Բառերու Խորհրդաւոր Աշխարհը. Եռալեզու Համեմը` Դարչին – Կասիա- Կինամոն

ՆՈՐԱՅՐ ՏԱՏՈՒՐԵԱՆ

1229darchinՎարժարանի խոհանոցէն կու գայ թէյին բոյրը, որ աւելի քաղցրացած է քանի մը համեմներու յաւելումով: Երկու տնտես-մայրիկներուն հանգիստի ժամն է. բոլոր աշակերտները ճաշած են, եւ սեղանները` մաքրուած, ու հայուհիները տուն երթալէ առաջ որոշեր են թէյ խմել:

Առանց հարցնելու` անոնք երրորդ գաւաթ մըն ալ կը լեցնեն ուսուցչուհիի մը համար, որ ազատ պահ ունի եւ խոհանոց կը մտնէ:

– Ձեր թէյը ի՛նչ անուշ կը բուրէ, մէջը կասիա՞ դրած էք,- կ՛ըսէ ուսուցչուհին:

– Ո՛չ, դարչին դրած ենք:

– Կինամոն, այսինքն:

Իշթէ, անիկա:

Երբ դեկտեմբեր է, ի՞նչ բան աւելի հիւրակոչ է ու ջերմացնող, քան` գաւաթ մը թէյը, որ համեմուած է զանազան տերեւներով եւ հունտերով: Անշուշտ երեւակայութեան հարց է, թէ ի՛նչ կարելի է աւելցնել եռացող թէյի մէջ` զայն աւելի գրաւիչ դարձնելու համար, բայց ձմրան օրերու նախընտրելի համեմն է նոյնանուն ծառի այն ընտիր կեղեւը, որ կը կոչուի…թէ՛ կասիա, թէ՛ դարչին եւ թէ՛ կինամոն…կախում ունի, թէ որո՛ւ հետ կը խօսիք:

– Տիկի՛ն Լիզա, մենք Պաղտատի մէջ դարչին կ՛ըսէինք:

– Պէյրութի մէջ մենք ալ…բայց բուն հայերէնը կասիա է:

Վիճաբանութիւնը շատ երկար չի տեւեր. կը բացուին առօրեայ գրգռիչ նիւթեր:

Վերոյիշեալ խօսակցութեան եւ անուններու տարակարծութեան ծնունդ տուողը ծառատեսակ մըն է եւ անոր կեղեւը. Cinnamomum: Ըստ հ. Յարութիւն Վ. Աւգերեանի Անգլերէն-հայերէն բառարանին (1868, Վենետիկ), անոր հայերէնն է «Կինամոն-կինամոմոն-դարիսենի», իսկ Զաքարիա Տ. Ս. Փափազեանի 1910-ին Պոլսոյ մէջ լոյս տեսած «Պատկերազարդ գործնական բառարան անգլերէնէ հայերէնի» աշխատասիրութեան մէջ` «Կինամոն-կինամոմոն-դարիճենիկ»:

Հասկնալու համար, թէ այս համեմը ինչպէ՛ս ունեցաւ երեք տարբեր անուն` կը բաւէ մօտենալ անոր բուսաբանական բարեմասնութիւններուն: Մշտադալար է այս ծառը եւ ունի ամուր, հաստակեղեւ տերեւներ, դեղին-կանաչորակ, սպիտակ ծաղիկներ: Անոր 600 տեսակներէն երկու հատը արժէքաւոր են եւ կու տան յայտնի համեմը` cinnamomun cassia եւ cinnamomun zeylanicum (նաեւ` cinnamomum venum):

Առաջինը բնիկ չինական է: Կը մշակուի հարաւային Չինաստանի ու անոր հարեւան երկիրներու եւ կղզիներու մէջ, ուրկէ` «դարչին» անունը, թրքերէն` tarcin, միջին ասիական այլ լեզուներու մէջ` dalcin, darcin, darsin:

Բոլորին ծագումը պարսկերէն է «դար-ը Չին», այսինքն «Չինաստանի ծառ»: Իսկ գիտական անունի առաջին բառը տեղ գտած է որոշ եւրոպական լեզուներու մէջ` cinnamon, cynamon, cinamonas, յունական փոխառութիւն մը, որ կը կարծուի ունեցած ըլլալ փիւնիկեան ծագում: Աստուածաշունչի «Երգ երգոց»-ի հայերէն թարգմանութեան մէջ` «կինամոմոն»:

Խոհանոցին մէջ ուսուցչուհիին առաջարկած «կասիա»-ն, տառադարձութիւնն է արամերէն cassia բառին, որ կը նշանակէ «կեղեւ»: Փորթուգալերէնը, ֆրանսերէնը, ֆիններէնը եւ յունարէնը կը գործածեն լատիններու canella` ձողիկ, փոքրիկ խողովակ բառէն սերած անուններ, canela, cannelle, kaneli, kanela, որովհետեւ համեմին դեղնորակ-սրճագոյն փայտիկները խողովակաձեւ են:

Մինչեւ միջնադար արաբ վաճառականներ յաջողած են համեմին եկած աղբիւրը գաղտնի պահել աշխարհէն. յոյները հաւատացեր են, թէ անիկա կու գայ Արաբիստանէն ու կը պաշտպանուի թեւաւոր վիշապներու կողմէ, առաւելաբար` փիւնիկ թռչունին բոյնը շինուած կ՛ըլլայ կասիայով: Անոնք Միլեթ քաղաքի Ապողոնի տաճարին կը նուիրէին կասիաներ:

Համեմին Եւրոպայի մէջ առեւտուրի մենաշնորհը նախ պատկանած է Վենետիկին, ապա` փորթուգալացիներուն, հոլանտացիներուն ու վերջապէս` անգլիացիներուն:

Ատենօք այս համեմը «աստուածահաճոյ» կը կոչուէր ու անոր սպառումը շնորհուած էր տաճարներուն եւ ազնուականներուն: Իսկ այժմ անոր մշակումը տարածուած է, ու դարչինը, կասիան կամ կինամոնը, ինչպէս որ կը նախընտրէք, հասանելի է ամէն խոհանոցի համար ու կը շարունակէ սննդեղէններու չափ նաեւ պատմութիւններ համեմել:

 

 

 

Share this Article
CATEGORIES

COMMENTS

Wordpress (0)
Disqus ( )