային հարցումներ, նրանց զեկուցում են հասարակութեան մօտ առկայ իրական տրամադրութիւնների մասին: Իշխանութիւնները մեծացնում են ճնշումները եւ հարիւր տոկոսով վերահսկողութեան տակ պահում ընտրական գործընթացները: Ընտրութիւնները միայն ընտրութեան օրով չեն սահմանափակւում: Մեզ մօտ` Ազրպէյճանում, հինգ տարի հասարակութիւնը եւ ընդդիմութիւնը եղել են արգելափակուած, զրկուած են եղել սահմանադրական բոլոր իրաւունքներից: Այսօր, նախընտրական կարճ ժամանակահատուածում, ընդդիմութեան համար անհնար է դառնում որեւէ յաջողութիւն ակնկալելը: Բացի այդ, իշխանութիւնները թոյլ չեն տալիս, որպէսզի իրական ընդդիմադիրները ներգրաւուեն նախագահական պայքարի մէջ: Ամիսներ առաջ արգելափակեցին եւ ձերբակալեցին երիտասարդ, խոստումնալից, արեւմտեան արժէքներով առաջնորդուող Իլկար Մամետովին: Ապա արգելափակեցին յայտնի բեմադրիչ Ռուստամ Իպրահիմպեկովին: Իշխանութիւնները թոյլ են տուել նախագահական ընտրութիւններին մասնակցել այնպիսի թեկնածուների, ովքեր ունակ չեն զօրաշարժի ենթարկել հասարակութիւնը, նրանք չեն կարող լինել արժանի այլընտրանք: Իլհամ Ալիեւին մնացել է, որպէսզի այս ընտրապայքարում նստի ինքնաշարժը եւ անցնի վերջին հարիւր մեթրը:

Թ. Յ.- Ընտրութիւնները կեղծելու հարցում ի՞նչ դերակատարութիւն ունեն Ռուսաստանն ու Արեւմուտքը: Թէ՞ ժամանակն է գիտակցելու, որ այն ինչ կատարւում է, մեղաւոր ենք մենք, իսկ արդար, ժողովրդավարական ընտրութիւններ անցկացնելու բանալին մեր ձեռքերում է, այն Մոսկուայում, Պրիւքսէլում կամ Ուաշինթընում չէ: 

Զ. Ա.- Անշուշտ, հիմնական բանալին մեր ձեռքում է, բայց պէտք է յիշենք, որ ժողովրդավարութիւնը հայերը, ազրպէյճանցիները եւ վրացիները չեն յայտնաբերել: Ժողովրդավարութիւնը սկիզբ է առել Յունաստանում, ապա տարածուել` Եւրոպայում, Արեւմուտքում: Արեւմտեան ժողովրդավարական երկրները մի կողմից` յորդորում են մեզ անցկացնել ազատ,արդար ընտրութիւններ, միւս կողմից շատ բեղուն համագործակցում են այն մարդկանց հետ, որոնք բռնաբարում են ժողովրդավարական սկզբունքները: Իսկ Ռուսաստանը իւրաքանչիւր ընտրութիւններից առաջ Հայաստան եւ Ազրպէյճան է գործուղում քաղաքական արհեստագէտների, ովքեր տեղերում սովորեցնում են, թէ ինչպէս պէտք է կեղծել, ապա ուղարկում են իրենց դիտորդներին, ովքեր յայտարարում են, թէ այսպիսի փայլուն ընտրութիւններ չեն եղել ողջ աշխարհում: Ու այսպէս շարունակւում է իւրաքանչիւր ընտրութիւնների ընթացքում: Նոյն գործով են զբաղւում նաեւ ԵԱՀԿ դիտորդները: Ազրպէյճանի իշխանութիւնները կարողանում են կաշառել եւ գնել արեւմտեան այդ դիտորդների մի մասին, ովքեր կեղծուած ընտրութիւններից յետոյ յայտարարում են, թէ անց են կացուել տանելի ընտրութիւններ, մէկ քայլ առաջընթաց է գրանցուել: Եթէ Արեւմուտքը մեզ մարդ է համարում եւ յորդորում է անցկացնել արդար, ժողովրդավարական ընտրութիւններ, միւս կողմից` ճնշումներ չի բանեցնում կեղծարարների, իրականում` յանցագործների վրայ, ապա այդ կոչերը որեւէ ազդեցութիւն չունեն:

Յատուկ «Ազդակ»-ի համար

 

 

Share this Article
CATEGORIES

COMMENTS

Wordpress (0)
Disqus ( )