Երկու Եղբայրները Եւ Ազգի Յարատեւութեան Գաղտնիքը

ՄԱՐԻՆԷ ՄԱՐՏԻՐՈՍԵԱՆ

Յատկապէս վերջերս աւելի յաճախ եմ սկսել մտածել ածականների չարչրկուած լինելու մասին: Ջրի պէս օգտագործում ենք ածականները` մէկ-մէկ «փրկութեան», մէկ-մէկ էլ պարզապէս «խելօք» երեւալու համար: Այս հանգամանքին ուշադրութիւն չէի դարձնի, եթէ չլինէին երկու եղբայրները` Նորայր ու Միքայէլ Յարութիւնեանները: Մի քանի օր է` փորձում եմ յօդուածիս թելը մտովի պատկերացնել, բայց թերի կամ կիսատութեան զգացումից ելնելով` հանգիստ եմ թողնում նիւթը: Չնայած դա էլ չի օգնում, օրուայ մէջ ուղեղումդ պտտւում է չգրուած յօդուածի նիւթը: Այդպէս լինում է այն դէպքերում, երբ ասելիքդ խորն է, իսկ բառերը թւում են  մերկացուած… Շաբաթ առաւօտեան երեւանեան տաք օդն ուղղակի անտանելի էր դարձել, միւս կողմից էլ` ուղեղս կրծում էր յօդուածիս նիւթը… Նրանց մասին գրել են հայաստանեան շատ լրատուամիջոցներ, միջազգային պարբերականներ… Գործը դժուարանում է ոչ այդ հրապարակումների առատութեան, այլ այս տողերը կարդացողներին կերպարները պարզ ներկայացնելու պատճառով: Այդպէս քիչ է լինում, որովհետեւ այդպիսիք քիչ են…

Ներկայի Ու Ապագայի Հատման Կէտում

Երեւանեան փոշոտ փողոցներից մէկի երկայնքով Նորայրի եւ Միքայէլի տունն էր, որոնց անունները նախքան գնալը չգիտէի: Պարզապէս պատմել էին երկու տաղանդաւոր երեխաների պատմութիւնը, որը, սակայն, առաջին հայեացքից այդքան էլ յուզիչ չէր, որովհետեւ այստեղ կրկին ածականների պահն էր: Դուռ բախելուց յետոյ տան երկրորդ յարկի պատուհանից նայեց մի տղայ, ով անմիջական ժպիտով ներս հրաւիրեց մեզ: Մի քանի րոպէ յետոյ մենք տան հիւրասենեակում էինք, որի պատերին 15-ամեայ Միքայէլի նկարներն էին, իսկ սենեակի կենտրոնական հատուածում աշխատանքային գործիքներն էին: Մենք ծանօթացանք: Երկու եղբայրների մէջ ընդհանրութիւն կար, որը, կարծես, մի քանի երեւոյթների խառնուրդ էր` լսելու ունակութիւն, կարծիքը յայտնելու կարճ խորիմաստութիւն, ինչը ոչ թէ յարգանք, այլ պատկառանք էր ծնում: Երկուսն էլ նման էին ժպիտներով` բարի ու մեղմ: Աթոռին նստած  աւելի շատ ուզում էի հասկանալ այդ ժպիտի հետեւում թաքնուած երկու հոգիներին…

Նորայրն սկսել է ստեղծագործել 12-13 տարեկանից: Նրա` երաժշտական հիմնական գործիքը դաշնամուրն է, բացի յօրինումներից եւ երգերից, երաժշտութիւն է գրում նաեւ ժապաւէնների համար: Նա իր առաջին ստեղծագործութիւնները համարում է թոյլ` նշելով, որ պէտք է աւելի շատ կատարելագործուել եւ առաջ գնալ:  Մասնագիտական կրթութիւն չունի, դաշնամուր սովորել է անհատական մի քանի պարապմունքներով:

Միքայէլի խօսքով` 10-11 տարեկանում է հասկացել, որ ինքը պէտք է խորանայ նկարչութեան մէջ, եւ սկսել է նկարել:

Իմ նկատառմանը, թէ հետաքրքիր է այն հանգամանքը, որ աւագ եղբօր ազդեցութիւնը չի կրել, այսինքն` աւագ եղբայրը` որպէս արտայայտչամիջոց, ընտրել է հնչիւնը, իսկ ինքը` պատկերը: «Մեզ մօտ սկզբում հակառակն էր. ես զբաղւում էի երաժշտութեամբ, իսկ Նորայրը` նկարչութեամբ, յետոյ մասնագիտութիւններով փոխուեցինք` ես սկսեցի խորանալ նկարչութեան մէջ»,- նկատեց Միքայէլը, ում խօսքը շարունակեց Նորայրը`  «Մենք բացի նկարչութիւնից եւ երաժշտութիւնից, հետաքրքրուած էինք   այլ բնագաւառներով` գրականութեամբ, աստղագիտութեամբ, բայց ամենաիրականը, ամենամօտը երաժշտութիւնն ու նկարչութիւնն էին: Մինչեւ երաժշտութիւնը մենք երկուսս էլ նկարում էինք, յետոյ երկուսս սկսեցինք զբաղուել երաժշտութեամբ, Միքայէլի մօտ աւելի լաւ էր ստացւում երաժշտութեամբ զբաղուելը, բայց յետոյ ես  սկսեցի խորանալ երաժշտութեան մէջ, եւ բաւական երկար ժամանակ է, որ չեմ նկարում, բայց չեմ բացառում, որ մի օր կարող եմ նկարել:

Երկու եղբայրներն իրար չեն խանգարում աշխատելիս, դեռ աւելի՛ն` իրար օգնում են:

– Միքայէլ, քո ստեղծած դիմանկարների շարքում ընդգծուած տխրութիւն կայ: Դու տխո՞ւր ես տեսնում մարդկանց:

Միքայէլ-ո՛չ, տխուր չեմ տեսնում, ուղղակի ինձ թւում է` նրանք  նստելուց շատ են յոգնում: Իրենց չեմ ստիպում ժպտալ:

Նորայր– Մարդիկ իրենց սովորական լռութեան մէջ են` ո՛չ ուրախ, ո՛չ տխուր:

– Ինքդ ես ընտրում այն մարդկանց, որոնց նկարում ես, թէ գալիս-ասում են` Միքայէլ ջան, մենք լաւ ընկերներ ենք, ինձ կը նկարե՞ս:

Միքայէլ-ո՛չ, այդպէս չէ,  թէեւ  լինում են դէպքեր, իսկ հիմնականում ես եմ ընտրում բնորդին:

– Կարծես, հիմնական ուղղութիւն չես ընտրել նկարչութեան մէջ:

Միքայէլ– Դեռ ոչ: Կարծում եմ` նկարիչը նախ պէտք է տիրապետի դասական ոճին` կատարեալ, շատ լաւ,  որ յետոյ բոլոր բնագաւառներում կարողանայ լաւ դրսեւորուել: Օրինակ, Փիքասսոն շատ լաւ դասական նկարներ ունի, բայց յետոյ իր ուղղութիւնը փոխեց: Սակայն Փիքասսոյի նկարչութեան հիմքը եղել է դասական նկարչութիւնը: Բացի այդ, մարդ պէտք է որոշ ժամանակ ապրի,որ հասկանայ  իր ներաշխարհը, այլ ոչ թէ գծեր քաշի կտաւի վրայ` ասելով, թէ դա իր ոճն է: Դրա համար ես խորանում եմ դասական նկարչութեան մէջ, որպէսզի իմ հիմքը ամուր լինի:

– Իսկ կա՞ն նկարիչներ, որոնց ազդեցութիւնը կրում ես կամ որոնցով ոգեշնչւում ես:

Միքայէլ-հիմա ազդուած եմ մի քանի նկարիչներից, եւ  ինչպէս իւրաքանչիւր աշակերտ, այնպէս էլ ես ոգեշնչւում եմ իմ ուսուցչով: Նկարչութեան իմ ուսուցիչը Էդուարդ Սասունն է: Սիրում եմ Ռեմպրանտ, Վալենթին Սըրով եւ Էտուարտ Սիկօ: Ի հարկէ, շատ նկարիչներ կան, որոնց սիրում եմ, բայց նրանք հիմնականն են, որոնց սիրում եմ: Հայ նկարիչներից սիրում եմ` Վարդգէս Սուրէնեանց, Գէորգ Բաշինջաղեան, Զաքար Զաքարեան:

– Երկուսդ էլ երիտասարդ էք, եւ արդէն որոշակիօրէն տարբերւում էք ձեր սերնդի երիտասարդներից: Դժուարութիւններ չկա՞ն շփումների մէջ:

Նորայր– Ի հարկէ, որպէս մարդ` ինձ բոլորն էլ հետաքրքիր են: Նախեւառաջ  այն պատճառով, որ ճիշդ յօրինողը չունի մասնագիտութիւն: Ճիշդ յօրինողը էութեամբ է  յօրինող:  Իսկ էութեամբ յօրինողը բնական առնչութիւն պէտք է ունենայ կեանքի, մարդկանց հետ, բոլորի մէջ տեսնի լաւը, որովհետեւ մարդու մէջ կայ ե՛ւ կենդանին, ե՛ւ մարդը: Վատը կայ, բայց լաւը տարբեր տեղերում տարբեր մարդկանց մօտ տարբեր կերպ է դրսեւորւում: Բոլորի մէջ շատ կայ լաւը, եւ անկախ տարիքից` բոլորի հետ էլ փորձում եմ շփուել, ոեւէ մէկին  չեմ ուզում մերժած լինել գոռոզամտօրէն: Եւ նոյն էլ Միքայէլի մօտ է: Այդ իմաստով մեր հայեացքները համընկնում են:

– Նորայր, աւարտել ես դպրոցը, հիմա երաժշտանոցո՞ւմ ես սովորում:

Նորայր-տարիքս չի ներում: Երաժշտանոց դիմելու համար պէտք է 18 տարեկան լինես, իսկ ես 17տարեկան եմ:

– Համերգներ ունեցե՞լ ես:

Նորայր-համերգներից կը յիշատակեմ ցուցահանդէս-համերգը եղբօրս հետ, որը ֆինանսաւորել  էին Հայաստանի առաջին տիկին Ռիթա Սարգսեանը եւ Հայաստան պաշտպանութեան նախարար Սէյրան Օհանեանը: Դա 2011թ. ապրիլի 11-էին էր` Երեւանում,  Առնօ Բաբաջանեանի անուան համերգասրահում: Սկզբից տեղի ունեցաւ Միքայէլի նկարների ցուցահանդէսը, այնուհետ` իմ համերգը: Երգերի բառերը գրել են տարբեր մարդիկ: Առայժմ բառեր չեմ գրում, բայց գուցէ հետագայում փորձեմ գրել: Բառերին շատ լուրջ եմ մօտենում: Չեմ ուզում ուղղակի մեղեդու վրայ յարմարեցնել  բառերը, որովհետեւ բնագիրը փիլիսոփայութիւն է, մօտեցում է: Քանի որ առայժմ չեմ կարող մեծ, լուրջ նիւթեր շօշափել, ինչպէս մեծահասակ բանաստեղծները, ուրեմն ես երաժշտութեան եմ վերածում իրենց խօսքը` միաձայն համաձայն լինելով իրենց խօսքի հետ:

 

 

 

 

 

 

 

– Միեւնոյն ժամանակ նկատենք, որ երաժշտութիւնն անսահման ազատութիւն է տալիս մարդուն, այսինքն պարտադիր չէ, որ խօսքեր գրես, ունկնդրին ուղորդես: Գուցէ դա նաեւ հոգեվիճա՞կ է` երաժշտութիւնը բառերի չվերածելը, աւելի պարզունակ չդարձնելը:

Նորայր-բառերն աւելի պարզունակ չեն, քան` երաժշտութիւնը, բայց բառերը մթնոլորտ չեն պարունակում: Երբ ես կարդում եմ որեւէ գեղարուեստական գիրք, որտեղ բնութեան տեսարան է նկարագրւում, որքան էլ լաւ պատկերացնեմ, որ այդ տեսարանի մէջ կան գունաւոր ծաղիկներ, ջրվէժ, այսքան ծառ, այս տեսակի բոյսեր, միեւնոյնն է` չեմ կարող զգալ այդ տեսարանի մթնոլորտը` բառերը կարդալով, որովհետեւ դրա համար պէտք է գտնուես այդտեղ, իսկ ահա հնչիւններն աւելի լաւ հնարաւորութիւն են տալիս մթնոլորտ ստեղծելուն: Այդ իմաստով շատ հետաքրքրուած եմ գործիքային երաժշտութեամբ, որն աւելի լայն հնարաւորութիւն է տալիս մթնոլորտ ստեղծելու հարցում:

– Նկարչութեան մէջ այդ նոյնը ստեղծւում է գոյների, ձեւի միջոցով: Կա՞յ հոգեվիճակ, երբ չես կարող նկարել, կամ առաւել եւս` դա` որպէս միջոց,  օգտագործում ես ասելիքդ արտայայտելու համար:

Միքայէլ-դասական ոճը մի քիչ այլ է: Հիմնականում ես փորձում եմ ցոյց տալ  հիմա ոչ թէ իմ ներաշխարհը, այլ թեքնիք իմաստով կատարելագործուել:

– Առայժմ կուտակում է մօտ, այո՞:

Միքայէլ-Այո, ճիշդ ես:

– Իսկ առաջիկայում պատրաստւո՞ւմ ես ցուցահանդէս ունենալ:

Միքայէլ-ցուցահանդէսներ շատ-շատ եմ ունեցել, շատ-շատ եմ մասնակցել մրցոյթների, տարբեր մրցանակներ ունեմ` միջազգային, համաքաղաքային, համահայկական: Անհատական ցուցահանդէսներ ունեցել եմ մի քանի անգամ: Անհատական առաջին ցուցահանդէսը  տեղի է ունեցել իմ դպրոցում, իսկ 2010թ-ին ունեցայ իմ առաջին շատ լուրջ ցուցահանդէսը Հայաստանի ճարտարապետների միութիւնում, որին յաջորդեց 2011թ. Առնօ Բաբաջանեան համերգասրահում իմ ու եղբօրս համերգ-ցուցահանդէսը: Իսկ անցեալ տարուայ նոյեմբերի 22-ին իմ անհատական ցուցահանդէսը եղաւ Երեւանի Գեղարուեստի պետական ակադեմիայում, որտեղ ներկայ էին գտնւում մի շարք բարձրաստիճան պաշտօնեաներ: Դա իմ վերջին ցուցահանդէսն էր: Առայժմ Հայաստանում չեմ պատրաստւում ունենալ ցուցահանդէս, հնարաւոր է` մի քանի ամսից ցուցահանդէս ունենամ Թայլանտում: Դրան արդէն կամաց-կամաց պատրաստւում եմ:

– Նորայր, դու քո խօսքի մէջ շեշտեցիր մարդու մէջ լաւի եւ վատի առկայութիւնը: Քանի որ երկուսդ էլ «գործ» ունէք մարդու ներաշխարհի հետ, հետաքրիր է իմանալ` այսօր մենք շատ ենք խօսում մարդու չարացած լինելու մասին: Դուք ինչպէ՞ս էք տեսնում աշխարհը:

Նորայր-շատ մեծ հարց է, եւ երեւի կարելի է առանձին բաժիններով խօսել: Մարդկային ներաշխարհ ասելով` նկատի ունես մարդու մօտեցումը հոգեւորի՞ հանդէպ:

– Այո, բացի այդ մարդիկ սկսել են աւելի շատ շփուել երեւակայական աշխարհում, ինչը նաեւ հաղորդակցութեան ձեւերի փոփոխութեան է բերում:

Նորայր-եթէ փորձեմ վերացական պատասխան տալ, երեւի ասեմ, որ այս ամէնի հիմքը պէտք է լինի մարդու հետաքրքրասիրութիւնը: Գիտէք` ձեր շահերից է բխում հոգեւորով հետաքրքրուելը, որովհետեւ դա հանդիսանում է երջանկութեան յենակէտ: Բոլոր հարուստները երջանի՞կ են: Ո՛չ: Ինչքան կան դժբախտ հարուստներ եւ երջանիկ աղքատներ: Երջանկութիւնը գալիս է ոչ թէ նրանից, որ իմ սիրտը հանգիստ է, այլ նրանից, որ ինքը սովորել է ուրախանալ իր ունեցածով, իսկ «ունեցած» ասելով` նկատի ունեմ գեղեցիկը, որն առաջադրում է մեր աշխարհը: Երբ սկսում ես հետաքրքրուել հոգեւորով, այն աւելի գեղեցիկ է դարձնում առօրեան: Ես կարող եմ անտարբեր անցնել բնութեան կողքով, եւ դա ինձ ոչ մի բան չտայ, բայց կարող եմ նաեւ հիանալով անցնել, եւ դա ինձ ինչ-որ բան տայ: Հոգեւորը լցնում է դատարկութիւնը: Ես կարող եմ չօգնել ոչ մէկին եւ  ոչ մի ներքին բաւարարուածութիւն չստանալ, այդպիսով` դատարկ, անիմաստ ժամանակ ունենամ, բայց եթէ ես հնարաւորութիւն ունեմ օգնել մէկին, այդ օգնելուց հաճոյք ստանում, ես լցւում եմ, գոհ եմ օրուանից, ինձ լիացած եմ զգում:

– Փիլիսոփայական մի հարց` ո՞րն է կեանքի իմաստը:

Նորայր-եթէ սկսեմ խօսել այս նիւթով, այսօր չենք աւարտի մեր զրոյցը: Գիտե՞ս` ինչ կ’ուզէի` կ՛ուզէի 500 կամ հազար տարի ապրել եւ տեսնել, թէ կեանքի զարգացումները փոխուե՞լ են:

– Քո կարծիքով, այդ 500 տարիների ընթացքում կեանքը կը փոխուի՞:

– Կեանքը փոխում է մարդը, նայած` թէ մարդն ինչքանո՞վ է գնահատում: Օրինակ, երբ ես յայտնւում եմ ասֆալտապատ գօտում, դա ինձ աւելի բաւականութիւն չի տալիս, քան` բնութեան գրկում յայտնուելը: Ի հարկէ, մենք կարող ենք որոշ տեղեր ասֆալտ անել, ճանապարհ բացել մեքենաների համար, բայց երբ մենք հեռանում ենք բնութիւնից, հոգեւորից,  գիտէ՞ք` ի՞նչ պահ է ստացւում. կարծես` մարդն ընդունում է այն, ինչ իրեն հրամցնում են, եւ այդքանով բաւարարուի, հետաքրքրասիրութիւնը սպառողական կը լինի, երբ սպառուի, կը յոգնես:

Ես այդքան փորձ չունեմ, որ ինձ թոյլ տամ խօսել կեանքի իմաստի մասին, բայց եթէ ասեմ` չեմ մտածում` սուտ է:

– Իւրաքանչիւրն է մտածում այդ մասին` կարեւոր չէ տարիքը:

Նորայր-մարդիկ կան, որ չեն մտածում, բայց նրանք, ովքեր մտածում են, կարծում եմ` այդ ճանապարհին անուններ են գտնում, որոնց իրենց աւելի է երջանկացնում:

Ես փորձում եմ հասկանալ, արդեօ՞ք հոգեւորն կարող է ոչ պակաս ձգողական լինել, քան նիւթականը, որն ինքն իրենով շատ ձգողական է, շատ հաճելի է, բայց հոգեւորի հետ համեմատած, բնականաբար, շատ սպառողական է: Եթէ մարդուն յաջողուի գտնել ելք, որ հոգեւորը դարձնի ոչ պակաս ձգողական, կարծում եմ` դա, չխուսափեմ ասել, Աստծոյ գոյութեան գիտական փաստը կը լինի, որովհետեւ կեանքը հասկանալու համար գիտնականները փորձում են ուսումնասիրել մարդու ստեղծումը: Շատ մարդիկ փորձում են փնտռել Աստծուն. շատերի մօտեցումները համընկնում են, ոմանց մօտեցումներն էլ` ոչ:

– Իսկ քո մօտեցումը ո՞րն է:

Նորայր-ես աւելի հակուած եմ փնտռելու եւ գտնելու, եւ աւելի շատ հակուած եմ նրան, որ կը գտնենք: Տեսէք` սէր եւ իսկական սէր: Եթէ սրանց միջեւ տարբերութիւն ենք դնում, ուրեմն` իսկական սէրը դառնում է հոգեւոր, որովհետեւ ես սկսում եմ սիրել դիմացինի անհատականութիւնը, դիմացինի հոգեւորը, այլ կերպ ասած` իմ միջի մարդը յաղթում է իմ միջի կենդանուն: Դա մեզ մօտեցնում է Աստծուն, այդ մարդու էութիւնը մօտեցնում է կեանքի իմաստն աւելի լաւ հասկանալուն: Կեանքն իմաստաւորւում է ուրախութեամբ, անգամ եթէ ես ապրում եմ ուրիշների համար, ես մեծ բաւականութիւն եմ ստանում օգնելուց, որովհետեւ արդիւնքում  նաեւ ես եմ ուրախանում, եւ ես ինձ լիացած եմ զգում, փոսից բարձրացրած,  եւ փաստօրէն, ցեխի մէջ ընկածների շարքում չեմ յայտնւում: Երբ դու հոգեպէս մաքուր չես զգում քեզ, մեղաւոր ես զգում, ինչքան էլ կարող ես չասել, բայց քո ներսից ինչ-որ բան քեզ չի բաւարարում, եւ դու զգում ես, որ քո սխալի պատճառով է, որ չի բաւարարում, այդ ժամանակ դու լրիւ հեռանում ես իրական երջանկութիւնից, կեանքը վայելելուց, դու դառնում ես սպառողական օրկանիզմ, որը կ՛ապրի, կ՛ապրի ու կը կանգնի: Դրա համար հոգեւորը կարեւորելով` մենք աւելի լաւ կը վայելենք նիւթականը, եւ նիւթականի  լաւն էլ կը գտնենք: Այս ճանապարհները` ե՛ւ գիտական,  եւ հոգեբանական ուսումնասիրութիւններն աւելի կը մօտեցնեն մեզ կեանքի իմաստի ըմբռնմանը, եւ` նրան, որ այն, ինչ բացայայտել են, ոչ թէ  յոգնեն, այլ աւելի հետաքրքրասիրաբար մօտենան` օգտագործելով իր երջանկութեան համար այսինքն այնպէս չլինի, որ այսնինչ բանը բացայայտեցի եւ յոգնեցի: Երբեմն  հարցնում եմ մարդկանց, որ եթէ քեզ ասեն, թէ ինչո՞ւ ենք տերեւը կանաչ տեսնում, կը կորցնի՞ հետաքրքրասիրութիւնը դրա հանդէպ` ոմանք ասում են` այո, ոմանք` ոչ, ոմանք էլ պատասխանում, որ չեն մտածել այդ մասին: Լաւ կը լինի, որ չկորցնենք այդ հետաքրքրասիրութիւնը, մեր մէջ գտնենք այն պատճառը, որը մեզ կ՛օգնի չյոգնել բացայայտելուց, այլ օգնի վայելել, աւելի լաւ հասկանալ, աւելի լաւ օգտագործել:

– Միքայէլ, աւելացնելու բա՞ն ունես:

– Ես շատ հարցերում համակարծիք եմ եղբօրս հետ: Կարծում եմ, որ մարդը դիմացնին օգնելուց պէտք է հաճոյք ստանայ, ոչ թէ մտածի միայն իր շահերի մասին: Այդ դէպքում ամէն ինչ լաւ կը լինի:

Մեր զրոյցը դեռ երկար շարունակուեց: Քիչ յետոյ մեզ միացան նաեւ Միքայէլ եւ Նորայր Յարութիւնեանների ծնողները: Նորայրն սկսեց նուագել իր ստեղծած յօրինումները: Երաժշտութեան մէջ խորութիւն ու մինչեւ հոգիդ դիւթելու, երբեմն ցնծալու տիափազոնն էր: Համեստաբար նրանք խօսում էին, ու թւում էր` համեստաբար էլ մասնագիտանում են` ապագայի բառի բուն իմաստով` աստղերը… Միքայէլի խաղաղ աչքերը մի կտաւի վրայ կանգ առան, որտեղ պատկերել է Ցեղասպանութիւնը` տեղահան եղած հայերը նռան տեսքով էին, իսկ թուրքերը` ֆէսերով գանկերն էին, Թուրքիոյ դրօշին պատկերուած մահիկն էլ կացնի խորհրդանիշն էր: «Ես հայերին պատկերել եմ նռան տեսքով, քանի որ նուռը յաւերժութեան խորհրդանիշն է: Ես ուզում էի ասել, որ մենք միշտ լինելու ենք, ինչ ցեղասպանութիւն էլ անեն»,- նկարը վերծանելով` ասաց Միքայէլը:

Այդ օրը, թերեւս, իմ երջանիկ օրերից մէկն էր, որովհետեւ հասկացայ, թէ որտե՞ղ է թաքնուած մեր ազգի փրկութեան գաղտնիքը… Եթէ Նորայրին կամ Միքայէլին բնորոշենք տաղանդաւոր պատանիներ, այնքան կիսատ կը հնչի…Դա այնքան քիչ սահմանում է նրանց համար… Երբ հեռացայ նրանց տնից, ինձ աւելի շատ սկսեց մտահոգել նրանց ճակատագիրը, որովհետեւ գիտակցում եմ, որ գործնապաշտ աշխարհն աւելի զօրեղ է զգայականից… Մուգ կապոյտ ատլասի նմանուող երկնքին նայելով` ուղղակի հարցի պատասխան որոնեցի` կը յայտնուե՞ն այնպիսի անձինք, ովքեր ազնիւ հովանաւորեալութեամբ ձեռք կը բռնեն այս իմաստուն պատանիների հետ` նրանց առջեւ բացելով աշխարհի պատուհանը…

 

Երեւան-Պէյրութ