Կաթիլ Մը Մեղր Կամ Փունջ Մը Ազատքեղ…
ԼԵՒՈՆ ՇԱՌՈՅԵԱՆ
Հալէպի ամառն է: Տօթակէզ եղանակ մը: Առաւել եւս` հեղձուցիչ մթնոլորտ մը, ապահովական, ընկերային, տնտեսական եւ կենցաղային քառակի իմաստով…
Կեա՞նք է այն, որ կ՛ապրի պատմական այս շէն քաղաքին բնակչութիւնը` առանց ելեկտրական հոսանքի, առանց ջուրի…
Ո՞վ զինք նետեց այս արգահատելի կացութեան մէջ, ու հիմա հեռուէն, չարախինդ ժպիտով կը հետեւի իր անմեղ զոհերուն այս առօրեայ գողգոթային:
Իմ գործատեղիին դրան շեմին կանգնած` կը դիտեմ փողոցի անցորդները, կը նայիմ անոնց մտահոգ եւ յուսաբեկ դէմքերուն: Մին կ՛աճապարէ փուռ հասնելու` հաց ապահովելու համար, ուրիշ մը թաղապետին գրասենեակը կ՛ուղղուի` կազի ճառայ մը ձեռք բերելու, երրորդ մը ջուրի սափորներ շալկած է, չորրորդ մը կ՛երթայ կարգի սպասելու բարեսիրական հաստատութեան մը դրան առջեւ` կէսօրուան ձրի ճաշ մը ստանալու սիրոյն…
Իմ սիրտս իրենց հետ է, միտքս` նոյնպէս:
Բայց ականատես կ՛ըլլամ դէպքի մը, որ ինծի կը յիշեցնէ մեր անմահանուն Յովհաննէս Թումանեանը: Աւելի ճշգրտօրէն` Թումանեանի համբաւաւոր «Կաթիլ մը մեղր»-ը:
Հազիւ 7-8 տարու աղջնակ մը, ափին մէջ մանրադրամներ, կէսօրուան ժամերուն կը մօտենայ իմ դրացի պտղավաճառին եւ հարց կու տայ, թէ ազատքեղ ունի՞:
Անշո՛ւշտ ունի: Վաճառորդը կանաչեղէնի տրցակներուն տակէն փունջ մը ազատքեղ կ՛երկարէ աղջնակին, կը գանձէ գումարը:
Ճիշդ ժամ մը անց, չափահաս երիտասարդ մը, Հալէպի նշանաւոր «զայիմ»-ները յիշեցնող արտաքինով, կը մօտենայ պտղավաճառին ու բարձրաձայն յանդիմանել կը սկսի զայն:
Աղջնակին հայրն է:
Ի՞նչ էր պատահած: Ազատքեղը թէ՛ թարմ չէ եղեր, թէ՛ ալ փունջը` փոքրիկ…
Մարդը այդ փնջիկը կը նետէ խանութպանին երեսին եւ ե՛տ կը պահանջէ գումարը: Միւսը այս անակնկալ պատահարէն գրգռուած` կտրականապէս կը մերժէ դրամը վերադարձնել:
Կարճ վայրկեաններու ընթացքին փոխադարձ սպառնալիքները անօրինակ վայնասունով մը կը լեցնեն թաղը, որ արդէն «խեղդուած» է ելեկտրածին սարքերու խժալուր ժխորին մէջ:
Շուտով բազմութիւն ալ կը հաւաքուի` կրկէս մը դիտելու ցանկութեամբ:
Լեզուագարութիւնն ու վէճը խանութպանին անզսպելի մէկ շարժումով կը վերածուի բռնցքամարտի: Պտղավաճառը (ինք ալ երիտասարդ եւ Հալէպի պատերազմական «տաք» շրջաններէն դէպի մեր կողմերը գաղթած տղայ) ձեռքի ծանր ու կարծր հարուած մը կ՛իջեցնէ միւսին քթին-բերնին…
Ա՛լ կրակէ նետը արձակուած էր…
«Զայիմ»-ը, բազմութեան առջեւ իրեն բաժին ինկած այս անսպասելի ապտակը չի կրնար մարսել, զայն արժանապատուութեան վիրաւորանք կը սեպէ: Գազազած եւ անզուսպ` կը յարձակի խանութպանին վրայ ու… տո՛ւր որ կու տաս:
Ահաւոր ու սարսափելի մենամարտ մը կը սկսի:
Քանի մը երկվայրկեան եւս` ու յանկարծ կռիւին ծիրը կ՛ընդլայնի, որովհետեւ մենամարտող կողմերուն կու գան օգնելու իրենց համակիրները…
– Թէ՛ կը պոռան, թէ՛ կը զարնեն, | |
Կարծես ծեծի մրցում կ՛ընեն, | |
Մարդը խմոր կը դարձնեն… | |
(Թումանեան, «Կաթիլ մը մեղր») |
Բարեբախտաբար (ըստ Արեւելքի մեր բարի սովորութիւններուն) կամաւոր միջնորդներ կը հասնին, կը ջանան իրարմէ բաժնել մենամարտիկները, կողմերը, բայց չեն յաջողիր: Շուտով կը հասնին նաեւ մօտակայ զինուորական անցարգելին զինեալները…
Բայց ազատքեղի յաճախորդը այնքան գրգռուած է, որ հայհոյանքի տարափ մը կ՛արձակէ նոյնիսկ զինուորներուն հասցէին…
Բաժակը կը յորդի: Զինուորները արտասովոր ու անօրինակ այս արհամարհանքը անկարելի է որ անպատիժ թողուն: Ո՞ր օրուան համար էին իրենց ուսերէն կախուած ռուսական արագահարուածները…
Կը կրակեն օդը` ցրուելու համար բազմութիւնը, անջատելու համար իրարու գլուխ ջարդող կողմերը:
Կո՜յր փամփուշտ: Կ՛երթայ թիրախ կը դարձնէ վերի պատշգամէն պատահարը դիտող 5 տարեկան անմեղ տղեկ մը… Երեխան կը վիրաւորուի սրունքէն:
Դէպքը վերջ կը գտնէ ի վերջոյ: Թորմած ազատքեղը եւ բոլորին «արժանապատուութիւն»-ը գետին կը մնան սակայն, այնպէս` ինչպէս գետին մնացեր էր Թումանեանի հեքիաթին կաթիլ մը մեղրը…
Ամբոխը կը ցրուի կամաց-կամաց:
Իսկ մնացած մարդիկն անճար, | |
Հարց կու տային սարսափահար` | |
Թէ ի՞նչ բան էր, որ պատճառեց | |
Այս ընդհանուր աղէտը մեծ… | |
(Թումանեան, «Կաթիլ մը մեղր») |
Հանճարե՜ղ եւ իմաստո՛ւն Թումանեան:
Հալէպ