«ԱԶԴԱԿ»-Ի ԾՆՈՒՆԴԸ ՆԱԽՆԱԿԱՆ ՄԵՔԵՆԱՆԵՐՈՎ
ԱՐՇԱԿ ՊԱՒՈՒԿԵԱՆ
Ես 1979-ի յունուարին սկսայ «Ազդակ» թերթին մէջ աշխատիլ` իբրեւ գրաշար: Իմ հայրս նոյնպէս կ՛աշխատէր իբրեւ գրաշար:
Սկզբնական շրջանին երկու գրաշարական մեքենայ կար` Intertype-ը, իսկ յետոյ երրորդ մըն ալ բերուեցաւ: Այս մեքենան ռոպոթի պէս կ՛աշխատէր: Ստեղնաշարերը երեք մասի բաժնուած էին. սեւ, որ այբուբենի ոչ գլխագիր տառերն էին, կապոյտ, որ կէտադրական նշանները եւ թուանշաններն էին, իսկ ճերմակը այբուբենի գլխագիրներն էին: Իսկ դուրսի գիրերը (ինչպէս սովորաբար իրարու կ՛ըսէինք) գլխագիր Ճ, Ջ եւ Ձ` ստիպուած էինք ձեռքով առնել եւ գիրերուն քով դնել, եթէ պէտք ըլլար:
Գործի ձեւը այնպէս մը դասաւորուած էր, որ նախ խմբագիրը լուրը կը թարգմանէր հայերէնի («Ռոյթըրզ» եւ «Ա. Էֆ. Փէ.» լրատու գործակալութիւններէն), ապա գրաշարները այդ լուրը կը շարէին, իսկ էջադրումը կատարողը այդ լուրերը էջի կը վերածէր, ապա կը տպուէր:
Ցերեկային նիւթերը պատրաստ կ՛ըլլային շարուելու, իսկ գիշերը սպասելու խնդիր կար (թէեւ շատ կարճ ժամանակ աշխատեցայ գիշերները):
Intertype մեքենան ունի կաղապարի փոքր գիրեր, որոնք իրենց յատուկ սնտուկներու մէջ զետեղուած են: Գրաշարը, երբ լուր մը պիտի շարէ, ստեղնաշարերուն դիպչելով պիտի շարէ, մինչեւ որ տողը լեցուի եւ քոմփասը ամբողջանայ, ապա պիտի ղրկէ մեքենային այն բաժինը, ուր կը սկսի «գործողութիւնը»: Մեքենային այդ բաժինը գիրերու կաղապարներէ բաղկացած այդ տողը կ՛իջեցնէ կապարի կաթսային ծակտիկներուն քով, ուր հալած տաք կապարը կայ, եւ մխոցը (փիսթոն) երբ կը կոխէ այդ հալած կապարին վրայ, ծակտիկներէն հալած կապարը գիրերու կաղապարներուն կու գայ եւ այդպիսով շարուած կաղապարները կապարի վրայ տողի կը վերածուին: Հալած կապարը քանի մը երկվայրկեանէն կը սառի եւ տողի վերածուելով` դուրս կու գայ:
Յետոյ գիրերու կաղապարները մեքենային ուրիշ կտորի մը միջոցով դարձեալ իրենց տեղերը կ՛իջնեն` սնտուկին մէջ:
Եթէ պատահէր, որ սխալ բան մը ըլլար, ստիպուած կ՛ըլլայինք մեքենան կեցնել. կար յատուկ տեղ մը, որ անմիջապէս մեքենային գործընթացը կը կասեցնէր: Իսկ տողերուն չափը կ՛ըլլար ընդհանրապէս 24-ի կամ 11-ի վրայ, իսկ շատ քիչ պարագաներու` 20 կամ 22:
Վերջապէս, շաբաթ օրերը երկու արաբ պաշտօնեաներ տողերու վերածուած կապարները կը հալեցնէին կաթսայի մը մէջ եւ յատուկ կաղապարներու մէջ թափելով` դարձեալ սառած կապարներու կը վերածէին: