ՀԱՐՑԱԶՐՈՅՑ ՀՅԴ ՊԱՇՏՕՆԱԹԵՐԹ «ԴՐՕՇԱԿ»Ի ԽՄԲԱԳԻՐ` ԱՐՁԱԿԱԳԻՐ ՌՈՒԲԷՆ ՅՈՎՍԷՓԵԱՆԻ ՀԵՏ

ՉՈՒՆԵՆՔ ԻՏԷԱԼՆԵՐ, ԵՂԱԾՆԵՐՆ ԷԼ ՎԱՐԿԱԲԵԿԵԼ ԵՆՔ», Կ՛ԸՍԷ ՌՈՒԲԷՆ ՅՈՎՍԷՓԵԱՆ

ՍԻՐԱՆ ԳՐԻԳՈՐԵԱՆ.- Որպէս գրողի` ձեզ ի՞նչն է մտահոգում այսօրուան Հայաստանում եւ ի՞նչն է, որ բոլորովին չի անհանգստացնում:

ՌՈՒԲԷՆ ՅՈՎՍԷՓԵԱՆ.- Բիւրեղացման կենտրոնի բացակայութիւնը: Դա ազգային գիտակցութեան, ազգային արժէքների կենտրոն պէտք է լինէր, որի շուրջ պէտք է համախմբուէին տարբեր կարծիքներ ունեցող մարդիկ: Քաղաքական հայեացքների ու ճաշակի բերումով ամէնքը, կարծէք թէ, իրենց շարժումն ունեն, բայց այդ տարբեր շարժումներից պէտք է առաջանար մէկ ընդհանուր շարժում:

Ս. Գ.- Մեր բազմադարեայ պատմութեան ընթացքում ունեցե՞լ ենք ձեր նշած բիւրեղացման կենտրոնը: Նկատի ունեմ` դրա բացակայութիւնը միայն մե՞ր ժամանակներին է բնորոշ:

Ռ. Յ.- Եղել է, որ ունեցել ենք, եղել են դէպքեր, երբ բիւրեղանալ մեզ ստիպել է օրհասական վիճակը: 1988 թուականին վերջին անգամ մեզանում առաջացաւ այդ երեւոյթը, որը տեղնուտեղը սպաննուեց:

Ս. Գ.- 88-ին, երբ հայ ժողովուրդը գիտակցեց, որ իր փրկութիւնը հաւաքական ուժի մէջ է, այո՞:

Ռ. Յ.- Չարենցի թեթեւ ձեռքով գցած տարածուած խօսք է, այո, որը յաճախ ենք կրկնում: Հաւանաբար Չարենցը նկատի է ունեցել մտաւոր ուժի հաւաքականութիւնը: Դու չես կարող 3 միլիոնանոց քո հասարակութեանը բերել մի կէտի վրայ կենտրոնացնել, մենք հո ինկուբատորի ճտեր չենք: Լաւ կը լինէր, եթէ այնպէս լինէր, որ մենք` 3 միլիոնս, պարզապէս վստահէինք այն 30-ին կամ 100-ին, ովքեր առաջ են տանում, թէկուզ կուրօրէն, կարեւորը` վստահէինք:

Ս. Գ.-  Չպատասխանեցիք, թէ ի՞նչը ձեզ ընդհանրապէս չի մտահոգում մերօրեայ Հայաստանում:

Ռ. Յ.- Նման բան չկայ: Մատդ ինչի՛ վրայ դնում ես, պարզւում է` բշտիկ է, որտեղ սեղմում ես, թարախ է դուրս գալիս: Հաւանաբար շատ կարեւոր մի բան խախտուել է, դրանից էլ` միւսները: Ամէնուր սեւն է տիրապետում, մուգ գոյներ են: Երբեմն թւում է` չափազանցութիւն է, բայց իրօք այդպէս է:

Ս. Գ.-  Գրողի գործունէութիւնը կամ անգործութիւնը որեւէ մեղաւորութիւն ունի՞ ստեղծուած վիճակի համար:

Ռ. Յ.- Ե՛ւ այո, ե՛ւ ոչ: Ինչո՞ւ ոչ, քանի որ հասարակութեան հետ կապը, գրողի դէպքում` ընթերցողի հետ, խաթարուել է: Ես չեմ ասում, թէ հանճարեղ գործեր են գրուել մեր ժամանակներում, բայց եկէք` չմոռանանք, որ միշտ չէ, երբ հանճարեղ գործերն են օգնում հասարակութեանը, երբեմն շարքային գործերն էլ են շարժում ստեղծում, տաղանդաւոր, շնորհալի հեղինակների միջին որակի գործերը: Այսօր դրանք էլ չեն աշխատում փոխադարձ կապի բացակայութեան կամ թուլութեան պատճառով:

Ս.Գ.- Մերօրեայ երիտասարդների գիրք չկարդալն արդարացում ունի՞:

Ռ. Յ.- Երիտասարդները գիրք չկարդալու հազար ու մի պատճառ ունեն, որոնցից առաջինը, ըստ իս, գրականութեան դերի եւ նշանակութեան արժեւորման պակասն է:

Ս. Գ.-  Այսինքն եթէ մենք ապրէինք մի հասարակութիւնում, որտեղ գիրք կարդալն աւելի յարգի լինէր, քան չկարդալը, ապա երիտասարդները ընթերցասէ՞ր կը դառնային:

Ռ. Յ.- Այո՛: Հասարակութեան, ինչո՛ւ չէ, նաեւ իշխանութեան անտարբեր վերաբերմունքը յանգեցրեց սրան: Նման դէպքերում պէտք էր մի քիչ, (յարձակողական) լինել, իշխանութիւնները իրենք իրենց իշխանութիւնը որակաւորելու համար պէտք է ամէն ինչ անէին, որ հասարակութեան մէջ սէր, հետաքրքրութիւն առաջանար գրքի հանդէպ: Այս ի՞նչ տպաքանակներ են, ի՞նչ գրքեր են, ի՞նչ գրախանութներ են: Իշխանութիւններն պէտք է հետաքրքրեր` որտե՞ղ է գիրքը վաճառւում, ինչպէ՞ս, ի՞նչ գրքեր են դրանք: Հարցնէք` ինչո՞ւ, կը կապեն Խորհրդային Միութեան փլուզման հետ, իսկ ինչպէ՞ս հասկանանք այն, որ Մոսկուայում գրքի «պում» է:

Ս. Գ.- Ի դէպ, Խորհրդային Միութեան օրօք գրաքննութեան պայմաններում ամէն ինչ չէ, որ տպագրւում էր: Ենթադրւում էր, որ ԽՍՀՄ-ի փլուզումից յետոյ գրողները պէտք է իրենց գզրոցներից հանէին ազատ եւ մեծ գործեր: Բայց, ինչպէս դուք նշեցիք, հանճարեղ նոր գործեր չկան մեր ժամանակներում:

Ռ. Յ.- ԽՍՀՄ նախավերջին ու վերջին տարիներին գլխաւոր խմբագիր էի «Սովետական գրող» հրատարակչութիւնում: Գիտէ՞ք, շատ քիչ ձեռագրեր կային, որ չէին տպագրւում: Եղել են արգելուած ձեռագրեր, բայց մեծ հաշուով, բոլորն էլ շտկումներով, խմբագրումներով տպագրուեցին: ԽՍՀՄ վերջին տարիներին գաղափարական ճնշումը թուլացել էր, այնպիսի գրքեր են հրատարակուել, որ թւում էր` դրանք այդ օրերին չէին կարող տպագրուել: «Գլաւլիտ» (գրաքննութեան բաժանմունք, վարչութիւն-Խմբ.) ասուածը միայն կառոյց չէր: Ամէն գրող իր մէջ ունէր այդ «Գլաւլիտ»ը, որը ե՛ւ վատ էր, ե՛ւ լաւ: Գաղափարական առումով քեզ ազատ չէիր զգում, բայց «Գլաւլիտ»ի ոչ գաղափարական ճնշումը ինքնազսպումի գիտակցում էր բերել խորհրդային գրողների մէջ, որն էլ նոր որակի բարձրացրեց խորհրդային շրջանի գրականութիւնը: Բնազդաբար կռիւ տալով «Գլաւլիտ»ի դէմ` գտնում էիր ձեւեր` ի՞նչ հնարքով շրջանցես, խաբես նրան: Եւ առաջացաւ, տողատակով գրականութիւնը: Երբ տրուեց այս ազատութիւնը, տողատակը դուրս մղուեց, եւ ազատութեան մշակոյթ չունեցողները չկարողացան այլեւս նոր բան տալ, ազատութեան հնարամտութիւնը չեղաւ, ինչը պարտադիր է գրականութեան մէջ: Ազատութիւնը, յատկապէս ստեղծագործողի համար, ըստ իս, ներքին է լինում: Ներքուստ այնքան ազատ պէտք է լինես, որ կարողանաս ամէն վարչակարգի պայմաններում ասելիքդ ասել, հասկանալի դարձնել: Համատարած այս ազատութեան մէջ յանկարծ առաջ եկաւ, ծաւալուեց, փոթորկեց, ցունամի դարձաւ անպատասխանատու տողը: Ազատ երկիր է, ինչ ուզենամ` կ՛ասեմ: Լեզուն են փոխում, խօսակցական բարբառն են մտցնում գրականութիւն` մտածելով, թէ դա է ազատութեան ճիշդ ձեւը: Լրագրողական աշխարհն էլ այս ամէնին ենթարկուեց: Սա ցունամի է, ընդամէնը, որը օրերից մի օր կը հանդարտուի, կը նստի կամ արդէն նստում է: Թէ չէ` այսպէս չի կարող շարունակուել, ամէն ազատութիւն պէտք է ունենայ իր ինքնազսպուածութիւնը: Այսօր ամէնքս այդ ինքնազսպումի խնդիրն ունենք, ինչպէս ժամանակին ամէնքիս մէջ նստած էր «Գլաւլիտ»ը:

Ս. Գ.- Ըստ ձեզ` ո՞րն է ճշմարիտ գրողի առաքելութիւնը:

Ռ. Յ.- Եթէ մարդը չի կարող այլ գործով զբաղուել, պէտք է միայն գրի, ուրեմն նրա առաքելութիւնը գրելն է, ինչպէս մէկը գիտութեամբ է զբաղւում, միւսին` ամպիոն է տրուած եւ այլն:

Ս. Գ.-  Արդեօք գրողը չէ՞, որ պէտք է տայ մեր իրականութեան իրական գնահատականը:

Ռ. Յ.- Դա արդէն երկրորդ հարցն է, նախ` պէտք է չկարողանայ գրելուց բացի այլ գործով զբաղուել: Ի հարկէ, հասարակութեան շերտերը քրքրելը, մարդկային հոգու խորքերը հասնելը ճշմարիտ գրողի անելիքն է, դա նրա դաշտն է: Իսկ թէ ով ինչքան է կարողանում դա անել, բնութիւնից ստացած շնորհքի, տաղանդի տեսակի հարց է:

Ս. Գ.- Գրականութիւնը կարո՞ղ է փոխել մեր կեանքը, թէ՞ կարող է միայն արտացոլել:

Ռ. Յ.- Ըստ իս` ԽՍՀՄ օրօք մի քիչ չափազանցուած է եղել գրականութեան դերն ու նշանակութիւնը, այդ թւում այն, թէ գրականութիւնը կարող է փոխել մեր կեանքը: Եթէ գրականութեան` մարդու կեանքը փոխելու կամ դաստիարակչական կողմի մասին խօսենք, ես կարող եմ համաձայնել միայն մի դէպքում` եթէ դա կատարւում է մանկական աշխարհում. երբ երեխան տառաճանաչ է դառնում, սկսում է կարդալ, այդ ժամանակ հնարաւոր է` նրա կեանքում նշանակութիւն ունենայ գրականութիւնը: Այստեղ էլ մեծերի խնդիրն է` ի՞նչ տալ մանկանը, որ վաղը, միւս օրը, երբ նա մտնի կեանք, եթէ յետոյ նոյնիսկ չկարդայ էլ, ապրի իր կարդացածով: Մեր ժամանակ կային գրքեր` վիպապաշտ, արկածային` «Երեք հրացանակիրներ», «Գանձերի կղզին», որ երեխային տալով` նրա մէջ քնած կամ նոր արթնացող դրական լիցքեր էիր առաջացնում: Կը դժուարանամ ասել` գրականութիւնն ունա՞կ է փոխելու հասուն մարդու կեանքը:

Ս. Գ.- Առաջարկում էք` մեծ բեռ չդնենք գրականութեան ու գրողների ուսերին, այո՞:

Ռ. Յ.- Հիմա` այո: Եկէք` մեծ բեռ չդնենք գրականութեան ուսերին: Պատմութեան մէջ լինում են այսպիսի պահեր, որ մենք ապրում ենք: Հիմա համեմատաբար քչացել է, բայց տարիներ առաջ մարդիկ Գրողների միութեան շէնքի կողքով անցնելիս` թքում էին դրա վրայ: Մարդիկ վարժուել էին, որ գրականութիւնը մեծ նշանակութիւն ունի, ուղղորդող է, մէկ էլ` հասարակութիւնը փոխուեց, սկսեցին այլ բաներ կատարուել: Հիմա, խորհրդարան կայ, կան պատգամաւորներ, նրանք են ասողը, իսկ շատերի համար իներցիայով դեռ մեղաւոր է գրողը: Առաջ չկային կուսակցութիւններ, որոշողներ, բոլոր հարցերը Կրեմլից որոշուած պատրաստի իջնում էին: Հիմա երբ կայ քաղաքական կեանք, եւ այդ քաղաքական կեանքը, դրա հետ մէկտեղ միւս բոլոր ոլորտներն այլ մարդկանց ձեռքում են, գրականութեան մասին այլեւս պէտք չէ խօսել այնպէս, ինչպէս 25 տարի առաջ: Գրականութիւնն այլեւս ոչ լիազօրութիւններ ունի, ոչ էլ հնարաւորութիւններ: Աւելի՛ն. արհամարհանքի եւ անտարբերութեան մէջ են գրողն էլ, գրականութիւնն էլ: Այսօր ամենալաւ գրողն ինչքան էլ ցանկանայ, իր գրականութեամբ խորհրդարանի դէմ որեւէ քայլ անել չի կարող:

Ս. Գ.- Մեզանում չկայ այն մտաւորականը, ում խօսքի հետ «վերեւներում» հաշուի են նստում, կարծիք ու խորհուրդ հարցնում, ում ասածը, ներեցէք, պատ է ծակում:

Ռ. Յ.- Խօս՛քն էլ կայ, մտաւորակա՛նն էլ: Խօսքի եւ մտաւորականի հետ կատարուել է մի բան, ինչը կատարուել է գրքի հետ: Այդ խօսքը հնչեցւում է, բայց չի արժեւորւում: Մի դէպքում տպաքանակի խնդիր է, միւս դէպքում` ալարկոտութեան, մէկ այլ դէպքում: Այսօր Հայաստանում կայ այնքան մտաւորական, որքան կար 25 տարի առաջ, եւ, ի դէպ, այսօր աւելի քաղաքացիական են: Բանն այն է, որ այսօր մտաւորականից աւելի համարձակ խօսք կարող է ասել որեւէ ընդդիմադիր գործիչ: Խօսքն է արժեզրկուել:

Չգիտեմ, երեւի ոչինչ, պարզապէս գրողին պէտք է հնարաւորութիւն տրուի իր գիրքը գրելու եւ հրատարակելու: Վատն այն է, որ գրականութիւնն, առանց պատրաստ լինելու, գցեցին շուկայական յարաբերութիւնների բերան: Ախր, գիրքը չի փակում իր ծախսը, ո՞ւր մնաց` օգուտ տայ գրողին, ընթերցողին:

Ս. Գ.- Մեր իրականութեան մէջ, այդ թւում` գրական իրականութիւնում, ի՞նչ տեղ ունեն յարմարուողականութիւնն ու աչքափակութիւնը եւ ի՞նչ տեղ ունեն ընդվզումն ու ըմբոստացումը:

Ռ. Յ.- Յարմարուողականութիւնն ու աչքափակութիւնը, որ ի վերջոյ կոչւում է հանդուրժողականութիւն, գերակշռում է, ինչը ե՛ւ լաւ է, ե՛ւ վատ: Մենք միշտ ունեցել ենք հակառակորդներ, թշնամի հարեւաններ, եւ մեր ըմբոստութիւնը մշտապէս եղել է նրանց դէմ: Չունենալով պետականութիւն, մեր սեփական իշխանաւորին, չենք ունեցել նաեւ մեր իշխանաւորի դէմ ըմբոստանալու մշակոյթ: Դրսի իշխանաւորների դէմ դիմադրականութիւն ունենք, ըմբոստանալու փորձ ունենք, սեփական իշխանաւորի, սեփական թշնամու դէմ կռուելու փորձ չունենք: Այդ մշակոյթը նոր-նոր է առաջանում` քաղաքացիական հասարակութեան զարգացմանը զուգահեռ: Ինձ համար շատ ընդունելի են այս բոլոր հասարակական շարժումները, անկախ նրանից թէ ինչի՛ համար են` դրսում կանաչի վաճառելո՞ւ, թէ՞ ինքնաշարժների մաքսազերծման: Մարդիկ կամաց-կամաց վարժւում են ըմբոստանալուն` տիրող կարգերի, սխալ որոշումների եւ սխալ կառավարիչների դէմ:

Ս. Գ.- Լաւ տեղ չհասանք` սխալ կառավարիչներին եւ նրանց կայացրած սխալ որոշումներին:

Ռ. Յ.- Նրանք հո հրեշտակներ կամ իտէալական կառավարիչներ չեն, ճառ ասող տղերքը միանգամից գնացին եւ սկսեցին պետութիւն ղեկավարել: Ովքե՞ր էին` մեզ հետ նստած, մեզ հետ գարեջուր խմող, շախմատ խաղացող տղերքը: Մէկ էլ յանկարծ կարծես թէ յաղթել էին, եւ պէտք է իրենք գնային վերցնելու կառավարութիւնը, ոստիկանութիւնն ու միւս բոլոր ոլորտները Բայց ո՞վ ասաց, որ այդ ժամանակ Հայաստանում շատ աւելի լաւ մարդիկ չկային, ովքեր կարող էին երկիրը շատ աւելի լաւ կառավարել: Այս սկիզբն իներցիոն շարունակութիւն ունի:

Ս. Գ.- Նկատի ունէք` մեր երկրի լաւագոյն ուժերը չէ՞, որ ղեկավարում են երկիրը:

Ռ. Յ.- Այո: Անձամբ իմ ծանօթների շրջանակում, որն այնքան էլ մեծ չէ, մի երկու խորհրդարանի քատրեր կարող եմ գտնել, էլ չեմ ասում կառավարութեան մասին, որտեղ քաղաքականութիւնը պէտք է քիչ դեր ունենայ: Այնտեղ պէտք է լինեն պարզապէս ոլորտի մասնագէտներ:

Ս. Գ.- Եւ գիւղատնտեսութեան նախարարն աղօթքով չէ, որ պէտք է լաւ գիւղատնտեսական տարի կանխատեսի:

Ռ. Յ.- Ի հարկէ, արհեստավարժ կառավարութեան խնդիր ունենք: Մեզանում չափաբաժնով է որոշւում, թէ որ նախարարութիւնը ո՛ր քաղաքական ուժինն է: Եթէ կուսակցական ես, կարող ես դառնալ նախարար: Մասնագէտների բանկ պէտք է լինի: Թէ չէ` կուսակցութիւններն էլ իրենց հերթին են մենատիրութեամբ զբաղուած, թէեւ շատերն իբր կռիւ են տալիս մենատիրութեան դէմ: Ո՞վ է ասել, թէ ոչ կուսակցական մասնագէտն աւելի վատ կ՛աշխատի, քան` կուսակցական ոչ մասնագէտը: Մարդիկ աշխատանք չունենալով` տանը նստած չորանում են, կեանքից, ժամանակից շուտ հեռանում: Մասնագիտութիւններ կան, որ ուղղակի վերացել են Հայաստանում: Երկրաբան ընկերներիցս, իմ համալսարանական դասընկեր տղաներից 2-3 հոգի են մնացել: Բոլորը վշտից ու անգործութիւնից մահացան, գնացին: Եւ այսօր էլ շատ մասնագէտներ են պատրաստւում, որ ոչինչ չունեն անելու: Ո՞ւր են, ինչո՞վ են զբաղւում:

Ս. Գ.- Գնում են նրանք, արտագաղթում են:

Ռ. Յ.- Ինչն ամէնավատ բանն է, որ կատարւում է մեզանում:

Ս. Գ.- Որպէս մտաւորական` ասէ՛ք ձեր խօսքը, որը պէտք է գոնէ մի քանի երիտասարդի ետ պահի արտագաղթելու մտքից ու գործից:

Ռ. Յ.- Մի քանի տարի առաջ կարող էի ասել` մի՛ արէք այդ բանը, մի՛ գնացէք, սա ձե՛ր երկիրն է: Հիմա էլ չեմ կարող, որովհետեւ խրուելով այս ամէնի մէջ, տեսնելով այս բոլորը` ես անզօր եմ անհատապէս պահել ոեւէ մէկին, ձեռքից բռնել ու արգելել, ոեւէ մէկի կենսագրութեան վրայ հետք թողնել: Հասկանում եմ` մարդ է պէտք է ապրի, պէտք է կարողանայ ինքն իրեն դրսեւորել: Աշխարհ եկած ամէն մարդու համար կարեւոր է ինքնադրսեւորման հնարաւորութիւն ունենալը: Եթէ այստեղ չկայ, մարդը չկործանուելու համար է գնում այլ տեղ: Մի կտոր հացի համար գնացողներին` դրսում դռնապան կամ լուացարար աշխատողներին, կարող եմ ասել` այդ մի կտոր հացը այստեղ էլ կարող էք վաստակել, իսկ մասնագէտներին, խելօք մարդկանց, ինչպէս ասեմ «մի՛ գնացէք»: Ընդհանուր կարող եմ ասել, բայց ընդհանուր խօսքից զզուելի բան չկայ: Եւ աւելի՛ն, հիմա չեմ էլ կարող ասել, հիմա ինձ էլ չեն լսի: Հնարաւոր է` մէկը գնալով աւելի է օգուտ տալիս այս երկրին, քան` մնալով: Այնուամենայնիւ, որպէս գաղափար կ՛ասեմ, որ արտագաղթը ճանապարհ չէ: Գնալով, աւելի նօսրացնելով` մեր երկիրը երկիր չի դառնայ: Գոնէ մնացողները պէտք է այնպէս անեն, որ այստեղ էլ ինքնադրսեւորուելու հնարաւորութիւններ լինեն մեզ եւ ուրիշների համար:

Ս. Գ.- Այդպիսի հեռանկար տեսնո՞ւմ էք, թէ՞ դա էլ որպէս գաղափար ասացիք:

Ռ. Յ.- Յստակ դժուարանում եմ նշմարել, այնուամենայնիւ գիտեմ, որ այսպէս չի մնայ: Չգիտեմ` սա լաւատեսութեանս թէ դաստիարակութեանս վերագրեմ, բայց վստահ եմ, որ այսպէս երկար չենք մնայ, փոփոխութիւն կը լինի: Երազում եմ, որ մեր փոքր երկիրը կառավարելը այսպէս դժուար չլինի, որ հասնենք նրան, երբ մեր մասնագէտը գնայ եւ ուրիշ երկրում աշխատի մեզ համար, մեր պետութեան համար, մեր պետութիւնն ինքը կարգաւորի այդ հարցը: Խելացի ազգ ենք, այստեղ բոլորը չեն կարող աշխատանք գտնել, մեր լաւագոյն մասնագէտները կը գնան եւ մեր երկրին օգուտ կը տան:

Ս. Գ.-  Մտաւորականները յաճախ են ասում, թէ հայ հասարակութիւնը ստրկամիտ է, գնում է ճորտացման: Համաձա՞յն էք:

Ռ. Յ.- Համաձայն չեմ: Պարզապէս մեր մէջ սխալ պատկերացումներ կան: Ծնողները երեխաներին չարաճճիութեան համար ապտակում են, խօսքով են արգելում ինչ-որ բան անել: Ինչպէս այդ երեխաներին չենք կարող ասել ճորտ, նոյնպէս մեր հասարակութեանը: Մեզանից շատերը դեռ չգիտեն, թէ ինչ պէտք է անել, ինչ չանել: Մեր ճորտ թուացող ժողովրդի մեղաւորն էլ, ըստ իս, դարձեալ այն 300 հոգին են, որոնց պէտք է հաւատայ, վստահի, եւ որոնց ետեւից թէկուզ կուրօրէն գնայ մեր հասարակութիւնը: Տոսթոեւսքու վէպերից մէկում` «Դեռատին», որ ԽՍՀՄ օրօք արգելուել է տպագրուել, հետաքրքիր երկխօսութիւն է ծաւալւում հօր եւ որդու միջեւ: Հայրը պատմում է, թէ իրենք` երիտասարդ նարոտնիքներով, ինչեր էին անում, ինչերի էին պատրաստ, իսկ որդին հետաքրքրւում է` թէ քանի հոգի էին նրանք` երիտասարդ նարոդնիկները: «Ի՞նչ կարեւոր է, թէ քանի հոգի էինք: 1000 չկայինք: Միանման մտածող, նոյն թիրախին խփող 1000 հոգին Ռուսաստանի համար քիչ չէ», ասում է հայրը: Եթէ Ռուսաստանի համար 1000-ը քիչ չէ, այստեղ էլ 300-ը բաւական է, որ իր աուրայի մէջ վերցնի մեր 3 միլիոնին եւ արթնացնի, առողջացնի, դուրս բերի այս վիճակից:

Ս. Գ.-  Ի՞նչ կ՛ասէք ձեր այն գործընկերների, այն մտաւորականների մասին, ովքեր յաճախ են յայտնւում իշխանաւորների կողքին:

Ռ. Յ.- Անհատական խնդիր է, շատ գրողներ են մտել քաղաքականութիւն Խորհրդային Միութիւնում եւ ամբողջ աշխարհում: Եթէ մէկը կարողանում է համատեղել իր գործն ու քաղաքականութիւնը, թող անի:

Ս. Գ.- Իոսիֆ Պրոտսքին ասել է. «Եթէ ես ինձ թոյլ տամ մտնել քաղաքականութեան մէջ, ապա պէտք է թոյլ տամ,  որ քաղաքական գործիչն էլ մտնի իմ գրականութեան մէջ, իսկ ես դա թոյլ չեմ տայ»:

Ռ. Յ.- Բնականաբար, եթէ փճացած չես, հաստատ թոյլ չես տայ, որ քաղաքական գործիչը մտնի քո գրականութեան մէջ, որովհետեւ այդ աշխարհում դու ես, քո սպիտակ թուղթը եւ քո գրիչը: Ուրիշ բան, որ կարող է քաղաքականութիւնը քեզ այնքան փճացնի, որ այդ փճացածութիւնդ գայ եւ մտնի տողերիդ մէջ: Թէեւ անձնապէս չեմ անհանգստանում, երբ որեւէ մտաւորական մտնում է քաղաքականութիւն, այնուամենայնիւ կողմ եմ այն ընդհանուր պատկերացմանը, որ ամէն մարդ իր գործով պէտք է զբաղուի: Գիտէ՞ք, մտաւորականն էլ մտածում է, որ եթէ ես նրանց կողքին լինեմ, ապա ոչ միայն իմ ստեղծագործութեամբ, այլեւ իմ ապրելակերպով, խօսքով կարող եմ օգտակար լինել: Ի վերջոյ, քաղաքական կեանքին պակասում է ամենակարեւոր բանը` բարոյականութիւնը: Եւ բարոյականութիւնն այնքան է պակասում, որ արդէն օրինչափութիւն է դարձել, մի օր էլ հնարաւոր է` մեր խորհրդարանն օրէնք ընդունի, որով կ՛ամրագրուի, որ քաղաքականութիւնը կապ չունի բարոյականութեան հետ: Նման յայտարարութիւններ հիմա ազատ հնչում եմ, մնում է` օրէնքի ուժ ստանան:

Ս. Գ.- Բնակա՞ն էք համարում նաեւ այն, որ յատկապէս նախընտրական շրջանում են մտաւորականները յայտնւում քաղաքական գործիչների կողքին, նրանց տեսահոլովակներում եւ հասարակութիւնը, տեսնելով իր համար ընդունելի, իր հաւանած մտաւորականին որեւէ քաղաքական գործչի կողքին, ուզած-չուզած ապակողմնորոշւում է:

Ռ. Յ.- Եթէ նա իրօք հաւատում, հաւանում է այդ մտաւորականին, ինչո՞ւ ոչ, թող հետեւի նրան: Որովհետեւ հաւանելը նոյնպէս կարեւոր բան է, ինչպէս չհաւանելը: Ցաւօք, մենք այնքան ենք վարկաբեկուել, վարկաբեկել իրար, որ այսօր էլ չենք կարող գտնել մէկին, ում համար կարելի է մի լաւ բան ասել, հետեւել նրան:

Միշտ էլ լաւ օրինակը եզակի է լինում: Հերոսը, բարոյականութեան կրողը, անհատը միշտ էլ մէկն է լինում: Եկէք շատ չանհանգստանանք, որ մեր իմացած լաւ մտաւորականն արեց այն, ինչը, դարձեալ ըստ մեզ, պէտք չէ անէր: Փնտռէք եւ նոյն մտաւորականների մէջ կը գտնէք մարդիկ, ովքեր չեն գնացել եւ չեն գնում դէպի այնտեղ, որտեղ պէտք չէ գնան: Եւ ոչ էլ պէտք է չարանալ նրանց հանդէպ, ովքեր երեխայի ուսման վարձի կամ հացի համար գնում են ինչ-ինչ տեղեր: Մի բան խաթարուած է նաեւ մտաւորականների մէջ, ինչպէս ամէն ինչի, բոլորի, հասարակութեան մէջ: Մենք չգիտենք` մարդը գո՞ղ է ծնւում, թէ՞ նրան պայմաններն են գող դարձնում: Քաւ լիցի, չեմ արդարացնում: Աւելի՛ն. մեղադրում եմ, որ մտաւորականի անունն է ապականւում: Ինձ համար վիրաւորական է, որ ասում են` մտաւորականութիւնը վատն է, կաշառակեր է եւ այլն: «Մտաւորականութիւն» արտայայտութիւնն արդէն սխալ է, կան մտաւորականներ, եւ նրանք երբեք միասին չեն լինում, խմբակցութիւն չեն կազմում: Մտաւորականների միութիւնները կենսունակ չեն, խմբով մտաւորականներ չեն լինում, անկախ նրանից` լա՞ւ է, թէ՞ վատ:

Ս. Գ.- Արդէն տեւական ժամանակ իտէալներով չենք ապրում: Ի՞նչը պէտք է դառնայ մեզ` երիտասարդութեան համար իտէալ, նոր մի բան, որ իտէալական չլինեն ինքնաշարժը կամ հեռախօսը:

Ռ. Յ.- Արդէն համարեա պատասխանեցիր` ասելով, որ իտէալներով չենք ապրում: Բայց քանի որ հարցը տրուած է եւ ես պէտք է պատասխանեմ, կ՛ասեմ, որ իտէալների փնտռտուք է հարկաւոր: Իմ տարիքի եւ ինձանից երիտասարդ մարդիկ, կոպիտ ասած, աղաւաղուել են, յատկապէս Խորհրդային եւ անկախութեան ժամանակները միաժամանակ կրողները: Փրկութիւնն այսօրուայ սերնդի մէջ է: Նրանք մաքուր են գալիս, գուցէ շատ բան չգիտեն, բայց չիմանալը թերութիւն չէ, տարիքի հետ կ՛անցի, կը շտկուի: Եթէ եղած իտէալներից ոչ մէկը ձեռք չի տալիս ձեզ` այսօրուայ սերնդին, դուք պէտք է փնտռէք եւ գտնէք այն իտէալը, որի համար արժէ, Չարենցի ասած, հաւաքուել: Ուրիշ ճար չկայ: Պարզապէս պէտք է հաշուի առնել, որ ազատութիւնը չի կարելի դարձնել ամենաթողութիւն, վատը կաշկանդելու, արգելելու բոլոր ձեւերը պէտք է կիրառուեն: Որքան շուտ կարգ ու կանոն հաստատուի, արգելուեն վատ երեւոյթները, այդքան շուտ կը գտնուեն իտէալները:

Ինքնաշարժը կամ հեռախօսը իտէալներ չեն, իտէալն ի՞նչ կապ ունի նիւթի հետ: Դրանք յարմարութեան եւ գեղեցիկ ապրելու համար են, բայց հաստատ իտէալներ չեն: Քարանձաւից մինչեւ այսօր հաստատ դրանք չեն եղել մարդկանց առաջ մղող իտէալները: Մարդիկ աւելի մեծ բաների մասին են մտածել եւ ստեղծել փոքր բաներ:

Իտէալների պակաս, դրանց փնտռտուքի պակաս մեզանում շատ կայ: Պատմութեան մէջ եղել է, որ մի քանի սերունդ նոյն իտէալներով են առաջ շարժուել, հիմա, ցաւօք, անիտէալ ժամանակ է: Չունենք իտէալներ, եղածներն էլ` վարկաբեկել ենք, ձեր` երիտասարդներիդ գործն է, ես այլեւս չեմ կարող իտէալ գտնել: Ունեմ իմ իտէալները, բայց դրանք հնացած եւ վարկաբեկուած են:

Share this Article
CATEGORIES