«Ընդհատուած Մանկութիւն»-ը Եւ «Թեւանիկ»-ը` Արցախեան Իրականութեան Մասին Պատմող Ժապաւէն – Հարցազրոյց Ժապաւէնի Բեմադրիչ Ջիւան Աւետիսեանի Հետ

ՀԱՐՑԱԶՐՈՅՑԸ ՎԱՐԵՑ` ՆԱՅԻՐԻ ՄԿՐՏԻՉԵԱՆ-ՏԱՂԼԵԱՆ

«Ընդհատուած մանկութիւն»-ը շուրջ 45 վայրկեան տեւողութեամբ ժապաւէն մըն է, որ նկարահանուած է իրական դէպքերու հիման վրայ. ժապաւէնին մէջ ներկայացուած են Մարաղայի մէջ ազերիներու կողմէ կատարուած ջարդերը եւ փոքրիկ Լենային կեանքի պատմութիւնը: Լենան փրկուելով ջարդերէն` գերի ինկած է թշնամիին ձեռքը,  ապա, 129 օր ազերի տարեց կնոջ մը տան մէջ ապրելէ ետք, վերադարձուած` հայկական կողմին:

ժապաւէնը նկարահանուած է Կարինէ Խոտիկեանի բեմագրութեան հիման վրայ, նկարիչը` Կոստանդին Պետրոսեանն է, բեմադրող-նկարահանողը Նարեկ Մարտիրոսեանը, իսկ բեմադրիչը` «Երկիր Մետիա» հեռուստաընկերութեան գլխաւոր բեմադրիչ Ջիւան Աւետիսեանն է: Այս առիթով «Հորիզոն»-ը զրուցեց բեմադրիչին հետ:

 

Հ.- Խնդրեմ, պատմեցէք «Ընդհատուած մանկութիւն» ժապաւէնի մասին, ի՞նչ յաջողութիւններու հասած է: Նաեւ կը խնդրեմ անդրադառնաք «Թեւանիկ» ժապաւէնին:

Պ.- «Ընդհատուած մանկութիւն» ժապաւէնը արդէն իսկ աւարտուել է եւ մի քանի երկրներում մասնակցել է փառատօների. օրինակ` Երեւանի մէջ կայացող ամէնամեայ «Ոսկէ ծիրան» փառատօնին եւ արժանացել Հրանդ Մաթեւոսեանի անուան յատուկ մրցանակին`  լաւագոյն  բեմագրութեան համար:

ժապաւէնը նաեւ ցուցադրուել է Քանատայում` Թորոնթոյի մէջ կայացած «Նուռ»փառատօնին: Այժմ պատասխան ենք սպասում Լիթվիայից, Սլովաքիայից, Ս. Ֆրանսիսքոյից եւ միջազգային այլ փառատօներից:

ժապաւէնի գաղափարը ինձ փոխանցել է Արթուր Աղաբէկեանը: Մի օր նա եկաւ «Երկիր Մետիա»` իր հետ բերելով մի աղջկայ, ժապաւէնի հերոսուհուն, եւ ասաց. «Ծանօթացի՛, յիշո՞ւմ ես, որ  քեզ տարիներ առաջ պատմել էի մի աղջկայ մասին, ով ապրել է թուրք կնոջ մօտ, յետոյ նրան փոխանակել են Հադրութի ռազմաճակատում»: Ասացի. «Այո՛, յիշում եմ»: Ասեց. «Ծանօթացի՛, Լենան է»: Տուեց ինձ մի քանի լուսանկար, մէկ կամ երկու թերթ, որոնք տպուել էին այդ տարիներին եւ ասեց. «Մի բան մտածիր»: Ես էլ, ամիսներ անց, երբ մտքիս մէջ գաղափարներս  հասունացան, առաջարկեցի գեղարուեստական ժապաւէն նկարահանել, նա էլ համաձայնուեց եւ մեծ սիրով ամբողջ նիւթական ծանրութիւնը վերցրեց ու անցանք գործի:

Ես կարողացայ «Ընդհատուած մանկութիւն»-ը եւ «Թեւանիկ» ժապաւէնի ծրագիրը տանել Քանի միջազգային շարժապատկերի շուկայ եւ փորձեցի գտնել համարտադրողներ:  «Թեւանիկ» գեղարուեստական ժապաւէնը նոյնպէս արցախեան պատերազմի մասին է: Այն հանդիսատեսին կը ներկայացուի յառաջիկայ տարի:

«Թեւանիկ»-ի բեմագրութիւնը գրուել է  1996-1997 թուականներին, հեղինակը Առնոլտ Աղաբաբովն է: Նա ցանկացել է նկարահանել ժապաւէնը, բայց մահացել է եւ չի հասցրել: Բեմագրութիւնը ինձ փոխանցեց իմ դասախօսը` Լեւոն Աթոյեանը, որ բեմադրող-նկարահանողն է  «Զինուորն ու փիղը», «Քաոս» եւ այլ  ժապաւէնների: Ես «Թեւանիկ»-ի բեմագրութիւնը շատ սիրեցի եւ Հայաստանի Ազգային Կինոկեդրոնին առաջարկեցի նրա նկարահանումը վստահել ինձ ու նիւթական աջակցութիւն ցուցաբերել: Նրանք համաձայնուեցին: Բեմագրութիւնը գրուած էր կարճ տեւողութեամբ ժապաւէնի համար, իսկ ես ցանկանում էի նկարահանել շատ աւելի երկար տեւողութեամբ ժապաւէն:

Թատերագիր Կարինէ Խոտիկեանի հետ միասին, բացի Թեւանիկից, ժապաւէնում աւելացրեցինք եւս 2 պատանիների` Աստղիկի ու Արամի պատմութիւնը : Արդիւնքում ստացուեց 25 վայրկեաննոց 3 ժապաւէն, 3 ճակատագիր, 3 պատանիների  կեանքի պատմութիւն` մի վերնագրի տակ:

ժապաւէնը պատմում է 1991-ի արցախեան ազատամարտի մասին: Դէպքերն ընթանում են նոյն գիւղում, նոյն ժամանակահատուածում եւ ի հարկէ հերոսների պատմութիւնները շաղկապուած են միմեանց հետ եւ ունեն մէկ աւարտ:

«Թեւանիկ»-ի հիմնական պատգամը այն է, որ պատերազմը վատ բան է ու չարիք` մարդկութեան: Այն յատկապէս ծանր են տանում կանայք ու երեխաները, խոր յարգանք ունենալով այն մարդկանց հանդէպ, ովքեր խրամատում առաջին գծում են: Այնուամենայնիւ կարծում եմ, որ կանանց ու երեխաների ապրումները ուղղակի անբացատրելի են:

Ազգային Կինոկեդրոնը ժապաւէնին նիւթապէս օժանդակեց մասամբ, կար նիւթական բաց, որը պէտք էր լրացնել: Իմ աւագ ընկերը` Մասիս Բաղդասարեանը միացաւ մեզ եւ նրա շնորհիւ կարողացանք հաւաքել «Թեւանիկ» ժապաւէնի աջակիցները ու գոյացնել անհրաժեշտ գումարը:

Քանում ես փորձեցի գտնել համարտադրողներ, որոնց հետ հիմա քննարկում ենք յետարտադրական գործընթացը. աշխատանքային քննարկման մէջ ենք իրաւունքների եւ այլ աշխատանքներ իրականացնելու համար. օրինակ` պատկերի եւ ձայնի վրայ աշխատանքը հնարաւոր է իրականացնել Լիթվիայում:

Հ.- Վերադառնանք «Ընդհատուած մանկութիւն» ժապաւէնին ինչպիսի՞ դերասաններ մարմնաւորած են դերերը, ի՞նչ սկզբունքներով կ՛ընտրէք զիրենք:

Պ.- Դերասանները արհեստավարժ են, սակայն առաջնահերթութիւնը չենք տուել նրանց, ովքեր յայտնի են սերիալներում: Խնդիր չենք ունեցել հաւաքել ճանաչուածներին, նրանց, ովքեր փողոցում քայլում ու ճանաչում են: Իմ համար խնդիրը հետեւեալն  է. Ֆաթիմա Խալայի դերը Կրեթա Մեճլումեանին առաջարկելու ժամանակ ես նրա թատերական կեանքին 99 տոկոսով ծանօթ չեմ եղել, բայց իմ բոլոր զգայարաններով համոզուած եմ եղել, որ նա այդ դերը պիտի խաղայ: Բոլոր խաղացողներին նոյն սկզբունքով եմ ընտրում: Պատահել է, որ դերասանին ասեմ` դու չգիտես, որ այս դերը քեզ համար է, դու յետոյ կը հասկանաս, որ այս դերը դու պէտք է խաղաս: Ընտրում եմ արհեստավարժ դերասանների‘ գիտակցելով նրանց բնաւորութիւնը,  կեանքի փորձը, նաեւ կուրօրէն զգում եմ, որ ինքն է, որ պէտք է մարմնաւորի այս կամ այն դերը:

Հ.- Արդեօ՞ք այդ զգացողութիւնը այն պատճառով է, որ դուք պատերազմի մէջ եղած էք, եւ այդ կերպարները ձեր ենթագիտակցութեան մէջ կան:

Պ.- Այո՛, այդ կերպարները կա՛ն: Մի բան ասեմ, Սօս Ջանիբեկեանը խաղում է Աւոյի կերպարը, իսկ Աւոն իմ պապական գիւղի ջոկատի հրամանատարն էր, ես տեսնում եմ, որ իր շարժուձեւերի մէջ այս մարդը կայ: Ոեւէ կերպար, որ տեսնում եմ, սուտ չի, օդում չի, յօրինուած չի, ոչ էլ պատմութիւն է, այս ամէնը եղել է Ղարաբաղում, եղել է տարբեր ժամանակում եւ տարբեր մարդկանց հետ: Ես դրանք հաւաքում եւ բերում եմ պաստառին, մի կերպարի մարմնաւորածը կարող է իրականում ղարաբաղեան պատերազմի ժամանակ կատարուած  լինի հինգ տարբեր մարդկանց հետ:

Կան նաեւ դէպքեր, որոնք եղել են ինձ հետ. օրինակ` «Ընդհատուած մանկութեան» նկուղի մէջ պատահած դէպքը, ես նկարագրել եմ այնպէս, ինչպէս եղել է ինձ հետ, նստած հարեւաններով, երբ ես 9-ը տարեկան էի:

Հ.- Կը կարծէ՞ք որ դուք ուրիշ թեմաներ նոյնքան լաւ կրնաք իրականացնել:

Պ.- Այո, եթէ թեման սիրեմ: Օրինակ, ես կեանքում չեմ պատկերացնի նկարահանել մաֆիայի մասին ժապաւէն, ես սիրում եմ նայել մաֆիայի մասին ժապաւէն, օրինակ` «Կնքահայրը»: Կարող եմ վիպային սիրոյ սիրուն պատմութիւն նկարել, թեման պէտք է հարազատ լինի, որ կարողանամ հասկանալ:

Կայ նաեւ մի շատ կարեւոր բան. բեմադրիչը ստեղծում է իր իրականութիւնը, այսինքն` ժապաւէնը բեմադրիչի կողմից ստեղծուած իրականութիւն է, եւ կեանքում այսպէս է թէ ոչ, կապ չունի, կարեւորը դա է, որ համոզի, եթէ սկսում ես հաւատալ այդ ամէն ինչին, քեզ տանում է, ուրեմն դա այդպէս է: Երբ հանդիսատեսը սկսում է այդ պատմութեամբ ապրել, յիշել, տանջուել, դա նշանակում է` ուրեմն ստացուել է: Ես ինքս չգիտեմ, արդեօ՞ք այդպիսին են եղել Լենայի եւ Ֆաթիմայի յարաբերութիւնները, Լենան ինձ յիշելով պատմել է, թէ՞ քսան տարի առաջ ի՛նչ է կատարուել, ու ես փորձել եմ վերարտադրել դա գեղարուեստի միջոցով, ես չգիտեմ Ֆաթիման նման արտաքին ունեցե՞լ է, թէ՞ չէ: Լենան ընդամէնը ասել է, որ Ֆաթիման եղել է սեւազգեստ ծեր կին, իսկ իմ հերոսը այդքան  ծեր չի, իմ հերոսուհին քայլում է տըմպ-տըմպ տղամարդու պէս, հագնում է տղամարդու բաճկոն: Արդե՞օք իրական Ֆաթիման դա հագե՞լ է, ես չգիտեմ, բայց ես գիտեմ, որ իմ հերոսուհին հագնելու է իր կորած տղայի բաճկոնը, որովհետեւ այդպիսի պատմութիւններ կան. ես գիտեմ կին, որ հագել է իր կորած տղայի, կամ իր մահացած ամուսնու բաճկոնը: Կարեւորը այն է, որ պատմես պարզ հասարակ մարդկային պատմութիւն:

Ամենակարեւորը մարդուն յուզելն է, մարդը կարիք ունի յուզուելու: Մարդ գնում է շարժապատկերի սրահ` տեսնելու իր չիրականացուած երազանքները, իր սէրը տեսնելու այն, ինչ որ ինքը չի արել: Հանդիսատեսը ժապաւէնը նայելիս պէտք է ասի` այս պահին ես պէտք է այստեղ լինէի եւ այսինչ բանը անէի: Միշտ չի, որ հնարաւորութիւն է տրւում մարդուն հերոսանալ` կամ պահն է բաց թողնում, կամ չգիտեմ: Շարժապատկերում մարդուն հնարաւորութիւն է տրւում նոյնանալ հերոսի հետ, ողջ դահլիճը կարող է մէկ մարդու հետ հերոսանալ:

Հ.- Ձեր ժապաւէնը դիտելու ժամանակ ի՞նչ զգացողութիւն կ՛ունենաք:

Պ.- Ամենադաժան բանը Հայաստանի Հանրապետութիւնում ժապաւէն նկարահանելն է, որովհետեւ ՀՀ-ում բեմադրիչը դատապարտուած է ամէն ինչ անելու: Ահաւոր բան է դա, այն աստիճանի, որ ասում են` թշնամուս չեմ ցանկանայ: Ուրիշ ասպարէզում գուցէ էլի դժուար է, բայց չեմ հաւատում, որ այսքան դժուար լինի, որովհետեւ դու գործ ունես ամէն տեսակի մարդու հետ` օրէնքի, ֆինանսների, իշխանութեան, դերասանի եւ այլն:

Բացի այդ, մտածում ես` ժապաւէնը աւարտեցիր, ո՞վ է նայելու: Պատկերացրու` ՀՀ-ում քանի մարդ կարող է ժապաւէն նայի, թող լինի 100 հազար  մարդ, իսկ դու ժապաւէնը անում ես միայն 100 հազարի՞ համար: Մարդիկ ժապաւէն են անում եւ 25 միլիոն մարդ է նայում: Նշանակում է` դու պէտք է այնպիսի ֆիլմ անես, որ 25  միլիոն մարդ նայի: Դու պէտք է բոլոր խնդիրները յաղթահարես եւ  անես 25 միլիոն մարդ նայող  ժապաւէն, որովհետեւ երբ դու գնում ես Քանի շուկայ եւ նայում ես, որ քո ժապաւէնը տեսել է ընդամէնը 10 հազար մարդ, իսկ քո կողքում քայլում է մէկը, որի ժապաւէնը դիտել է 100 հազար մարդ, քո այնտեղ գնալը իմաստ չունի: Նշանակում է յաջորդ անգամ, որ դու գնաս, պիտի տանես այնպիսի ժապաւէն, որ մարդ նայի ու ասի` ես այս ժապաւէնը ուզում եմ իմ երկրում ցուցադրել: Իսկ եթէ  ժապաւէնը քո քարոզչութիւնն է անում, դա արդէն լուրջ խնդիր է:

Ամբողջ աշխարհը շարժապատկերով ասում է, որ ես կա՛մ, իսկ մենք չենք կարող ասել` մենք կանք, ո՞ւր ենք, ես միշտ այդ օրինակն եմ բերում, որ որսից եկած, սիրուն գլխարկով սկովտիացին ինչի՞ պիտի հայկական ժապաւէն նայի, ոգեւորուի ու ասի` այս ի՛նչ կարգին մարդիկ են հայերը, այս ինչ ժապաւէն են արել, այս ի՛նչ պատմութիւն է. բայց մենք ցանկացած օր գնում` նայում ենք սկովտիացուն եւ նրա պատմութիւնը, սա է մեր խնդիրը:

Չեմ կարծում, որ սա հեշտ ճանապարհ է, սա խելայեղութիւն է, ուղղակի խելայեղութիւն է‘ այն ինչ ես փորձում եմ անել: Խելայեղութիւն է` վերցնել Ղարաբաղի պատմութիւնը եւ ամենապարզ, մարդկային ամենադրական, ամենաբարի ձեւով, մարդկային ճակատագրերու միջոցով պատմել մեծ ողբերգութիւնը: Դա շատ կարեւոր է ու պէտք է ստացուի, իսկ թէ իմ մօտ ինչքանո՞վ կը ստացուի, դա կ՛ասի հանդիսատեսը:

Հ.- Դուք, որ ծանօթ էք միջազգային շուկային եւ այնտեղ հնարաւորութիւն ունեցած տարբերակելու միլիոնների համար նախատեսուած ժապաւէնը` քիչ զանգուածի համար նախատեսուածէն, ի՞նչ ունիք ըսելիք:

Պ.- Լաւ նկարահանուած ժապաւէնը պէտք է լինի թեքնիք իմաստով ամենաիտէալական վիճակում, որ Հայաստանում գրեթէ անհնար է: Օրինակ, մարդը պիտի չտանջուի ձայնի կամ պատկերի պատճառով: Երկրորդ‘ մեզ համար խնդիրը  է, որ մենք շատ հայ ենք, դա նաեւ իմ ու իմ երեխաների խնդիրն է: Պէտք է կարողանանք մի քիչ այլ տեղից մօտենալ այս խնդրին` պատմել ուրիշ պատմութիւն, ոնց որ վերցնեմ Ղարաբաղի պատմութիւնը եւ պատմեմ սկովտիացիների մասին ժապաւէն` առանց որեւէ զգացումի, շատ լաւ տեղեակ լինելով եւ սրտանց ու ներսից պատմելով: Չասենք, մի րոպէ` հայ տղան չի կարող սենց բան անի, հա՛, բայց նա էլ մարդ է չէ՞, ու կարող է սխալուի, կարող է մի ազերի սիրուն կնոջ սիրահարուի:

Հ.- Ըստ երեւոյթին, ձեր մասնագիտութիւնը կը համարէք շատ դժուար, կը զղջա՞ք  զայն ըտրելու համար:

Պ.- Ես շատ դժուար մասնագիտութիւն եմ ընտրել, բայց նաեւ ես երանութեան մէջ եմ, դրանից լաւ բան չկայ:  Այո՛, շա՜տ շա՛տ դժուար է, կարող ես խնդիրներ ունենալ ցանկացած մարդու հետ,նոյնիսկ` քո ընտանիքի անդամների հետ, կարող ես օրերով տուն չերթալ, օրերով կտրուած լինես տան հոգսերէն: Պարզապէս պէտք է լինես եսասէր, ամենավատ բանն եմ ասում, բայց էդպէս է: Պէտք է նաեւ լինես եսասէր, որ ամէն ներուժդ դնես ժապաւէնին վրայ, որովհետեւ երբ հանդիսատեսը նստած` նայում է քու ժապաւէնը, նրան չի հետաքրքրում, թէ բեմադրիչը ինչ վիճակում է եղել նկարահանման ժամանակ:

Հ.- Իսկ կրնա՞ք այդպիսին ըլլալ:

Պ.- Այո՛, բայց` որոշ ժամանակով: Բեմադրիչը երկու մարդու միաձուլումն է, մէկը` գործնական,  անձնասէր կամ բռնատէրն է, որ ամէն ինչ իր շարժանկարի մէջ է դնում, միւսն էլ` երազող վիպապաշտ արուեստագէտը: Իրականում շատ բարդ է, որովհետեւ երբ նկարահանման հրապարակից վերադառնում եմ, ու մտածում` ինչո՞վ անցայ, անհաւանական եմ համարում մտնել, անցնել նոյն հունով:

Հաճոյքի պահը շատ քիչ է տեւում, այդ երանութեան ակնթարթը շատ կարճ է, բայց այնքան զօրեղ է լինում, որ կարողանում ես բոլոր դժուարութիւններով անցնել, որ հասնես այդ երանութեան պահին: Կարծեմ ոչ մի մասնագիտութիւն այնպէս չի, բեմադրիչի համար այդ մի կարճ ակնթարթը այնպիսին է, որ կարող է այնքան ուժ տալ մինչեւ յաջորդ ակնթարթը:

Հ.- «Ընդհատուած մանկութիւն»-ը ցուցադրուեցաւ Երեւանի մէջ, ի՞նչ էին արձագանգները:

Պ.- Հայաստանում ժապաւէն ցուցադրելու համար մեծ գովազդ է պէտք, որ կարողանաս ժապաւէնդ պահես:Աստուծոյ զօրութիւնը միշտ իմ հետ է եղել, եթէ չլինէր` չէի կարողանայ այս բոլորը անել: Իսկ թէ ինչպէ՞ս էր ժապաւէնը, դա պէտք է ասի հանդիսատեսը: