Քաղաքական Արժէքով Քրէական Դատավարութիւն

ԱՐՏԱՇԷՍ ՇԱՀՊԱԶԵԱՆ

1988 թուականից սկսուած հայ-ազրպէյճանական հակամարտութիւնը ունեցել է տարբեր հանգրուաններ եւ դրսեւորումներ: Եղել են հանրահաւաքներ, փոքր ու մեծ ընդհարումներ, պատերազմ եւ բանակցութիւններ, մշտատեւ քարոզչական դիմակայութիւն, սահմանային ընդհարումներ, ինչպէս եւ դատավարութիւններ: Յիշենք ինչպէս սումկայիթեան իրադարձութիւնների առիթով դատական գործընթաց նախաձեռնուեց, սակայն այն գոհացուցիչ արդիւնքներ չունեցաւ, քանի որ մենք չէինք մեր դատի տէրը, այլ` Մոսկուան: Յիշենք քնած հայ սպային սպաննած Ռամիլ Սաֆարովի դատավարութիւնն ու յաջորդած իրադարձութիւնները:

Ներկայումս ընթանում է եւս մէկ դատավարութիւն, որին մենք կարծես թէ վերաբերում ենք, որպէս հերթական միջադէպի` արդէն 26 տարի ձգուող այս հակամարտութեան մէջ: Իրականում, սակայն, Ստեփանակերտում տեղի ունեցող Արցախ թափանցած ազրպէյճանցիների դատավարութիւնը ունի քաղաքական նշանակութիւն, թէեւ բնոյթով այն քրէական յանցագործութիւն է:

Յիշենք, որ տարիներ շարունակ յոխորտանքների լեզուով խօսող Ազրպէյճանը միջազգային հանրութեան մօտ ցանկանում է այնպիսի տպաւորութիւն ստեղծել, թէ կարծես իրենց եւ մնացած բոլորին մեծ շնորհ է անում սեփական նախաձեռնութեամբ Արցախի հարցը չլուծելով: Այնինչ ամէն վայրկեան պատրաստ է այդ բանն անել, մասնաւորապէս ռազմական ուժի գործադրման ճանապարհով:

Ազրպէյճանի իշխանութիւնը փորձում է ներշնչել բոլորին եւ առաջին հերթին իր հասարակութեանը, թէ ներկայիս Արցախը ընդամէնը ըմբոստացած եւ ժամանակաւորապէս անջրպետուած տարածք է, որի ազրպէյճանական պատկանելութիւնն անվիճարկելի է:

Օդակայանը շահագործելու հետ կապուած ջղագարութիւնը, օրինակ, պայմանաւորուած է այն մտավախութեամբ, որ արտաքին աշխարհի հետ օդային հաղորդակցութեան հաստատումը կը դառնայ լուրջ փաստարկ` յօգուտ Արցախի ինքնուրոյնութեան եւ անկախութեան:

Երեւոյթի մէկ դրսեւորումն էլ այն էր, որ վերջերս Ազրպէյճանը Արցախի տարածքը յայտարարեց թռիչքազերծ գօտի:

Քաղաքական այս պլըֆին հակառակ` նոյն Արցախը եւ ոչ Հայաստանի Հանրապետութիւնը, նոյն ժամանակ դատական գործընթաց է իրականացնում երկու ազրպէյճանցու նկատմամբ` մեղադրելով նրանց, մասնաւորապէս, Լեռնային Արցախի պետական սահմանը կազմակերպուած խմբով հատելու, ռազմամթերք կրելու եւ այլ յանցանքների մէջ:

Ակնյայտօրէն դատավարութեան այս իրողութիւնը կարեւոր մէկ փաստարկ է, որ Արցախն այսօր անկախ պետութիւն է եւ իրականացնում է կարգավիճակից բխող գործառոյթներ: Կարելի է ի դէպ յիշել նաեւ, որ Արցախի խորհրդարանը վերջերս միակողմանի կերպով ձեռնամուխ եղաւ միջազգային տարբեր օրէնքների վաւերացմանը:

Դատավարութիւնների մասին խօսելիս ակամայից մտաբերում ես մի շարք այլ դատավարութիւններ, որոնք ոչ վաղ անցեալում տեղի ունեցան իր անկախութիւնը հռչակած, չեչենական այսպէս կոչուած «Անկախ Իչկերիայում» ինչպէս եւ իսլամական ծայրայեղականների նախաձեռնած շարիաթի օրէնքներով այլ դատավարութիւններ: Այս դէպքերը, սակայն, վարկաբեկեցին արդարադատութիւն գաղափարը եւ ակնյայտ դարձրին, հռչակուած նպատակների սնանկութիւնն ու անօրինականութիւնը: Աւելի՛ն. դրանք յաւելեալ փաստարկ դարձան, այդպիսի ուժերին ոչնչացնելու հիմնաւորուածութեան օգտին:

Այդ օրինակներին հակառակ` Ստեփանակերտում տեղի ունեցող դատավարութիւնը ունի միանգամայն քաղաքակիրթ, օրինական, բաց եւ ժողովրդավարական բնոյթ: Դատավարական այս գործընթացին հնարաւորութիւն ունէին եւ ունեն անմիջականօրէն հետեւելու միջազգային կազմակերպութիւնների ու շահագրգիռ երկրների դիտորդներ, եւ եթէ չեն արել մինչ այժմ, կարծում եմ նաեւ այն պատճառով, որ դրանով փաստացիօրէն կ՛ընդունէին Արցախի անկախ կարգավիճակը: Չեն արել, եւ այնուամենայնիւ խնդրի վերաբերեալ եղած անխօս հետաքրքրութիւնը վկայում է, որ Արցախը իր անկախ կեանքի ընթացքը պարտադրում է ընդունել բոլորին: Ինչպէս որ պարտադրել է ընդունել անկախութեան հռչակումը, իրերայաջորդ տարբեր մակարդակի ընտրութիւնները եւ այլն:

Ասուածի վկայութիւնն է նաեւ այն փաստը, որ միջազգային որեւէ բացասական արձագանգ չեղաւ նաեւ երրորդ խափանարարի սպանութեան փաստով, որ վկայում է յանցագործին պատժելու Արցախի ունեցած պետական իրաւունքը, թէկուզ անխօս, ընդունելու մասին:

Ինչպէս նկատում ենք հիստերիկ բնաւորութիւն ունեցող Ազրպէյճանի իշխանութիւնը եւս փորձում է այս հարցով մեծ աղմուկ չբարձրացնել: Այդ դէպքում առաջին հերթին եւ հէնց իր ժողովրդի համար հոգեբանական մարմնաւորում կը ստանայ այն փաստը, որ Արցախը դատում է Ազրպէյճանին ու վերջինս անզօր է որեւէ բան անել: Դժուար կը լինի սեփական անզօրութիւնը ի յայտ բերելուց յետոյ համոզել, թէ Արցախն անկախ չէ եւ յոխորտալ, թէ շատ որ բարկացնեն ուժով հարցը կը լուծենք: Հոգեբանական եւ քաղաքական արժէք ունեցող այս նուաստացնող փաստի դիմաց լռութիւն պահպանելը, սակայն բոլորովին չի վկայում այն չկարեւորելու մասին:

Յիշենք ինչպէս նրանք աշխուժացան խաղաղ թռիչք կատարող ուղղաթիռը խոցելուց յետոյ եւ տեսնելով աճիւնները ետ ստանալու հայկական կողմի խիստ շահագրգռութիւնը, առաջարկեցին փոխանակել դրանք մեղադրեալների աթոռներին նստած բանտարկեալների հետ:

Աւելորդ է ասել, որ հայկական կողմն ի հարկէ առաջարկի հետ երբեք չէր համաձայնելու, որովհետեւ դրանով ցոյց կը տար որ ոչ թէ լուրջ երկիր է, այլ օրէնքներ հռչակող ու օրինականութեան սկզբունքների հետ խաղ անող արհեստական պետութիւն, որի վիճակում շատ յաճախ իր երկիրը դնում է նաեւ Ազրպէյճանի ղեկավարութիւնը: Ազրպէյճանը, նրա զինուած ուժերն ու յատուկ ստորաբաժանումները ներկայացնող բանտարկեալների հետ կապուած ստորացուցիչ վիճակը յաղթահարելու մի խեղճ քայլ կարելի էր նկատել նաեւ հարեւան երկրի ղեկավարների տնօրինութեամբ նրանց ընտանիքներին բնակարաններ յատկացնելը:

Յիշենք ինչ գնով Ազրպէյճան վերադարձուեց Ռամիլ Սաֆարովը:

Եւ դարձեալ նոյն ձեռագիրն ու վարքագիծը, երբ հերոս են հռչակւում մարդիկ, որոնց արարքների համար բնական հասարակութիւնը կ՛ամաչէր:

Թէկուզ ազրպէյճանցու պարագայում, սակայն կարելի է յարգել մարդուն, որ հայրենասիրութիւնից դրդուած համարձակւում է խախտել հակամարտող երկրի սահմանը` ինչ-ինչ կարեւոր առաջադրանքներ իրականացնելու համար: Երբ սակայն այդ «հերոսները» օտար տարածքում, աւանդոյթի համաձայն, զբաղւում են անասնագողութեամբ, առեւանգում ու սպաննում են անմեղ պատանու, սպանութեան փորձ են կատարում իրենց նպատակների հետ առնչութիւն չունեցող կնոջ հանդէպ, հաստատւում է այն կարծիքը, որ որպէս պետականութիւն` Արցախն այսօր աւելի ծանրակշիռ եւ քաղաքակիրթ բնոյթ ունի, քան Ազրպէյճանը:

Վերադառնանք Լեռնային Արցախի Հանրապետութեանը:

Ազրպէյճանցիների դատավարութիւնը ընթանում է առանց աւելորդ յուզականութէան, առանց ցուցադրական շոուների պետութեանը յատուկ ինքնավստահ հանդարտութեան եւ դատավարութեանը բնորոշ օրինականութեան տարրերի ամբողջական պահպանութեան պայմաններում: Մեղադրեալները հնարաւորութիւն ունեցան օգտուելու փաստաբանների ծառայութիւնից, նախատեսուած այլ իրաւունքներից եւ ողջ այս ընթացքում դատարանի նկատմամբ ոչ մի դժգոհութիւն չարտայայտուեց:

Աւելի՛ն. միմեանց նկատմամբ ուղղուած բացայայտումներով երկու յանցագործները աւելի եւս հաստատեցին նախաքննական մարմինի ներկայացրած մեղադրանքները:

Կարելի է ենթադրել, թէ ի՛նչ կը կատարուէր Պաքւում, եթէ, Աստուած մի արասցէ, այնտեղ հայերի դատէին: Ինչպէս տեսնում ենք, Արցախի ժողովուրդը զուսպ ուշադրութեամբ է հետեւում տեղի ունեցողին, հնարաւոր չէ խօսել նաեւ դատարանի նկատմամբ գործադրուող որեւէ ճնշման մասին:

Արցախի Հանրապետութիւնը մեղադրում եւ պատժում է նրանց եւ մեծ իմաստով նրանց ղեկավարներին` Արցախի եւ նրա քաղաքացիների նկատմամբ ոտնձգութիւններ թոյլ տալու համար:

Սոյն թուականի դեկտեմբերի 3-ին աւարտուեց ազրպէյճանական հետախուզական խմբի գործով դատաքննութիւնը, դեկտեմբերի 12-ին կը սկսուի դատական վիճաբանութիւնների փուլը: Ենթադրւում է, որ մինչեւ տարեվերջ դատավարութիւնը կ՛աւարտուի եւ ելնելով անառարկելի փաստերից` երկար ժամանակով յանցագործները Արցախի քրէական մեկուսարաններում կը կրեն իրենց պատիժը:

Երկար ժամանակ այս փաստը ցցուած կը մնայ Ազրպէյճանի իշխանութիւնների կոկորդում եւ նրա ջղաձգումները տեսանելի կը լինեն բոլորի համար:

Լեռնային Արցախի Հանրապետութիւնը եւս մէկ անգամ կ՛ապացուցի, որ ինքնավստահօրէն շարունակում է պետականութեան հաստատումը` իր կեանքը կազմակերպելով սեփական եւ միջազգային օրէնքներին համահունչ, ապահովելով որեւէ պետութեան գոյութեան համար անհրաժեշտ այնպիսի առաջնային պայմաններ, ինչպիսիք են` ներքին եւ արտաքին անվտանգութեան պահպանութիւնը: