ԵԹԷ ԼՈՒՍԻՆԸ ԿՐԻՒՅԷՐ ՊԱՆԻՐԻ ԿՏՈՐ ՄԸ ԸԼԼԱՐ

… Հետեւաբար անջրպետի մուկ մը պիտի յայտնուէր եւ պիտի գար ու զայն կրծէր: Եթէ անիկա պանիրին վրայ յարձակէր անոր պահուած կողմէն, մենք երկար ժամանակ բան մը պիտի չնշմարէինք: Բացի եթէ տեսնէինք անոր դուրս մնացած պոչը:

* * *

Սակայն ինչո՞ւ լուսինը բաղդատել պանիրի մը: Որովհետեւ անոր մակերեսը ծածկուած է հարուածներու կլորակ հետքերով,  որոնք յառաջացած են երբ երկնաքարեր ինկած են լուսինի մակերեսին վրայ. այս փոսերը կը յիշեցնեն կրիւյէր պանիրի մը ծակերը: Այս փոսերէն իւրաքանչիւրը ունի անուն մը: Այս անունները յաճախ գիտնականի մը` աստղագէտի մը անունն է:

* * *

Լուսինի ամէնէն մեծ փոսը կը գտնուի անոր պահուած երեսին վրայ, հարաւային բեւեռին: Անիկա ունի մօտաւորապէս 2500 քմ տրամագիծ եւ 13 քմ խորութիւն:Խորհրդային տիեզերանաւ մըն է, որ զայն ուսումնասիրած է առաջին անգամ,1965 թուականին:

Այդ ժամանակաշրջանին մուկեր չէինք տեսած անջրպետին մէջ: Ամերիկեան արդի տիեզերանաւերն ալ, որոնք ջուրի հետքեր գտած էին կարգ մը փոսերու խորերը, չեն տեսած մուկը:

* * *

Սակայն մենք ուշադրութիւն պէտք է ընենք, որովհետեւ, եթէ մուկը կրծէր մեր գեղեցիկ արբանեակը, հետեւաբար մենք հրաժեշտ պիտի տայինք երկրագունդին շուրջ լուսինին շարժումէն յառաջացած մակընթացութիւններուն: Կրնայ ըլլալ նաեւ, որ երկրագունդին թեքումը քիչ մը փոխուէր, որովհետեւ լուսինը, որ իբրեւ հակակշիռ կը ծառայէ, մեր մոլորակը կը կայունացնէ: Այս աղէտէն խուսափելու միակ լուծումը` մուկերու հսկայ թակարդ մը դնել անոր պահուած երեսին վրայ եւ սպասել:

ԱՆՀԱՒԱՏԱԼԻ, ԲԱՅՑ ԻՐԱ՛Ւ

• Ատլանտեան ովկիանոսին մակերեսը աւելի աղի է, քան` Խաղաղական ովկիանոսին մակերեսը:
• Աշխարհի 50 ամէնէն բարձր լեռները կը գտնուին Ասիոյ մէջ:
• Աչքերդ կրնան տեսնել մօտաւորապէս տասը միլիոն տարբեր գոյներ:
• Աշխարհի վրայ ծանօթ ամէնէն ցած ջերմաստիճանը (- 89,2) արձանագրուած է Անթարքթիքայի մէջ:
• Չինաստանի Մեծ պարիսպին երկարութիւնը մօտաւորապէս 7,240 քմ է: Անիկա գրեթէ ափրիկեան ցամաքամասին երկարութիւնը ունի:
• Սեպտեմբեր եւ դեկտեմբեր ամիսները միշտ շաբթուան նոյն օրը կը սկսին ամէն տարի:
• Միացեալ Նահանգներու մէջ, Քալիֆորնիայէն կին մը կը յիշէ իր կեանքին գրեթէ իւրաքանչիւր օրը… 11 տարեկանէն ի վեր:
• Ամէնէն տաք աստղերը կապոյտ են:
• Գիտնականները կը հաւատան, թէ Երեւակին օղակները ժամանակի ընթացքին պիտի անհետանան:
• Ամէն օր միջին հաշուով 371 հազար երեխայ կը ծնի:

ՀԱՐՑԱՐԱՆ

1.- Ի՞նչ կ՛ընեն առիւծները ամբողջ օրը:
ա – Կ՛որսան, բ – Կը քնանան, գ – Կ՛ուտեն:

2.- Ի՞նչ է ճերմակ գնդիկներուն պաշտօնը մեր մարմնին մէջ:
ա – Արիւնը հեղուկ վիճակի մէջ պահել, բ – Ժահրերուն դէմ պայքարող բջիջներ (անթիպատի) արտադրել, գ – մեր արեան խումբը նշել:

3.- Ի՞նչ է կարմիր գնդիկներուն պաշտօնը մեր մարմինին մէջ:
ա – Արիւնը բջիջներուն հասցնել,
բ – Արիւնը հեղուկ վիճակի մէջ պահել,
գ – Ժահրերուն դէմ պայքարող բջիջներ (անթիպատի) արտադրել:

4.- Ինչո՞ւ աչքերնիս կը թարթենք:
ա – Մեր աչքերը պաշտպանելու համար,
բ – Որպէսզի մեր կոպերը իրենց ճկունութիւնը պահեն:

5.- Ո՞րն է ամէնէն բարձր ծառը:
ա – Սեքոան (Ռետուուտ):
բ – Հարաւափրիկեան ռաֆիայի ծառը:
գ – Աւստրալիական սմիղակը:

6.- Ի՞նչ խորութեան կը հասնի Հարաւային Ափրիկէի մէջ Օրեկսթատի մօտ գտնուած թզենիի մը ամէնէն երկար արմատը:
ա – 25 մեթր, բ – 75 մեթր, գ – 120 մեթր

7.- Ո՞ր բոյսը ամէնէն արագը կ՛աճի:
ա – Հսկայ նունուֆարը, բ – ռաֆիան, գ – Հսկայ պամպուն:

8.- Ծառի մը ո՞ր բաժինները կը ծծեն արեւուն լոյսը եւ ծառին սնունդը կը շինեն:
ա- Կոճղը, բ – Ծաղիկները, գ – Տերեւները:

9.- Երկրագունդին մակերեսէն որքա՞նը ծածկուած է ծովերով եւ ովկիանոսներով:
ա – 30 առ հարիւրը, բ -50 առ հարիւրը, գ – 70 առ հարիւրը:

10.- Ինչո՞ւ անապատին մէջ ապրող կարգ մը բոյսեր շատ երկար արմատներ ունին:
ա – Ջուրի խաւերուն հասնելու համար, բ – Չսառելու համար, գ – Լաւ կառչած մնալու` մրրիկներուն ընթացքին:

Պատասխանները վերջաւորութեան

ԻՆՉՈ՞Ւ ԱՐԵՒԱԴԱՐՁԱՅԻՆ ՄԵԾ
ՊՏՈՒՏԱՀՈՂՄԵՐԸ ԱՆՈՒՆՆԵՐ Կ՛ՈՒՆԵՆԱՆ

Օդերեւութաբանները սովորութիւն դարձուցած են անուններ տալու արեւադարձային պտուտահողմերուն, որպէսզի պատասխանատուներն ու բնակիչները դիւրութեամբ զանոնք ճանչնան, եւ պատրաստուին անոնց ժամանումին:

Արեւադարձային պտուտահողմերուն անուններ տալու սովորութիւնը հաւանաբար 20-րդ դարու սկիզբը սկսած է: Ըստ ժամանակաշրջաններուն,  օդերեւութաբանական այս երեւոյթները ստացած են քաղաքական դէմքի մը անունը, առասպելական կերպարի մը անունը եւ այլն:

1953 թուականէն սկսեալ կրկնուող ցանկ մը հաստատուեցաւ, սակայն անիկա կը պարունակէր միայն  իգական անուններ: 1979 թուականին պտուտահողմերը կրցան ունենալ նաեւ արական անուններ: Հուկօ պտուտահողմը աւերեց Անթիլեան կղզիները, 1989 թուականին, իսկ Քաթրինան` Միացեալ Նահանգներու հարաւը, 2005 թուականին:

ԻՆՉՈ՞Ւ ԵՐԿՐԱՇԱՐԺԵՐ ՅԱՃԱԽ ՏԵՂԻ Կ՛ՈՒՆԵՆԱՆ
ԽԱՂԱՂԱԿԱՆ ՈՎԿԻԱՆՈՍԻՆ ՇՈՒՐՋ

Խաղաղական ովկիանոսը շրջապատուած է երեւակայական գիծով մը, որ կոչուած է «Խաղաղականի կրակէ գօտի»: Այս գիծին վրայ գտնուող շրջաններուն մէջ յաճախ երկրաշարժեր տեղի կ՛ունենան: Ասոր կողքին, այդ շրջաններուն մէջ է, որ կը գտնուի հրաբուխներուն մեծ մասը:

Խաղաղականի կրակէ գօտին ունի մօտաւորապէս հայերէն «Ո» տարին ձեւը: Մօտաւորապէս 40 հազար քմ երկարութեան մը վրայ, ան կը շրջապատէ Խաղաղական հողաշերտը, որ երկրագունդին մակերեսը ծածկող միւս հողաշերտերուն քսուելով` երկրաշարժեր կը յառաջացնէ:

Ասոր կողքին, Խաղաղականի գօտիին վրայ համախմբուած են մօտաւորապէս 450 հրաբուխներ, այսինքն աշխարհի հրաբուխներուն մօտաւորապէս երեք չորրորդը: Հոն է, որ տեղի կ՛ունենան ամէնէն զօրաւոր երկրաշարժերը եւ աշխարհի երկրաշարժերուն 90 առ հարիւրը:

ԻՆՉՈ՞Ւ ՇԱՏ ՇՈՒՏ ՇՆՉԱՍՊԱՌ Կ՛ԸԼԼԱՆՔ,
ՊՈԼԻՎԻՈՅ ՄԱՅՐԱՔԱՂԱՔ ԼԱ ՓԱԶԻ ՄԷՋ

Պոլիվիոյ վարչական մայրաքաղաքը` Լա Փազ, կառուցուած է Անտեան լեռնաշղթային լանջին վրայ: Անիկա կը գտնուի աւելի քան 1000 մեթր բարձրութեան վրայ, եւ աշխարհի ամէնէն բարձր  մայրաքաղաքն է:

Լա Փազի (սպաներէն` խաղաղութիւն) ամէնէն աղքատ թաղամասերը կը գտնուին Անտեան բարձրաւանդակին` 4000 մեթր բարձրութեան վրայ: Հոն է, որ կը գտնուի նաեւ օդակայանը: Հոն թթուածինը աւելի քիչ է, հետեւաբար մեր. շունչը շատ երկար չ՛ըլլար. նաեւ ջերմաստիճանը աւելի ցած հոն. աւելի ցածը` 3000 մեթր բարձրութեան վրայ գտնուող աւելի հարուստ թաղամասերուն մէջ:

Քաղաքին կեդրոնը` պաշտօնական շէնքերով, առեւտրական թաղամասերով, թանգարաններով, կը գտնուի քաղաքին երկու մասերուն մէջտեղը, մօտաւորապէս 3600 մեթր բարձրութեան վրայ:

ԺԱՄԱՆՑ

Կրնա՞ս օգնել ոստիկաններուն` գտնելու համար գողին հասցնող ճամբան:

Կրնա՞ս գտնել վերի պատկերին եւ պատկերներ 1 եւ 2-ի միջեւ գոյութիւն ունեցող երեք տարբերութիւնները:

Կրնա՞ս գտնել իրարու նմանող երկու կերպարները:

Կրնա՞ս ամբողջացնել բուրգը, գիտնալով, թէ իւրաքանչիւր կլորակի մէջ գտնուող թիւը հաւասար է անոր տակը գտնուող երկու կլորակներու մէջի թիւերուն գումարումին:

ՀԱՐՑԱՐԱՆԻ ՊԱՏԱՍԽԱՆՆԵՐԸ

1.- Ընտանի կատուներուն նման, առիւծներն ալ իրենց օրուան մեծ մասը կ՛անցընեն քնանալով: Անոնք օրական մօտաւորապէս 22 ժամ կը տրամադրեն քունին եւ իրենց մաքրութեան:
2.- Ճերմակ գնդիկները ժահրերուն դէմ պայքարող բջիջներ կ՛արտադրեն: Այս նիւթերը կը փճացնեն ժահրերը: Անոնք կը պայքարին բորբոքումներուն դէմ:
3.- Կարմիր գնդիկները թթուածինը կը փոխադրեն դէպի մարմինին բջիջները:
4.- Մեր աչքերը շատ զգայուն են եւ անդադար պահպանութեան եւ մաքրութեան կը կարօտին: Թարթումի ընթացքին արցունքներուն հեղուկը կը թրջէ մեր աչքը:
5.- Քալիֆորնիոյ մէջ աճող սեքոան կրնայ 112 մեթրի հասանիլ. հետեւաբար ան աշխարհի ամէնէն բարձր ծառն է:
6.- Ըստ «Կինես» մրցանիշներու գիրքին, Հարաւային Ափրիկէի Օրիկսթատ քաղաքին մէջ գոյութիւն ունի թզենի մը, որուն ամէնէն երկար արմատը գետինին մէջ մինչեւ 120 մեթր մխրճուած է:
7.- Հսկայ պամպուն կրնայ օրական 46 սմ. աճիլ. հետեւաբար անիկա աշխարհի ամէնէն արագ աճ ունեցող բոյսերէն մէկն է:
8.- Տերեւները. այս երեւոյթը կը կոչուի ֆոթոսենթեզ:
9.- Երկրագունդին 70 առ հարիւրը:
10.- Որպէսզի անոնք կարենան հասնիլ գետինին տակը գտնուող անուշ ջուրի բնական պահեստներու խաւերուն:

Պատրաստեց՝ ՇՈՂԻԿ ՏԷՐ ՂՈՒԿԱՍԵԱՆ