Կրծքագեղձի Քաղցկեղն Ինքնուրոյն Հիւանդութիւն Չէ, Այլ Հինգ Տարբեր Հիւանդութիւնների Միացութիւն Է
Զրոյցը` ԺԱՍՄԵՆ ՎԻԼԵԱՆԻ
Ոմանք արագ քայլելով գնում ու գալիս էին, ոմանք, թէեւ նստած էին, բայց մտորումների մէջ ընկած` անհանգիստ շարժումներով խաղում էին իրենց մատների հետ, կային մարդիկ, որոնք ուղղակի քարացած էին: Ու թէեւ իւրաքանչիւրի դրսեւորումները տարբեր էին, սակայն նրանց բոլորի հայեացքը նոյնն էր: Այս կանանց աչքերում տենդային տագնապ կար: «Ի՞նչ անեմ… Մտքովս չէր անցնի: Ինչո՞ւ, ինչո՞ւ… Մի՞թէ վերջ», մօտաւորապէս այսպիսի մտքեր կարելի էր կարդալ «Նայիրի» բժշկական կենտրոնի օնկոգինեկոլոգիայի ծառայութեան ղեկավարի գրասենեակի առջեւ հաւաքուած կանանց հայեացքում:
Այն, որ քաղցկեղ ախտորոշումը մարդկանց համար հնչում է որպէս դատավճիռ եւ փոխում է նրանց մտածողութիւնը, երեւի թէ բնական է: Գուցէ նաեւ բնական է այն, որ, անկախ ընկերային կարգավիճակից, հիւանդների մտքով առաջին հերթին անցնում է բուժում ստանալ արտերկրում: Սակայն, ի զարմանս մեզ, «Նայիրի» բժշկական կենտրոնում հարցման մասնակից հիւանդների գերակշիռ մասը համոզուած էր. «Ե՛ւ վիրահատութիւնը, ե՛ւ հետագայ բուժումը այստեղ ենք ստանալու»: Հիւանդների այս վստահութիւնը պայմանաւորուած էր նաեւ օնկոգինեկոլոգիական ծառայութեան ղեկավարի մասնագիտական հմտութիւնների նկատմամբ վստահութեամբ: «Նշանաւոր վիրաբուժներն ասում են, որ նրա մասնագիտական չափանիշները չեն զիջում եւրոպականին», մեզ հետ զրոյցում նշում էին այցելուները: Չվիճարկելով այս հարցը, այնուհանդերձ, պէտք է նկատենք, որ գնալով Հայաստանում մեծանում է արտերկրում բուժում ստանալու մղումը: Ինչո՞վ է սա պայմանաւորուած: Հայաստանի օնկոլոգիական ոլորտը ինչ-որ չափանիշներով յե՞տ է մնում աշխարհի զարգացումներից, թէ՞ խնդիրը տեղական բժշկութեան նկատմամբ անվստահութիւնն է: Այս եւ օնկոլոգիայի հրատապ հարցերի շուրջ զրուցեցինք «Նայիրի» բժշկական կենտրոնի օնկոգինեկոլոգիական ծառայութեան ղեկավար, Մ. Հերացու անուան ԲՊՀ-ի դոցենտ (ընկալաւոր, Ա.) Արտեմ Ստեփանեանի հետ:
«Համագործակցում Ենք Եւրոպայի
Օնկոլոգիական Միութեան Հետ»
– Կարծում եմ` դա բազմակոմպոնենտային խնդիր է, որը ներառում է ձեր թուարկած գործօնները եւս: Ի հարկէ, Հայաստանը, չլինելով աշխարհի գերզարգացած հարուստ երկիր, հնարաւոր է, որ ոչ միայն օնկոլոգիական, այլեւ այլ ոլորտներում յետ մնացած լինի գերզարգացած երկրներից: Ցանկացած մասնագիտութիւն, ոլորտ զարգացնելու համար անհրաժեշտ է մի քանի բան` բարձրորակ բարձրագոյն կրթութիւն եւ մարդուժ: Այս գործօնը լուրջ խնդիր է նաեւ զարգացած երկրներում, քանի որ պահանջում է խոշոր ներդրումներ: Կարեւոր նախապայման է բարձր արհեստագիտական սարքաւորումների առկայութիւնը: Յաջորդ գործօնը պացիենտների (պարագաների, հիւանդների, Ա.) հոգեբանութիւնն է. Միացեալ Նահանգներից մարդիկ բուժում ստանալու համար մեկնում են Գերմանիա, Գերմանիայից` Միացեալ Նահանգներ, ԱՊՀ երկրներից` Իսրայէլ:
Հ.- Խօսելը ներդրումներից միշտ աւելի հեշտ է: Ձեր կենտրոնում օնկոգինեկոլոգիայի մասով ի՞նչ ներդրումային քաղաքականութիւն է տարւում:
Պ.- Վերը նշուած գործօնները նկատի ունենալով` 2008-ին փորձեցինք ստեղծել մի կենտրոն, որը համապատասխանի միջազգային չափանիշներին: «Նայիրի» բժշկական կենտրոնի սարքաւորումների, պայմանների յագեցուածութիւնը եւ մասնագէտների պատրաստուածութեան մակարդակը ոչնչով չեն զիջում եւրոպական առաջատար դարմանատներին: Այս ոլորտում մենք կարողացանք ստեղծել մի ծառայութիւն, որը ոչնչով չի զիջում աշխարհի զարգացած դարմանատներին: Յիշեալ ձեռքբերումը պայմանաւորուած է առաջին հերթին այս բժշկական կենտրոնի ղեկավարութեան իրականացրած քաղաքականութեամբ. սարքաւորումների եւ բարձրորակ մարդուժի հարցում դրամ չեն տնտեսւում:
Հ.- Համագործակցո՞ւմ էք եւրոպական դարմանատների հետ:
Պ.- Մեր ծառայութիւնը հիմնականում համագործակցում է Եւրոպայի օնկոգինեկոլոգիական միութեան հետ, որում ընդգրկուած են լաւագոյն դարմանատների ներկայացուցիչներ եւ ղեկավարներ: Գործում է նաեւ միջազգային կոնսիլիում, որի կազմում են մեր բաժանմունքի մասնագէտները, վիրաբուժները, քիմիաբուժներն ու ճառագայթաբանները, ինչպէս նաեւ եւրոպական խոշորագոյն դարմանատների դասախօսներ: Այս կառոյցը մեզ հնարաւորութիւն է տալիս բարդ դէպքերում միասնաբար քննարկելու հետազօտման եւ բուժման ծրագիր: Արդիւնքում մեր բժշկական կենտրոնի հզօր մարդուժի եւ սարքաւորումների ներուժին գումարւում են արտասահմանցի գործընկերների խորհրդատուութիւնները: Այսպիսով, հիւանդները, գտնուելով Հայաստանում, հնարաւորութիւն են ունենում բուժում ստանալու եւրոպական չափանիշներով: Ի դէպ, ձեզ ասեմ, որ նոյն Եւրոպայում եւ Միացեալ Նահանգներում ամէն ինչ այդպէս լաւ չէ, ինչպէս կարող է թուալ հեռուից: Այնտեղ էլ լաւ հիւանդանոցները, մասնագէտները շատ չեն: Եւ մեզ յաջողուել է կապ հաստատել դրանցից լաւագոյնների հետ: Ոչ միայն բժշկութեան, այլեւ բոլոր ոլորտներում ստեղծուած է բաց տեղեկատուական դաշտ: Այսինքն` փակ դարմանատներ, փակ աշխատելաձեւը մնացին անցած դարում: Առանց տեղեկատուութեան փոխանակման հնարաւոր չէ ապահովել բուժման բարձր որակ` յատկապէս ուռուցքաբանութեան ոլորտում, քանի որ այն ամենաարագ զարգացող եւ փոփոխուող ոլորտներից է:
Հ.- Ամէն դէպքում, չէ՞ք կարծում, որ արտերկրում բուժուելու մարդկանց ցանկութիւնը բացատրւում է նաեւ հոգեբանական խնդրով:
Պ.- Հիմնականում մարդկանց հոգեբանութեան վրայ ազդում են որոշ մարդիկ, ովքեր հետապնդում են իրենց տնտեսական շահը: Կան ձեւաւորուած փոքրիկ ընկերութիւններ, որոնք արտերկրում բուժում ստանալու համար շրջապտոյտներ են կազմակերպում: Սակայն նոյն այդ պացիենտները (պարագաները, Ա.) տեղեկացուած չեն, թէ բուժման ծախսերի մէջ որքան շահոյթ ունեն այդ ընկերութիւնները: Նման մարդկանց, ովքեր այդ պիզնըսով են զբաղւում, յորդորում եմ, որ ներդրում անեն սեփական երկրի բժշկութեան մէջ:
Հ.- Ուրիշից պահանջելուց առաջ երեւի ճիշդ է, երբ մարդն ինքն իրեն հարցնի. «Ի՞նչ ներդրում եմ կատարել ես»:
Պ.- Բազմիցս արտերկրի առաջատար դարմանատներից աշխատանքի հրաւէրներ եմ ստացել, այո՛, հնարաւորութիւն ունեցել եմ եւ ունեմ մեկնելու եւ աշխատելու արտերկրում` ոչինչ ինձ չի խանգարում: Սակայն ես փորձում եմ զարգացած դարմանատների փորձը ներդրել այստեղ:
«Քաղցկեղն Ընդամէնը Ախտորոշում Է,
Այլ` Ոչ Դատավճիռ»
Հ.- Գնալով նկատւում է քաղցկեղի տարածման միտում, բացի ժառանգականութիւնից, ի՞նչ գործօններով է այն պայմանաւորուած, արդեօք արտաքին կամ ընկերային գործօնները ազդեցութիւն ունե՞ն:
Պ.- Գոյութիւն ունեն արտաքին քաղցկեղածին գործօններ, որոնք սերտօրէն կապուած են քաղաքակրթութեան հետ, եւ որքան բարձրանում է կեանքի որակը, զարմանալիօրէն այդքան մեծանում է քաղցկեղով հիւանդանալու հաւանականութիւնը: Գործօնների մէջ առաջինը ադինամիան է. ինքնաշարժներ ունենալու պատճառով մարդիկ քիչ են շարժւում: Բացի այդ, սննդի որակն է. սննդամթերքի քանակը եւ տեսակներն աւելացել են, սակայն որակի մասին ոչինչ չի ասւում, ինչը լուրջ խնդիր է: Օրինակ, կիսաֆաբրիկատները քաղցկեղածին մեծաքանակ նիւթեր են պարունակում: Յաջորդը, ի հարկէ, մթնոլորտի աղտոտուածութիւնն է: Ինչ վերաբերում է ընկերային գործօնին, ապա այն մեծ դեր չի խաղում: Սակայն հիւանդութեան բացայայտման կամ բարձիթողի վիճակի հարցում այդ գործօնը զգալի է: Այնուհանդերձ, հիւանդութեան առաջացման հարցում ժառանգականութիւնը հիմնական գործօնն է, քանի որ այն առաջանում է ժառանգական ծինի մուտացիայի պատճառով: Անշուշտ, արտաքին մթնոլորտային գործօնները կարող են նպաստել հիւանդութեան զարգացմանը, սակայն մարդու ժառանգականութեան մէջ եթէ ծինի մուտացիա չկայ, ապա այդ գործօնների ազդեցութիւնը շատ աւելի թոյլ է:
Հ.- Մենք` հայերս, հին ազգ ենք, եւ այս առումով ժառանգական ծինն ի՞նչ մուտացիոն փոփոխութեան է ենթարկուել: Կա՞յ նման ուսումնասիրութիւն:
Պ.- Հինաւուրց լինելը այդքան կապ չունի, որովհետեւ, երբ հետեւում ես քաղցկեղ հիւանդութեան յաճախականութեան դինամիկային, ապա ամենաբարձր ցուցանիշը գրանցուած է Դանիայում, Հոլանտայում եւ Միացեալ Նահանգներում: Յետխորհրդային երկրներում Հայաստանը զբաղեցնում է առաջին տեղերից մէկը: Միջազգային վիճակագրութեան տուեալներով` 33-րդ տեղում է:
Հ.- Ինչո՞վ է դա պայմանաւորուած:
Պ.- Այդ առումով մի քանի տեսութիւններ կան: Սակայն քանի որ մենք խօսում ենք մի հիւանդութեան շուրջ, որի մասին, ցաւօք, բժշկութիւնը աւելի շատ չգիտի, քան գիտի, ապա այդ հարցին, թերեւս, ոչ ոք պատասխան չունի:
Հ.- Ասում են` քաղցկեղի տարածմանը զուգահեռ մեծանում է նաեւ բուժման արդիւնաւէտութիւնը: Արդեօ՞ք այդպէս է:
Պ.- Շատ կարեւոր հարց բարձրացրիք: Դրա բուժման հարցում մենք շատ լաւ արդիւնքների ենք հասնում, ինչը պայմանաւորուած է մի քանի գործօններով: Առաջին` մենք սովորել ենք յայտնաբերել հիւանդութիւնը վաղ շրջանում: Երկրորդ` այժմ ունենք շատ հզօր վիրաբուժութիւն, եւ երրորդ` մեծ նուաճում ունենք ինչպէս դեղորայքաբուժութեան, այնպէս էլ նորագոյն քիմիաբուժութեան մէջ: Դրա մասին փաստում է վիճակագրութիւնը, ըստ որի` շատ դէպքերում մահացութեան ցուցանիշը աւելի ցածր է, քան շաքարային շաքարախտաւորի կամ սրտամկանային կաթուածի դէպքերում: Սակայն նման հիւանդութիւնների դէպքում աժիոտաժ չի ստեղծւում, ինչպէս քաղցկեղի դէպքում, ինչը մեծապէս վնասում է հիւանդին:
Հ.- Գուցէ դա տեղեկատուութեան բացակայութեան հետեւա՞նք է:
Պ.- Միանշանակ` այո:
Հ.- Ձեր անձնական վիճակագրութիւնը բուժման վերաբերեալ ի՞նչ է փաստում:
Պ.- Մեր ոլորտում բուժման արդիւնաւէտութիւնը գնահատւում է կեանքի տեւողութեամբ: Բուժում ստացած պարագաների կեանքի տեւողութիւնը ամբողջապէս համապատասխանում է Եւրոպայի եւ Միացեալ Նահանգների զարգացած դարմանատներում բուժում ստացած պարագաների կեանքի տեւողութեանը: Եւ դա բնական է: Եթէ դնում ես նոյն ախտորոշումը, իրականացնում ես նոյն բուժումը, կատարում ես նոյն վիրահատութիւնը, կիրառում ես նոյն դեղամիջոցները, ինչ համաշխարհային բժշկութիւնը, ապա արդիւնաւէտութեան տարբերութիւն չես կարող ունենալ:
«Իւրաքանչիւր Մասնագէտ Իր Տեսակէտն Ունի,
Եւ Չէի Ցանկանայ Դրանք Մեկնաբանել»
Հ.- Քաղցկեղի յայտնաբերման, բուժման աւանդական տեսութիւններից բացի, ինչպիսի՞ նոր տեսութիւններ են ի յայտ եկել:
Պ.- Ուռուցքաբանութեան մէջ այժմ գործում է գենոմիկա նոր ուղղութիւնը: Եւ բոլոր այն քայլերը, որոնք մեզ մօտեցնում են այս հիւանդութեան վերջնական բուժմանը, հիմնականում ուղղուած են մարդու գենոմի ուսումնասիրութեանը եւ այդ ծիների մուտացիայի բացայայտմանը: Ապացուցուած է, որ մուտացուած ծիների յայտնաբերման եւ դրանց շտկման արդիւնքում մենք կարողանում ենք բուժել քաղցկեղի որոշ ձեւեր:
Հ.- Այդ դէպքում, յստակեցնենք, 20 տարի առաջ եւ հիմա. որքա՞ն է մեծացել բուժման արդիւնաւէտութեան հաւանականութիւնը:
Պ.- Մի պարզ օրինակ բերեմ. ժամանակին պարզ չէր, թէ ինչո՞ւ կրծքագեղձի քաղցկեղի որոշ տեսակներ շատ յարձակողական էին ընթանում եւ բերում էին վախճանի, որոշ ձեւերը` ոչ: Պարզուեց, որ դա HER2/neu ծինի մուտացիայի հետեւանք է: Այժմ կրծքագեղձի քաղցկեղով բոլոր պարագաների մօտ որոշւում է այդ ծինի փոփոխութիւնը: Դրա յայտնաբերման դէպքում նշանակւում է «Հերցեպտին» դեղամիջոցը: Այն պարագաները, որոնք մինչ «Հերցեպտին»-ի յայտնաբերումը կարճ կեանք ունէին, հիմա մեծ յաջողութեամբ բուժւում են:
Հ.- Վերջերս օնկոգինեկոլոգիայում սկսեցին իրականացնել նաեւ կրծքագեղձի վիրահատութիւններ, ինչը Հայաստանի որոշ մասնագէտներ քննադատում են: Եւ քանի որ դուք եւս կատարում էք կրծքագեղձի վիրահատութիւն, ապա մեկնաբանէք` ինչո՞վ են պայմանաւորուած այդ քննադատութիւնները:
Պ.- Իւրաքանչիւր մասնագէտ իր տեսակէտն ունի, եւ ես չէի ցանկանայ դրանք մեկնաբանել: Վերջին հինգ տարում միջազգային փորձում պարզուեց, որ կրծքագեղձի քաղցկեղն ինքնուրոյն հիւանդութիւն չէ, այլ հինգ տարբեր հիւանդութիւնների միացութիւն է, որոնք զարգանում եւ տարբեր բուժում են պահանջում: Քանի որ կանանց սեռական համակարգը մի ամբողջական համակարգ է, ապա դժուար է տարանջատել մէկը միւսից: Այդ համակարգում առաջացած քաղցկեղը սերտօրէն կապուած է լինում միւս օրգանի հետ: Դա վերաբերում է ձուարանի եւ կրծքագեղձի քաղցկեղներին, որոնց առաջացումը եւ աճը խթանւում են ձուարանների կողմից: Դրանք ձուարանների հորմոնների նկատմամբ զգայուն ուռուցքներն են: Այս դէպքում բուժումը չի իրականացւում «Հերցեպտին»-ով կամ հորմոններով, քանի որ այդ ուռուցքները քիմիաբուժութեան նկատմամբ ցածր զգայականութիւն ունեն:
Հ.- Քիչ առաջ դուք ձեր հիւանդներից մէկին, որը յուզուած էր եւ չէր ուզում ստանալ քիմիաբուժութիւն, ասացիք. «Վերջին անգամ եմ խորհուրդ տալիս, այլեւս չեմ ասի` գնացէք, ստացէք քիմիաբուժութիւն, եւ հանգիստ ապրէք»: Հիմա, եթէ ձեր վերը նշուած տեսակէտը նա կարդայ, երեւի թէ ձեզ հետ կը կռուի:
Պ.- Այն, ինչ խորհուրդ տուեցի իմ հիւանդին, խորհուրդ կը տայի իմ հարազատին նոյնպէս: Ինչ վերաբերում է հորմոնային բուժման արդիւնաւէտութեանը, ապա դա տեսութիւն է, եւ վաղը, միւս օրը կարող է պարզուել, որ նոյն հորմոնային կախուածութեան ուռուցքների մէջ կան այդպիսիք, որոնք զգայուն չեն հորմոնների նկատմամբ: Այդ տարանջատումը դեռեւս գոյութիւն չունի: Իմ սեփական փորձից կարող եմ ասել, որ կրծքագեղձի այն ուռուցքները, որոնք զգայուն են հորմոնների նկատմամբ, կարող են զգայուն լինել նաեւ քիմիաբուժութեան նկատմամբ: Այնպէս որ, բուժման մէջ, յատկապէս երբ հիւանդը երիտասարդ է, անպայման նշանակւում է քիմիաբուժութիւն:
Հ.- Բարորակ ուռուցքի չարորակի անցման սահմանը որտե՞ղ է:
Պ.- Կրծքագեղձի չարորակ ուռուցքները հիմնականում չեն առաջանում բարորակներից, շատ հազուադէպ դէպքերում է, որ բարորակ ուռուցքը չարորակի է վերածւում:
Հ.- Իսկ գինեկոլոգիայի՞ դէպքում:
Պ.- Կան մի քանի բարորակ ուռուցքներ, որոնք կարող են վերածուել քաղցկեղի` ձուարանի կիստաները եւ արգանդի լորձաթաղանթի պոլիպները: Դրանց նկատմամբ կանայք պէտք է ուշադիր լինեն: Արգանդի խոռոչի լորձաթաղանթի եւ ձուարանի քաղցկեղը լինում է երկու տիպի` խիստ եւ պակաս յարձակունակ: Եւ բարորակ ուռուցքներից զարգացող քաղցկեղները միշտ շատ աւելի բարենպաստ ընթացք են ունենում եւ հեշտ են ենթարկւում բուժման, քան` ինքնուրոյն զարգացած չարորակ ուռուցքները:
«Բարձր Որակումներ Չեմ Սիրում»
Հ.- Մեր զրոյցի սկզբում դուք ասացիք, որ մերժում էք արտերկրի հրաւէրները, դա հայրենասիրութեա՞մբ է պայմանաւորուած:
Պ.- Բարձր որակումներ չեմ սիրում: Ցանկացած մարդ, կարծում եմ, առաջին հերթին պէտք է փորձի իր տունը մաքուր պահել եւ ոչ թէ հարեւանի մաքուր տանը հիւրի կարգավիճակով բնակուի:
Հ.- Նման ձեւով շատերն են խօսել, բայց տարիներ յետոյ հեռացել են երկրից, այդ թւում` ճանաչուած բժիշկներ:
Պ.- Ցանկացած պայքարում կան նաեւ պարտուողներ:
Հ.- Ձեր դէպքում պարտութիւնը բացառո՞ւմ էք:
Պ.- Կեանքը այնպիսի բան է, որ հարիւր տոկոսով որեւէ բան բացառել չի կարելի: Ես գիտեմ, որ զբաղւում եմ գործով, եւ ցանկացած գործի մէջ կան նաեւ դժուարութիւններ: Շատերը կարող են մեզ չհասկանալ, հնարաւոր է եւ փնովեն, քննադատեն, բայց մենք գիտենք, որ գործ ունենք այնպիսի հիւանդութեան հետ, որի դէմ պայքարում միշտ չէ, որ յաղթում ես, լինում են նաեւ պարտութիւններ, ինչը դիմացինի մէջ առաջացնում է բացասական վերաբերմունք: Սակայն դա հիմք չէ, որ վիրաւորուածի կեցուածք ընդունեմ եւ հեռանամ երկրից: Հիմնականում ինչպէ՞ս են որոշ մարդիկ մտածում. «Ես հանճար եմ, բայց ոչ ոք ինձ ձեռքերի վրայ չի պահում»: Եթէ բժիշկը սպասում է, որ իրեն ձեռքերի վրայ պահեն, ապա պէտք է փոխի մասնագիտութիւնը, դառնայ երգիչ:
Հ.- Ընդհանրապէս բժշկութեան մէջ օնկոլոգիան ծանր ոլորտ է, որից պտուղներ քաղելը շատ դժուար է: Ինչո՞ւ այս ոլորտը ընտրեցիք, բժշկութեան մէջ կան ոլորտներ, որտեղ ե՛ւ ճանաչումը, ե՛ւ պտուղները հեշտութեամբ են նուաճւում:
Պ.- Քո արածից պէտք է բաւարարուածութիւն զգաս: Սակայն կայ բաւարարուածութեան մի քանի տեսակ` նիւթական եւ հոգեբանական: Վերջինիս դէպքում ինքնագնահատականն աւելի մեծ է, որովհետեւ յաղթանակն աւելի մեծ է: Ամենակարեւորը այն է, որ մարդն ինքն իր հետ ներդաշնակութեան մէջ լինի: Մարդը պէտք է զբաղուի այն գործով, որը իրեն տալիս է բաւարարուածութիւն եւ բարձրացնում է ինքնագնահատականը: Այս գործօնները յատկապէս կարեւոր են տղամարդու համար: Կարծում եմ` իսկական տղամարդն ինքն իրեն յարգում է այն դէպքում, երբ իրենից հզօր թշնամուն է յաղթահարում:
Հ.- Որքան հասկացայ, դուք սիրում էք դժուարութիւններ յաղթահարել, պայքարող անհատներից էք:
Պ.- Ցանկացած տղամարդու մէջ դա դրուած է ծինաբանօրէն: