Էդիկ Բերդեան. Խոնարհութեան Ու Բնութեան Մեկնաբան

Գրականագէտ եւ մշակութաբան Էտկար Դաւիթեան յաջորդաբար աշխատակցած է «Ռեւէյ» օրաթերթին, «Ֆըրսթ Լուք» եռամսեայ արուեստի պարբերաթերթին (միաժամանակ երկար տարիներ վարելով նաեւ անոր խմբագրապետի պաշտօնը) եւ «Լ’Օրիան Լը Ժուր» օրաթերթին: Ան այլոց շարքին ֆրանսերէնով բազմաթիւ յօդուածներ ստորագրած է նաեւ հայ մշակոյթին վերաբերող, յատկապէս ապրիլ ամիսներու ընթացքին ամբողջական էջեր նուիրած է Եղեռնէն ճողոպրած արուեստագէտներու: Էտկար Դաւիթեան այսօր մեծ հեղինակութիւն է առհասարակ միջինարեւելեան արուեստի աշխարհին մէջ: Այս աշնան ան որոշած է շարք մը յօդուածներ հրապարակել «Լ՛Օրիան Լը Ժուր»-ի մէջ հայ ժամանակակից արժանաւոր գեղանկարիչներու մասին: Մենք եւս մեր հերթին որոշեցինք  հրատարակել զանոնք «Ազդակ»-ի արուեստի բաժնին մէջ: Առաջինը նուիրուած է հայրենի ամենատաղանդաւոր գեղանկարիչներէն մէկուն` Էդիկ Բերդեանին, զոր թարգմանաբար կու տանք նոյնութեամբ:

Վէպի մը արժանի պատմութիւն մը: Վէպ մը` նման Հիւկոյի, Պալզաքի, Թոլսթոյի կամ պարզապէս Սարոյեանի ստեղծագործութիւններուն: Լոյսի ու խաւարի, անկումի ու հանրային ճանաչողութեան, ահաբեկուելու ու խուճապեալ որոնումներու, զրկուելու ու ապաստան գտնելու կեանք մը նկարչութեան մէջ: Կը թուէր ըլլալ որոշ չափով Վան Կոկը` մարդկային նաւարկութեամբ փախուստ տալով դէպի Գրիգոր Լուսաւորիչի երկիրը: Ահաւասիկ շռնդալից պատմութիւնը գեղանկարիչ Էդիկ Բերդեանի:

Աքսորը, թշուառութիւնը, առանձնութիւնը, օտարումը, անէծքն ու փրկութիւնը միաժամանակ կը դրսեւորուին արուեստագէտի համարձակ վրձնահարուածներուն տակ` լի ճնշումով, թրծուած որոշ ընդվզումով մը, որ սակայն կը ձգտի դէպի խաղաղութիւն եւ համերաշխութիւն: Թրթռուն եւ բոցավառ գոյներ, բուռն հակասութիւններու եւ տառապած գիծերու հիմքի վրայ` համայնապատկերներու մէջ զինաթափուած պարզութեամբ մը, ուր հեքիաթային ձիակառքեր խենթ բաշերով կը շրջանցեն եկեղեցիներու գմբէթները, որոնք իրենց հերթին լքուած ու չորցած բուսականութեան ընկերակցութեամբ կը մնան բլուրներու ստորոտներուն:

Բերդեան մարդկութեան յուսահատութեան եւ Աստուծոյ հեզութեան միջեւ տարուբերող կանչն է. սահմանային գիւղերու քայքայման ու սփոփանք գտած անասուններու միջեւ տարուբերող նայուածքը. եղանակներու շրջաբերութեան ու խոնարհ մարդոց համակերպումի միջեւ տարուբերող հողին երգը:

Սակայն ստեղծագործութիւն մը վերլուծելու համար հարկաւոր է վերադառնալ անոր արմատներուն: Այս արուեստագէտինը` (որ ծնած է 1930-ին, ստալինեան սարսափելի բռնապետութեան օրերուն, Երեւանի ամենաքայքայուած թաղամասերուն մէջ), արդէն իսկ կ՛ընդգրկէ տառապանքի ու տագնապի կնիքը:

Տրտմաթախիծ տրամադրութեամբ այս նկարչութիւնը խորհրդայիններու համակրանքին չ՛արժանանար: Անզգուշաբար կը դրսեւորուի ըմբոստի մը կողմէ, որ կը մերժէ խոնարհիլ խորհրդային արուեստի ջատագովներուն դիմաց, որոնք կը քարոզեն բանուորներու երջանկութիւնը լարուած աշխատանքի ընթացքին, ինչպէս նաեւ փառքը` աստուածացեալ պետութեան մը: Բայց  Բերդեան կը համարուի անպատկառ գեղանկարիչ մը, խստասիրտ երազատես մը  եւ կամ` անսրբագրելի այլախոհ մը: Այս պատճառով ալ Երեւան վերադառնալով, ապաստան կը գտնէ թշուառութեան ու թշուառներու իր թաղամասին` Կոնտի մէջ, ուր համակերպութեամբ կ՛ապրի ու կը նկարէ ամէն ինչի վրայ, որ ձեռքը կ՛անցնի:

Կը ստեղծագործէ կատաղութեամբ` վերապրելու, շնչելու, գլուխը ջուրի մակերեսէն վեր պահելու, բացարձակ խելագարութենէ խուսափելու եւ անձնասպան ըլլալու աղէտալի ճակատագրէն խուսափելու համար: Կը թափառի պատկերակալին հետ, կը շրջի փողոցէ փողոց եւ կը պատկերէ փլատակ տուներու քարերն ու անոնց խառնակոյտերը նաեւ` երփներանգ ցնցոտիներ հագած իրարու հետ  զրուցող գեղջկուհիներ, կը հանդիպի ջութակահարի մը, որ բացօթեայ, փողոցին մէջ կը նուագէ` իբրեւ հանդիսատես ունենալով անտարբեր կամ ապշած շուներ, կ՛աղօթէ լքուած եկեղեցիներու մէջ, յանկարծակիի բերելով շէները չխնամուած բուսականութեան մը սրտին մէջ, որոնք շրջապատուած են ցիրուցան դալարիքով: Կը խոկայ ծաղկած կեռասենիներու առջեւ, ինչպէս` հարսի մը սպիտակ շղարշները:

Հոգեկան հարստութիւն ու ֆիզիքական աղքատութիւն: Մէկ կողմէ առօրեայ ստեղծագործական երջանկութեան պոռթկումները եւ միւս կողմէ` լոյսէ զուրկ հոգիներու կազմաքանդումը, ահա թէ ինչպէ՛ս կը բարձրացնեն կորովը այս  նկարչութեան: Նկարչութիւն մը` առանց լուսանկարչական կատարելագործութեան. բայց եւ այնպէս իւրայատուկ է եւ ուժգին` իր բխող տպաւորապաշտութեամբ: Նկարչութիւն մը, ուր ծառի մը ճիւղերը, նոյնիսկ գարնան, ունին ոլորումներ ու գալարումներ` վերջին թողութեան խնդրանքով:

Պատմութեան հետ առնչուող պերճախօս վկայութիւն մը Հայաստանի: Անպատիժ կերպով չենք անցնիր ժամանակի պաստառէն, ինչպէս նաեւ` քաղաքական վարչաձեւերու փոփոխութիւններէ:

Այսօր, իբրեւ թարգման պատահական հանդիպումի մը, աջակցութեամբ լիբանանցի ցուցասրահի տիրոջ մը, ութսունը բոլորած Էդիկ Բերդեան լայնօրէն թափանցած է Արաքս գետի սահմանները: Իր կտաւները լուսարձակի տակ են Փեքինէն Նիւ Եորք, անցնելով Պուէնոս Այրեսէն, Մոնրէալէն, Պէյրութէն մինչեւ Լաս Վեկաս: Մեծ խանդավառութեամբ ողջունուած` նախագիծ մը մամուլի ու հանրութեան կողմէ:

Իր «կարիքաւոր»-ները, իր ստուերային եւ միաժամանակ երջանիկ բնութիւնները, իր  ոչնչապաշտ ձանձրախտը, իր տարաշխարհիկ սայլակները, իր նիւթերու այլազանութիւնը` աղքատիկ կերպարներու եւ ընտանի անասուններու, բամբասանքի, հեծելաճեմի, մլաւոցի ու հաջոցի միջեւ կը բացայայտեն յուզիչ աշխարհ մը` բնորոշ իրենց պարզութեամբ եւ չքաւորութեամբ:

Բնական փայլով ու բարեացակամ Աստուծոյ մը անսասան հաւատքով: Այս ամբողջը` թնդիւնով, խոնարհութեամբ, պատիւով ու գեղեցկութեան լուսապսակով մը:

Էդիկ Բերդեանին վրձինը իսկական գիւղական յօդուածագիրի մըն է:

Տեղեկացնող` ի հարկէ, բայց` խորապէս մարդկային: Շէկ, թաւշային, փափուկ ու շոյող գոյներով: Ինչպէս` օտարոտի կարօտախտի մը բոյրը: Ինչպէս կրակը, որ կը սփոփէ ու կը ջերմացնէ:

 

ԷՏԿԱՐ ԴԱՒԻԹԵԱՆ