«ՄԻՒՍ ԹՈՒՐՔ»Ը ԿԱՐՄԻՐ ԳԻԾԷՆ ԱՆԴԻՆ. ՕՐԱԼ ՉԱԼԸՇԼԱՐԻ ՀԵՏ

Օրալ Չալըշլար ծնած է 1946-ին, Թարսուս:

Ան եղած է 1968-ի Երիտասարդական շարժումի ղեկավարներէն:

12 մարտ 1971-ի եւ 12 սեպտեմբեր 1980-ի զինուորական երկու յեղաշրջումներուն ընթացքին եօթը տարիներու գումարով ենթարկուած է ազատազրկման:

Նախքան բանտարկութիւնը` եղած է «Այտընլըք» օրաթերթի ընդհանուր տնօրէնը:

1992-2008 եղած է «Ճիւմհիւրիյէթ» օրաթերթի սիւնակագիր:

2008-էն ի վեր իբրեւ յօդուածագիր կ՛աշխատակցի «Ռատիքալ» օրաթերթին:

Հեղինակած է 18 ուսումնասիրական հատորներ:

Իր գրութիւններուն եւ ուսումնասիրութիւններուն համար արժանացած է լրագրողներու ընկերակցութիւններու կատարած համապատասխան պարգեւատրումներու:

Պատրաստած է մեծ թիւով յայտագիրներ:

Իր տղուն` գրող Ռեշաթ Չալըշլարի հետ «TRT Haber» հեռատեսիլի Պետական կայանէն կը ներկայացնէ «Սերունդներու տարբերութիւնը» վերնագիրով ծրագիր մը:

Ամուսնացած է գրող Իփեք Չալըշլարի հետ:

***

ՀԱՐՑՈՒՄ.- Ի՞նչ հանգամանքներ ձեզ մղեցին 1915-ին կատարուած հայերու ցեղասպանութեամբ հետաքրքրուելու եւ, ընդհանրապէս, ի խնդիր արդարութեան եւ ժողովրդավարութեան Թուրքիոյ պետական քաղաքականութեան դէմ պայքարելու:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ.- Մեծ հայրս Թարսուսի մէջ պղնձագործ էր, գործընկերը Յակոբ Կէօչերօղլու անունով հայ մըն էր, հետեւաբար կրնամ ըսել, որ այդ շրջանէն մնացած հետաքրքրութիւն մըն էր իմս, յետոյ ԱՍԱԼԱ-ի գործողութիւնները անգամ մը եւս զիս մղեցին հարց տալու, թէ` «ի՞նչ կը կատարուի»: Հուսկ, առնչակից զգայացունց մանրամասնութիւններու եւ դէպքերու զարգացումներուն տեղեկացայ Հրանդ Տինքի «Ակօս»ին ընդմէջէն:

Հ.- Ըստ ձեզի, ի՞նչ է Թուրքիոյ պետութեան գերխնդիրը այսօր:

Պ.- Ըստ իս, Թուրքիոյ դիմագրաւած գերխնդիրը այսօր հարիւր ամեայ բռնապետական աւանդութիւնը ժողովրդավարութեամբ փոփոխութեան ենթարկելուն մէջ կը կայանայ: Այս միապետական ազգ-պետութեան հասկացողութիւնը, երկրին հասարակութեան բաղկացուցիչ բոլոր «զանազանութիւններ»ը հակառակորդ ու թշնամի նկատելով, սարսափի պետութիւն մը ստեղծած էր: Այսօր այդ պետութեան հետ հաշուի նստած ենք, այսօր այդ պետութենէն հաշիւ կը պահանջենք: Քիւրտ, ալեւի, հայ, յոյն եւ հրեայ, կին միասեռականներու նման, բոլոր «այլ»երը, բոլոր «միւս»ները այսօր կը ձգտին ունենալ մարդկային աւելի բարենպաստ պայմաններով ապրելու առիթը ընձեռող եւ իրենց արդար իրաւունքներուն հանդէպ յարգալից վերաբերմունք ցուցաբերող երկիր մը, եւ ահա փոթորիկը այս պատճառով է, որ կը ծագի…:

Հ.- Թուրքիոյ մէջ ժողովրդավարութեան եւ կարծիքի ազատութեան գործընթացը ներքին համայնապատկերի վրայ, իրապաշտ ի՞նչ պատկեր կը ներկայացնէ այսօր: Այս ուղղութեամբ ի՞նչ զարգացումներ կ՛ակնկալէք:

Պ.- Եւրոպական Միութեան անդամ դառնալու գործընթացի ընդմէջէն ի յայտ եկաւ Արդարութիւն եւ Բարգաւաճում կուսակցութեան երկրին հասարակութեան «ստորադաս» շերտին պատկանող կարգ մը հատուածներու ներկայացուցիչը ըլլալու իրականութիւնը, որ Թուրքիոյ ժողովրդավարական ընթացքին զարկ տուաւ, ասոր արդիւնքով` մտածելու ազատութիւնը եւս` անցեալին հետ համեմատած, առաւել ընդունելի կէտի մը հասաւ, սակայն իշխող ազգայնական մտածողութիւնը կը շարունակէ խոչընդոտել ազատութեան զարգացման այս ուղին:

Պէտք է ըսել նաեւ, որ այս գործընթացը եւս կը դժուարանայ Արդարութիւն եւ բարգաւաճում կուսակցութեան ժողովրդավարական մշակոյթի մը եւ նախընթաց ծրագիրի մը տէրը չըլլալուն պատճառով:

Հ.- Ըստ ձեզի, Թուրքիոյ մէջ 90-ականներէն ետք կարգ մը մտաւորականներով ձեւացած յառաջադէմ ընդդիմադիր խաւին տարած հրապարակային գործունէութիւնը ցարդ ի՞նչ ազդեցութիւն ունեցած է պետութեան վարած քաղաքականութեան վրայ:

Պ.- 1990-ականներէն ետք, Թուրքիոյ մտաւորականութիւնը թերեւս առաջին անգամ ըլլալով «պետականացած» գաղափարախօսութեան հետ լրջօրէն հաշուի նստելու ընթացքը սկզբնաւորեց: Այս շրջանին հասարակութեան մէջ տեղի ունեցող գիտակցական խլրտումները գերազանցեցին նոյնիսկ կարգ մը մտաւորականներու գիտակցական հիմքը: Գոյացած այս ուժը, նեցուկ հանդիսանալով բարեփոխումներու այս գործընթացին, միասնութեան նոր առաջադրանք մը մէջտեղ բերաւ:

Հ.-  Հրանդ Տինքի սպանութիւնը եւ անոր առնչակից դատավարութեան ընթացքը ի՞նչ դեր ունեցան եւ կ՛ունենան ձեր տարած արդարութեան պայքարին մէջ:

Պ.- Հրանդին սպանութիւնը Թուրքիոյ խիղճը արթնցուց եւ առաջին անգամ ըլլալով միլիոնաւոր մարդիկ հայ մտաւորականի մը համար արցունք թափեցին: Ասիկա ամբողջ մտայնութեան մը յեղաշրջումն էր: Թուրքիոյ խիղճը հանդիսացողները այս ոճիրին դէմ ըմբոստացան:

Դատական ընթացքը տեղի կ՛ունենայ հանրային կարծիքին ցուցաբերած հետաքրքրութեան եւ ներպետական ոլորտներու մէջ դատավարութեան հանդէպ, հրոսակային ոճով դրսեւորուող անտարբերութեան դէմ պայքարելով: Պէտք է ըսել, որ երբ դատավարութեան ընթացքը ներսէն դիտենք, չենք կրնար ըսել, որ անիկա գոհացուցիչ յառաջընթացի մէջ է: Սակայն, միւս կողմէն,  պէտք է տեսնել նաեւ այս ոճիրը ծրագրողներուն վրայ բարդուող հանրային կարծիքին լուրջ ճնշումը:

Այնուամենայնիւ, բռնատիրական հարիւրամեայ աւանդութեան մը եւ կամայականութեամբ գործող օրէնսգիտական-դատավարական համակարգին դէմ տարուող մեր պայքարին մէջ, որքան ալ անմիջական արդիւնքներու ձեռքբերումը անհնար թուի, սակայն ակնյայտ է այն, որ Հրանդին սպանութենէն ետք ցուցաբերուած մեծ հակազդեցութիւնը ժողովրդավարութեան նոր կլիմայի մը համար բարենպաստ պայմաններ ստեղծեց:

Հ.- Ինչպէ՞ս կը բացատրէք 2007-ի յունուարի 19-էն ետք, յետ երկրին հասարակութեան մէջ առաջացած ճեղքին, ցուցաբերուած գերազանցօրէն աննախընթաց հակազդեցութիւնը:

Պ.- Գոյացած այս մթնոլորտը կուտակումի մը հետեւանք էր: Հրանդին թուրք հանրային կարծիքին ուղղած ազդեցիկ կոչերը եւ ասոր իբրեւ հետեւանք վարձկան ոճրագործի մը պետական պատուէրով գործադրած սպանութիւնը Թուրքիոյ հաւասարակշռութեան արժեչափերը փոփոխութեան ենթարկելու աստիճան ցնցիչ արդիւնքներ ունեցաւ:

Հ.- Հայ ժողովուրդը թէ՛ Հայաստանի, թէ՛ սփիւռքի մէջ այն հիմնաւորուած կարծիքը ունի, որ հանրապետական Թուրքիոյ քաղաքական գաղափարախօսութիւնը բնական շարունակութիւնն է իթթիհատականներու գաղափարախօսութեան: Ի՞նչ կ՛ըսէք այս մասին, մանաւանդ երբ այսօր Թուրքիոյ քաղաքական ցեղապաշտ տարրը, առանց դոյզն վերապահութեան, համապատասխան յայտարարութեամբ հանդէս կու գայ: Այս մէկը ի՞նչ պատասխանատուութեան առջեւ կը կանգնեցնէ ձեզ եւ ձեր նմանները` իբրեւ յառաջապահ մտաւորականներ:

Պ.- Իթթիհատականութիւնը միշտ ալ պետութեան մէջ գոյութիւն ունեցած է, սակայն անոր աւանդական գոյութեան դէմ ապաքաղաքական աւանդութեան հիմքերը հետզհետէ կը զօրանան ու կ՛ամրապնդուին: Այստեղ պէտք է ըսել, որ Արդարութիւն եւ բարգաւաճում կուսակցութեան իշխանութիւնն ալ իթթիհատական գաղափարախօսութեան դէմ ըլլալուն համար հասարակութեան լայն շերտերու զօրակցութիւնը նուաճեց, այս ընթացքին երկրին մտաւորականութիւնն ալ իթթիհատականութեան հետ հաշուի նստելու •ործընթացին մէջ ներգաւուեցաւ:

Ըստ իս, Թուրքիոյ մէջ սկսած բարեփոխութիւններու գործընթացը եւ առկայ որոշ հարցերու շուրջ համաձայնութեան մթնոլորտի մը ստեղծումը կը դիւրանան հայ սփիւռքին ցուցաբերելի հասկացողութեամբ:

Հ.- Ըստ ձեզի, ո՞ւր կը գտնուի այսօր Թուրքիոյ իտէալը հանդիսացած «Ազգ-պետութիւն»ի եւրոպական բնորդը, որուն իրականացման համար ինչպէս իթթիհատական, նոյնպէս ալ հանրապետական Թուրքիան ոչ մէկ միջոց կը բացառէ:

Պ.- «Ազգ-պետութիւն»ի տեսութիւնը Թուրքիոյ մէջ գոյութիւն ունեցող իրականութիւններուն խոտոր համեմատող տեսութիւն մըն էր, որ ձախող դուրս եկաւ, մինչ երկրին բաղկացուցիչ «այլազան» տարրերուն գոյութիւնը ընդունող կառոյց մը կրնար յաջողիլ: Սակայն այդպէս չեղաւ, որովհետեւ այլազանութիւնները ոչնչացնել ուզեցին, հետեւաբար նախ քրիստոնեաներն ու հրեաները թիրախ դարձան, ապա ալեւիները եւ բարեպաշտ հաւատացեալ տարրերը յարձակումներու ենթարկուեցան, իսկ մեծագոյն բախումն ալ քիւրտերուն հետ տեղի ունեցաւ:

«Մէկ ազգ, մէկ պետութիւն, մէկ դրօշ» տեսութիւնը պատճառ դարձաւ ցեղապաշտութեան մոլուցքի գրգռումին, եւ երկրին բաղկացուցիչ զանազանութիւններու ոչնչացման առընթեր` անոնց սեփական կեանքի տարրական սկզբունքներուն հակասող այլ ապրելակերպի մը ստեղծման ձեռնարկեց:

Այսօր այս թեզը սնանկացած է: Թուրքիա կրնայ իր գոյութիւնը շարունակել եւ ժողովրդավարութեան սկզբունքներով առաջնորդուող համակեցութիւն մը ստեղծել` միայն երկրին հասարակութեան մաս կազմող «զանազանութիւններու» եւ այս փաստը ընդունող քաղաքական կառոյցի մը ստեղծումով: Ասկէ անդին տեսանելի չէ…:

Հ.- Էրկենեքոնի քաղաքական գայթակղութիւնը եւ անոր առնչակից դատավարութիւններուն ուղղութեամբ կատարուող պետական տնօրինումները ի՞նչ արդիւնք եւ հետեւանք կրնան ունենալ պետական քաղաքականութեան ընթացքին վրայ եւ ի՞նչ նպաստ կը բերեն ձեր տարած պայքարին:

Պ.- Էրկենեքոնի դատը` տիրապետող, ցեղապաշտ եւ յեղաշրջումի նախաձեռնած պետութեան մը մաս կազմող աւագանիի հեղինակութեան դէմ իրաւական բեմերու վրայ տարուող կենսական պայքար մըն է, որ բաւական յաջողութիւն գտաւ: Թուրքիա այս դատէն ուժ ստանալով է, որ կը յաջողի շրջանցել երկրին զինուորական համակարգին արգելքը:

Հ.- Ձեր կարծիքով, Թուրքիոյ այսօրուան երիտասարդութիւնը իմացական ի՞նչ հիմքերու վրայ իր ինքնութիւնը կը կերտէ:

Պ.- 1968-ականներու մեր սերունդին հետ համեմատած, Թուրքիոյ այսօրուան երիտասարդութիւնը աւելի ազատամիտ եւ բազմազանութիւնները ընդունելու աւելի հակամէտ ըլլալ կը թուի:

Հ.- Այսօրուան թուրքը բնականաբար պատասխանատու չէ 1915-ի կատարուածներուն, բայց մաս կը կազմէ ժխտողականութեան քաղաքականութեան գործընթացին: Ըստ ձեզի, ի՞նչ են ժխտողականութեան մեքանիզմին գործօնները,  եւ դուք ի՞նչ միջոցներով կը փորձէք ձեր պայքարը տանիլ անոնց դէմ:

Պ.- Ուրացումի ամէնէն գլխաւոր պատճառաբանութիւնը այսպէս կը ներկայացուի. «Անոնք ալ մեզի ըրած են…», «Մեզ մեր կռնակէն զարկին…», «Ապրելու, գոյատեւելու համար այս ձեւով պէտք է լուծէինք հարցը…»: Տասնամեակներ ամբողջ ոչ ոք համարձակեցաւ այս հարցին մասին խօսիլ: Հրանդին ալ գործած ազդեցութեամբ, այլեւս Թուրքիոյ մէջ այս հարցին հանդէպ տարբեր արժեւորումներ կատարող, տարբեր գնահատականներ տուող, Ցեղասպանութիւնը ընդունող մտաւորական ընդարձակ շրջապատ մը գոյացաւ:

Ուրացումի ըմբռնումին դէմ տարուող պայքարը առաւել եւս կը հիմնուի պատմութեան վերընթերցումին ու վերագնահատման վրայ եւ անշուշտ, զուգահեռաբար, քիւրտերուն մղած ինքնութեան պայքարներուն մէջ ստեղծուած նոր ըմբռնումն ալ բաւական դրական ազդեցութիւն կ՛ունենայ այս գործընթացին վրայ: Նոյն ձեւով «Արդարութիւն եւ բարգաւաճում կուսակցութեան հակաիթթիհատական գաղափարախօսութիւնը եւս կը նպաստէ այս բոլորին եւ գործընթացին օգտակար կը հանդիսանայ:

Հ.- Վերջին շրջանին իր հարեւաններուն հետ Թուրքիոյ կիրարկած «զերօ խնդիր» քաղաքականութիւնը տակաւ բարեյաջող ընթացք կ՛արձանագրէ, մանաւանդ արաբական որոշ երկիրներու հետ: Ինչո՞ւ նոյն սկզբունքը ի զօրու չէ դրացի Հայաստանի պարագային:

Պ.- Հայկական հարցը դիւրին հարց մը չէ: Անիկա ժամանակի կը կարօտի, սակայն համեմատած անցեալին` պէտք չէ անտեսել վերջին տարիներուն ձեռք բերուած դրական արդիւնքները: Պէտք չէ յուսահատիլ եւ պէտք է շարունակել ի գործ դրուող բոլոր ջանքերը:

Հ.- Անցեալին` ապատեղեակութեան եւ ներկայի մէջ ապատեղեկատուութեան պայմաններով, սփիւռքահայութեան մասնաւորաբար տարագիր հատուածին մասին Թուրքիոյ հանրային կարծիքը միանշանակ բացասական պատկեր կը ներկայացնէ: Ի՞նչ կ՛ըսէք այս մասին:

Պ.- Սփիւռքը մէկ ամբողջութիւն չէ եւ Թուրքիոյ նման` իր մէջ զանազան տրամադրութիւններ կը պարփակէ: Իմ ճանչցած սփիւռքահայերէս շատեր հարցին լուծումներ գտնելու համար կարեւոր կը նկատեն երկխօսութեան շարունակականութեան կայունացումը եւ այս ուղղութեամբ ջանք կը թափեն, ինչպէս նաեւ,  կարգ մը նախապայմաններու փոխարէն, փոխյարաբերութեանց կարեւորութիւն կ՛ընծայեն:

Իմ կարծիքով, պէտք է ըմբռնումով մօտենալ եւ հասկացողութիւն ցուցաբերել իրենց տուն ու տեղերէն հեռացուած, իրենց նախահայրերը բարբարոսաբար գործուած արարքներու պատճառով կորսնցուցած այս մարդոց ծայրայեղական հակազդեցութիւններուն հանդէպ, անոնց հետ ալ երկխօսութեան ճանապարհը բաց պահել, միաժամանակ մոռացութեան չտալ Թուրքիոյ մէջ ալ այսօր այդ ցաւերով տառապող մարդոց գոյութիւնը:

Հ.- Հայաստան-Թուրքիա արձանագրութիւնները եւ անոնց առնչակից մանաւանդ սահմանային հարցը ինչպէ՞ս կը դիտէք:

Պ.- Այդ քայլերը դեռ նոր սկսան առնուիլ, այս ուղղութեամբ կը գիտակցինք շատ մեծ արգելքներու գոյութեան. այսուհանդերձ, ցարդ ձեռք բերուածը, առնուած քայլերը թող չթերագնահատուին: Հաշտութիւնն ու լուծումը ջանքի եւ զոհողութիւններու կը կարօտին:

Սիրելի Հրանդին մեծագոյն իտէալներէն մէկը սահմանին բացումն էր, ասոր համար մեր աշխատանքները պիտի շարունակենք` մեր բովանդակ ջանքերը ի գործ դնելով:

Բարեկամութեան եւ եղբայրութեան զգացումներով`

ՕՐԱԼ ՉԱԼԸՇԼԱՐ

20  Հոկտեմբեր 2010

 

Հարցազրոյցը վարեց
ՍԱԼԲԻ ԳԱՍՊԱՐԵԱՆ

Յատուկ «Ազդակ»ին
E-Mail: [email protected]