«Չէզոքութիւն` Յանուն Սիրիայի Հայերի Անվտանգութեան»

ՀՅԴ Բիւրոյի ներկայացուցիչ Հրանդ Մարգարեանի համաձայն, սիրիահայ համայնքի կարգավիճակն արգելեց նրան կողմնակալ հայեացքներ ունենալ. առանձնայատկութիւն, որը պէտք է միջազգային հանրային կարծիքը հասկանայ:

Լոյս է տեսել «Ֆրանս Արմենի» ամսագրի 2013 թուականի յունուարի համարը, որը հիմնականում նուիրուած է սիրիահայ համայնքին: Համարում ֆրանսերէնով լոյս է տեսել լրագրող Վահէ Տէր Մինասեանի վարած հարցազրոյցը ՀՅԴ Բիւրոյի ներկայացուցիչ Հրանդ Մարգարեանի հետ: Ստորեւ` հարցազրոյցի հայերէն բնագիրը: Հարցազրոյցը կատարուել է 2012 թուականի դեկտեմբերի սկիզբը:

Հարցում.- Ինչպէ՞ս կը վերլուծէք Սուրիոյ հայ համայնքին վիճակը:

Պատասխան.- Սիրիահայութեան հարցը երկար ժամանակ է, ինչ մտահոգում է բոլորիս: Այստեղ ամենակարեւորը` անշուշտ սիրիահայութեան ֆիզիքական անվտանգութեան հարցն է: Անվտանգութիւնը հնարաւոր չէ պաշտպանել ֆիզիքական ուժով, զէնքի միջոցով: Նախ դա անընդունելի է, որովհետեւ հարցը սկզբունքային է. Սիրիայի այս պատերազմին` հայութիւնը մասնակից պէտք չէ դառնայ` անգամ ինքնապաշտպանութեան առումով, բացի դա, այն չի կարող իրագործուել: Նկատի ունենալով սիրիահայութեան տեղաբաշխումը` ակնյայտ է, որ չի կարող համընդհանուր ինքնապաշտպանութիւն լինել:

Սիրիահայութեան ամենակարեւոր հարցը` նրա ֆիզիքական անվտանգութիւնն է կամ այս թոհուբոհից նուազագոյն վնասով դուրս գալը: Այն կարելի է ապահովել միայն քաղաքական-յարաբերական աշխատանքների շնորհիւ: Նաեւ պէտք է գիտակցենք, որ այդ քաղաքական- յարաբերական աշխատանքը ամբողջութեամբ սիրիահայութիւնից ակնկալել չենք կարող: Այսինքն, այն պէտք է լինի ամէնուր եւ համընդհանուր: Այնտեղ, որտեղ մենք ունենք ուժ եւ միջոցներ, պէտք է օգտագործենք եւ ծաւալենք անհրաժեշտ յարաբերական աշխատանքները, ստեղծենք կապեր: Խօսքը հայկական պետականութեան, քաղաքական կազմակերպութիւնների, հայկական եկեղեցիների եւ անգամ առանձին ազդեցիկ անհատների մասին է:

Աշխատանքային թիրախներ պէտք է դառնան սիրիական եւ Սիրիայի հետ առնչուած բոլոր ուժերը` պետութիւններ, միջազգային հաստատութիւններ, քաղաքական ուժեր, խմբակցութիւններ, կրօնական կազմակերպութիւններ:

Քաղաքական աշխատանքների հիմնական նպատակը պէտք է լինի` պարզաբանել սիրիահայութեան իւրայատուկ կարգավիճակը:

Սիրիահայութիւնը իբրեւ ազգային-կրօնական փոքրամասնութիւն, իւրայատուկ կարգավիճակ ունի: Այն նման չէ Սիրիայում գտնուող միւս փոքրամասնութիւնների կարգավիճակին: Նրանք չունեն միւս փոքրամասնութիւնների «ազատութիւնն» ու առաւելութիւնները: Քրտերը թուով աւելի շատ են եւ ունեն աշխարհագրական յատուկ միջավայր: Արաբ քրիստոնեաները, որ համարկուած են ողջ հասարակութեան հետ, համարւում են բնիկ սիրիացիներ եւ առանձին հաւաքական համայնքի ընկալում իրենց մասին չեն ստեղծում: Նրանք անհատ քրիստոնեաներ են եւ իւրաքանչիւրը իր կեցուածքի եւ կամ պահուածքի համար անհատապէս է պատասխանատու: Հայութիւնը, սակայն, առանձին համայնք է, եւ իբրեւ այդպիսին, այս պարագաներում ու այս ժամանակահատուածում դարձել է խոցելի ու դիւրաբեկ: Անհատ հայերի կողմից կատարուած որեւէ գործողութիւն կարող է վերագրուել ամբողջ համայնքին եւ իւրաքանչիւր անհատին պատժելը կարող է պատժի վերածուել ամբողջ համայնքի համար:

Սա այն զգայուն, դիւրաբեկ վիճակն է, որ մենք պէտք է նկատի ունենանք սիրիահայութեան պարագայում: Ի վերջոյ, հայերն էլ են Սիրիայի քաղաքացի եւ կարող են ունենալ իրենց քաղաքացիական, անհատական դիրքորոշումը` այս կամ այն հարցի վերաբերեալ, բայց այս ժամանակահատուածում, այդ ազատութիւնը սիրիահայ մարդուց խլուած է: Սիրիահայը պէտք է զգուշ լինի` զգօն, որ իր կողմից կատարուած որեւէ գործողութիւն չվերագրուի համայնքին: Եւ եթէ այդպիսին է հարցը անհատ քաղաքացի սիրիահայի համար, ապա այն կրկնակի անգամ կարեւոր է Սիրիայում գործող հայ քաղաքական խմբակցութիւնների եւ ազգային-համայնքային ղեկավարութեան համար: Սա պատասխանատուութեան բարձր աստիճան է պահանջում թէ՛ հայկական խմբակցութիւնների եւ թէ՛ համայնքի ղեկավարութեան որդեգրած իւրաքանչիւր քաղաքական կեցուածքի համար, որովհետեւ այդ դիրքորոշումների արդիւնքում ամբողջ համայնքը կարող է դառնալ խնդրոյ առարկայ:

Մի կողմից սիրիահայութեան այս զգայուն վիճակը, միւս կողմից` Սիրիայի իշխանութիւնները եւ ընդդիմութեան որոշ ծայրայեղական խմբեր, ընդունակ են շատ խիստ եւ դաժանօրէն պատժել «հակառակորդին»: Առանձին անձանց կամ խմբերի սխալ համարուած կեցուածքների համար համայնքը կարող է արժանանալ անհամաչափ դաժան վերաբերմունքի:

Հ.- Մասնաւորապէս, ի՞նչ պէտք է ընել:

Պ.- Մենք պէտք է կարողանանք խնդիրը ներկայացնել աշխարհին` առանձին պետութիւնների, միջազգային կազմակերպութիւններին, հանրային կարծիք ստեղծող լրատուամիջոցներին, քաղաքական ուժերին, նոյնիսկ` քաղաքական, կրօնական խմբակցութիւններին: Այս աշխատանքը պէտք է տանենք եւ այս աշխատանքով է, որ պէտք է կարողանանք պաշտպանական պարիսպ ստեղծել, պաշտպանական վահան` սիրիահայութեան շուրջ: Պաշտպանութեան առումով, սա է, որ այսօր ակնկալւում է բոլորիցս:

Անկախ իւրաքանչիւրիս տածած համակրանքներից ու հակակրանքներից, յանուն սիրիահայութեան անվտանգութեան, տեղի ունեցող կործանիչ պատերազմում պարտաւոր ենք լինել չէզոք, անկողմնակալ, կռուին ուղղակի կամ անուղղակի ձեւով մասնակից չդառնանք: Անշուշտ այս դիրքորոշումը եւս չի կարող ամբողջութեամբ բացառել հաւանական վտանգների ու սպառնալիքների դիմագրաւումը, բայց այս դէպքում դրանք կարող են լինել միայն կարճ ժամանակամիջոցի համար, պարագայաբար եւ կը հետապնդեն հիմնականում մի նպատակ` որեւէ կողմին յարելու համար պարտադրուած ճնշման չէզոքացում:

Իւրայատուկ է սիրիահայութեան իրավիճակը եւ այս իրողութիւնն է, որ պէտք է բացատրել բոլորին, որպէսզի սահմանափակուեն ակնկալիքները, սպասելիքները, որպէսզի սխալ կարծիք չստեղծուի սիրիահայութեան կեցուածքի ու պահուածքի մասին` ի նպաստ կամ ի վնաս որեւէ կողմի, որովհետեւ այդպիսի դիրքորոշում ուղղակի չի կարող ունենալ սիրիահայութիւնը` իբրեւ համայնք, իբրեւ փոքրամասնութիւն:

Միւս խնդիրը, որին պէտք է անդրադառնանք, օգնութեան աշխատանքն է:

Հ.- Ինչո՞ւ նկատի չառնել Սուրիոյ հայութեան տարհանումի կարելիութիւնը:

Պ.- Նախ` սիրիահայութիւնը պէ՞տք է մնայ Սիրիայում, թէ՞ պէտք չէ մնայ: Պէ՞տք է կազմակերպուած տարհանում կազմակերպել, թէ՞ պէտք չէ կազմակերպել: Եւ ապա` մեր օգնութիւնը ի՞նչ ձեւով եւ ի՞նչ չափերով պէտք է լինի: Այս հարցերի մասին եւս մենք պէտք է ժամանակագրական առումով ճիշդ պատկերացումներ ունենանք:

Սիրիահայութեան մնալ-չմնալու, արտագաղթել-չարտագաղթելու, տեղափոխել-չտեղափոխելու առումով մի հարց գոյութիւն ունի` հնարաւո՞ր է դա, թէ՞ ոչ: Արդեօք հնարաւո՞ր է 60-80 հազար սիրիահայութեանը տեղափոխել Հայաստան եւ կամ մէկ այլ երկիր: Դա անհնար է: Անհնար է, յատկապէս այս պայմաններում: Եւ եթէ հնարաւոր չէ, ուրեմն չի կարելի նոյնիսկ խօսել այդ մասին, որովհետեւ դրանով միայն խուճապ կը ստեղծուի, իրարանցում, իսկ արդիւնքում` միայն կարող ես 10-20 հազարի հարցը կարգաւորել` վտանգելով, միւս` 50-60 հազարին: Սա, կարծում եմ, խոհեմ քայլ չէ: Եւ սա շատ լաւ հասկանում է նաեւ սիրիահայը, որը նման դժուարին պայմաններում, դիմանում է, փորձում է յաղթահարել ստեղծուած իրավիճակները` սպասելով լաւ օրուայ: Այսինքն այնպէս չէ, որ զանգուածային արտագաղթ կը լինի, թէ ոչ կախուած է մեր կամքից ու ցանկութիւնից: Նախ` եթէ արտագաղթի ցանկութիւնը լինի, ոչ ոք չի կարող արգելք հանդիսանալ եւ միւս կողմից որեւէ մէկ ուժ մի ողջ համայնքի ճակատագրի հետ չի կարող խաղալ: Այլ հարց է, որ Սիրիայից սեփական նախաձեռնութեամբ հեռացողը մեր հայրենակիցն է: Այս դէպքում մենք պարտաւոր ենք հոգ տանել նրա մասին: Բայց եւ մենք իրաւունք չունենք մոռանալ այն մարդկանց, ովքեր դեռ բնակւում են այնտեղ: Ճիշդ հակառակը` պէտք է առաւել կարեւորենք սիրիահայութեան այն հատուածին, որ շարունակում է բնակուել Սիրիայում:

Տարհանումը ճիշդ չէ նաեւ սկզբունքօրէն: Սիրիան այն երկիրն է, որտեղ մենք երկար դարեր ապրել ենք իբրեւ հայութիւն: Ցեղասպանութիւնից առաջ էլ ենք ապրել այնտեղ, իսկ Ցեղասպանութիւնից յետոյ` կարելի է ասել` զանգուածաբար: Սիրիացին մեզ ընդունել է իբրեւ գաղթական ժողովուրդ: Արդեօք ճի՞շդ է լաւ օրերին երկիրը վայելելը, իսկ դժուար օրերին` թողնել հեռանալը: Ինչպէ՞ս կ՛ընկալի արաբ ժողովուրդը մեր փախուստն այս դժուար օրերին:

Միւս հարցը, որ առկայ է, այն է, թէ այդ տարհանուողների հոսքը դէպի ո՞ւր է ուղղուելու: Լաւագոյն տարբերակը կը լինէր, եթէ ուղղուէր Հայաստան, ինչը դարձեալ հնարաւոր չէ տարբեր պատճառներով: Դրանցից մէկը մեր երկրի ընկերային-տնտեսական ոչ բարւոք վիճակն է` այդքան մեծ թուով մարդ ընդունելու համար պատրաստ լինելու առումով: Ճիշդ է, մենք հոգեբանօրէն պատրաստ ենք անխտիր բոլորին մեր գիրկն առնելու, բայց երկիրն իբրեւ տնտեսութիւն, իբրեւ կառուցուածք ի վիճակի չէ այդ մարդկանց բաւարարել եւ նման քայլ անելու մեծ դժուարութիւն կ՛ունենայ: Եւ եթէ Հայաստան պէտք չէ ուղղուի այդ տեղափոխութիւնը, այլ տարբեր երկրներ եւ, մասնաւորաբար, դէպի Արեւմուտք, հազար անգամ նախընտրելի է, որ համայնքը մնայ Սիրիայում:

Հ.- Այնտեղ մնացող հայութեան ուղղուած օգնութեան տրամադրումը ինչպէ՞ս կազմակերպուած է:

Պ.- Թէպէտ ասեկոսները հրապարակաւ շատ են, մենք ունենք ամբողջական տեղեկութիւն ինչպէս եւ վստահութիւն Մեծի Տանն Կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան յատուկ հաշուեհամարի վրայ փոխանցուած եւ «Օգնի՛ր եղբօրդ» նախաձեռնութեան եւ հաշուեհամարի միջոցով տրամադրուած օգնութիւնների վերաբերեալ: Կարող ենք պատասխանատուութեամբ վստահեցնել, որ այդ միջոցները հասնում են սիրիահայութեանը: Միւսների մասին, չկամենալով կասկածի մթնոլորտ ստեղծել, ասեմ, որ մեր տեղեկութիւնները քիչ են: Ի հարկէ, ցանկալի կը լինէր, որ այս ամբողջ աշխատանքը կատարուէր միասնականութեան մթնոլորտում: Ի վերջոյ, դէպքերի առաջին օրերից մենք փորձեցինք ստեղծել միացեալ շտաբ: Երեք եկեղեցիների` առաքելական, կաթողիկէ եւ աւետարանական, երեք կուսակցութիւնների, Բարեգործական միութեան եւ ՀՕՄ-ի մասնակցութեամբ, համայնքի կողմից ստեղծուեց օգնութեան միասնական շտաբ: Սակայն, ինչ-ինչ պատճառներով, այդ միասնականութիւնը Սիրիայից դուրս միշտ չէ, որ տեղի ունեցաւ: Որոշներ, ամէն մէկն առանձին-առանձին փորձեց իր հնարաւորութիւններն ուղղորդել դէպի սիրիահայութիւնը: Անշուշտ, օգնելը ողջունելի է, բայց ցանկալի կը լինէր, որ աշխատանքն ընթանար միասնական մթնոլորտում եւ աւելորդ ասեկոսների ու թիւրիմացութիւնների տեղիք չտար: Ի վերջոյ Սիրիայում փոխօգնութեան շտաբի մարմինների ղեկավարների միջոցով է բաժանւում այդ օգնութիւնը եւ այնտեղ բոլորի կողմից կայ վերահսկողութիւն: Աւելի մեծ կը լինէր վստահութիւնը, եթէ միւս օգնութիւններն էլ առանձնաբար չկատարուէին` դժուարացնելով հաւաքական վերահսկողութիւնը: Այդուհանդերձ, այս հարցի մէջ պէտք չէ անիմաստ խնդիր ստեղծել` կարեւորն այն է, որ կարողանանք օգնել: Կարեւոր է նաեւ գիտակցելը, որ սիրիահայութեան այս վիճակը կարող է դեռ երկար տեւել: Ուստի պէտք է կարողանանք նաեւ մեր օգնութիւնը երկար ժամանակի վրայ ապահովել: Այդ նպատակով` մենք համագործակցում ենք Հալէպի թեմի առաջնորդարանի հետ, որպէսզի կարողանանք ճիշդ անհրաժեշտ չափով օգնութիւնը տեղ հասցնել, եւ որ կարողանանք շարունակական ընթացքի մէջ պահել այդ կարեւոր գործը:

 

Share this Article
CATEGORIES

COMMENTS

Wordpress (0)
Disqus ( )