ԵՍ ՀԱՒԱՏՈՒՄ ԵՄ, ՈՐ ՄԵՐ ԺՈՂՈՎՐԴԻ ԿԵՆՍՈՒՆԱԿՈՒԹԻՒՆԸ ԵՒ ՀԱՒԱՏՔՈՎ ՊԱՅՔԱՐԸ ՄԵԶ ՄԻՇՏ ԿԸ ՊԱՀԵՆ ԱՌԱՒԵԼՈՒԹԵԱՆ ՄԷՋ «ԱԼԻՔ»Ի ՀԱՐՑԱԶՐՈՅՑԸ` ՀՅԴ ԲԻՒՐՈՅԻ ՆԵՐԿԱՅԱՑՈՒՑԻՉ ՀՐԱՆԴ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆԻ ՀԵՏ

ՀԱՐՑՈՒՄ.- Պրն. Մարգարեան, վերջին ժամանակաշրջանում ափրիկեան, ինչպէս եւ Մերձաւոր Արեւելքի արաբական երկրներում ընթացող ազատախոհական ու ընկերային-տնտեսական ընդվզումները բնութագրւում են որպէս տոմինոյական յաջորդականութիւն եւ համարւում նախադէպ` տարածաշրջանի միւս երկրների համար: Ըստ ձեզ, դրանք կարո՞ղ են նախադէպ լինել առհասարակ մեր տարածաշրջանի եւ մասնաւորապէս, ասենք, Հայաստանի համար:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ.- Գիտէք, առաջին հերթին, բոլոր ժողովուրդների այսպէս ասած պոռթկումը` անարդարութեան դէմ, բռնութիւնների դէմ եւ ընկերային ապահովութեան համար տեղի ունեցած, խրախուսւում է, քաջալերւում է, գնահատւում է, եւ այդ առումով` դրանք բոլորը դրական երեւոյթներ են, բայց կայ նաեւ մի հարց, որ պոռթկումը աւելի շատ ընդդէմ երեւոյթ է, այսինքն` ընդդէմ բռնութեան, ընդդէմ անարդարութեան համար կատարուած երեւոյթ է: Բայց, դրա մէջ պակասում է այն հանգամանքը, որ ինչն է գալիս փոխարինելու տուեալ բռնապետութեան, տուեալ անարդարութեան, տուեալ անհաւասարութեան եւ անպայման չէ, որ պոռթկումը բերի դրական արդիւնքի: Սա այն մասն է այս երեւոյթի, որ ինձ անձամբ մտահոգում է, որովհետեւ ես տեսնում եմ տարերային պոռթկումներ, բայց չեմ տեսնում կազմակերպուած յեղափոխութիւններ եւ ճիշդ հէնց այս իմաստով ես չէի ուզենայ, որ դա տարածաշրջանում կրկնուէր, մանաւանդ` մեր երկրում, թէպէտ մեր երկիրը ընդդէմի համար պակաս պատճառ չունի եւ պէտք էլ չունէր հաւանաբար ուրիշներից սովորելու. ընդդէմի համար կայ բաւարար պատճառ` պոռթկալու, ապստամբելու, փոխելու, իսկ փոփոխութիւն մտցնելու անհրաժեշտութիւնը Հայաստանում շատ մեծ է. դրա համար ամէն ինչ էլ հնարաւոր է: Բայց, անկեղծ ասած` ես չէի ցանկանայ, որ դա լինէր պոռթկումի ձեւով. ես կը ցանկանայի յանունի համար պայքար տեղի ունենար, ես կը ցանկանայի, որ մեր ժողովուրդը իմանար` ի՛նչն է ուզում փոխարինել եղածով, որովհետեւ հէնց այստեղ է մեր հիմնական խնդիրը, ճիշդ այստեղ է մեր հիմնական ցաւը, մենք նոր ենք ամենամեծ բռնապետութիւնը`  խորհրդային բռնապետութիւնը թօթափել: Մենք այս ընթացքում էլ մի քանի անգամ փորձել ենք փոփոխութիւններ մտցնել. յաճախ չենք ստացել բաւարար արդիւնք, յաճախ չենք ստացել այն պայմանները, այսինքն` չեն կայացել այն պայմանները, որոնցում մեր ժողովուրդը ունենայ ազատութեան եւ զարգացման համար լիակատար հնարաւորութիւններ: Ինչո՞ւ, որովհետեւ մենք չենք իմացել, թէ ի՛նչն ինչո՞վ ենք ուզում փոխարինել եւ ես կը ցանկանայի, որ դրանից մեր երկիրը հեռու մնար, կը ցանկանայի` մեր երկիրը բնականոն զարգացում ունենար, ընտրութեան միջոցով զարգացում ունենար, ընտրութիւններն էլ լինէին յանունի ընտրութիւն, ոչ թէ` ընդդէմի, որովհետեւ ընդդէմը, ասացի, կայ եւ նախորդ ընտրութիւնների ժամանակ էլ միշտ դերակատար է եղել ընդդէմը եւ երբեք` յանունը: Յանունը, որը պէտք է լինի ինչ-որ ծրագրի, ինչ-որ տեսութեան, ինչ-որ մօտեցումի համար ընտրութիւններ: Բաւարար չէ, որ մենք դժգոհում ենք, պէտք է նաեւ իմանանք դժգոհութեան հիմքերը, եւ որ ինչո՛վ պէտք է վերանան այդ դժգոհութիւնները: Կը ցանկանայի` մեր երկիրը հեռու մնար այդ ցնցումից:

Հ.- Սոչիում օրերս կայացաւ այսպէս ասած հերթական հանդիպում` Ռուսաստան-Հայաստան-Ազրպէյճան նախագահների մակարդակով: Արդեօք որեւէ առաջընթաց արցախեան հարցի կարգաւորման առումով կարելի՞ է ակնկալել յիշեալ հանդիպման արդիւնքում:

Պ.- Ճիշդն ասած` ես լրատուութիւնից եմ տեղեակ, այնքանով, որ հաւանաբար դուք եւ միւսներն են տեղեակ, իսկ լրատուութիւնն ասում է, որ ոչ մի նոր բան տեղի չի ունեցել: Նոյնիսկ նախորդ հանդիպումների ժամանակ շեշտւում էր, որ ինչ-որ ծրագրի շուրջ եղել է համախոհութիւն, որ պէտք է շարունակել. այս անգամ դա էլ չկար: Խօսուեց ընդհանրապէս խորհրդակցութեան մասին: Գիտէք, հարցը, վերջապէս, աշխարհի համար էլ այսօր յստակ է, քանի դեռ Ազրպէյճանը իր յոյսը դրել է նաւթի եկամուտների վրայ եւ կարծում է, որ սպառազինելով, հզօրացնելով բանակը` կը կարողանայ զէնքի միջոցով Ղարաբաղի հարցը լուծել, բանակցութիւնների որեւէ փուլում նա համաձայնութեան չի գայ: Պէտք է նա յոյսը կտրի պատերազմից, եւ այդ պատճառով էլ բանակցութիւն սկսելու համար պէտք է նախապայման լինի՛ պատերազմը բացառելը: Սա է, որ պէտք է համաշխարհային հանրային կարծիքը, Մինսքի խումբը կարողանան պարտադրել Ազրպէյճանին, որպէսզի բացառւի պատերազմի հաւանականութիւնը, որպէսզի բանակցութիւնները արդիւնք տան: Ապա թէ ոչ` ակնկալել, որ այս պայմաններում կարելի է բանակցութիւններով հասնենք արդիւնքի, կարծում եմ, որ իրատեսական չէ:

Հ.- Պրն. Մարգարեան, յատկապէս ձեր վերջին ամիսների ընթացքում արտերկրի գաղթօճախներ կատարած այցերում  մեծ կարեւորութեամբ ընդգծել էիք Հայաստան-սփիւռք փոխյարաբերութիւնների համակարգման մասին: Մասնաւորապէս, թէ՛ Հայաստանում, եւ թէ՛ արտերկրում կարելի է ասել` հակոտնեայ մտքեր ու մօտեցումներ հրապարակուեցին այսպէս ասած Երկպալատ խորհրդարան ձեւաւորելու գաղափարի եւ առհասարակ դրա կազմակերպական հանգամանքների շուրջ: Յստակ` ո՞րն է ՀՅԴ-ի դիրքորոշումը` հնչեցուած մօտեցումների վերաբերեալ:

Պ.- Գիտէք, գաղափարը եղել է միշտ, ոչ ոքի կողմից դա նորարարութիւն չէ, որ ասենք թէ` մէկը գիւտ արած լինի. առաջին անգամ կարծում եմ` հայ իրականութեան մէջ բարձրաձայնել եմ ես` իբրեւ Բիւրոյի ներկայացուցիչ եւ ասեմ խնդիրն ինչում է. խնդիրն այն է, որ մենք մէ՞կ ազգ ենք թէ մէկ ազգ չենք: Եթէ մէկ ազգ ենք, որ այսօրուայ դրութեամբ աշխարհով մէկ տարածուած ենք եւ ուզում ենք այս կարելիութիւնը դրական հնարաւորութեան վերածել: Ուզո՞ւմ ենք համահայկական կարողութիւն ստեղծել թէ ոչ. եթէ ցանկանում ենք ստեղծել, պէտք է դրա համար ստեղծենք համապատասխան ձեւ` կազմակերպուածութիւն: Եթէ հարցը համահայկականութեան մասին է, ուրեմն` կառոյցը պէտք է լինի համահայկական: Եւ եթէ ընդունենք` հայկական իրականութեան մէջ առանցքը հայկական պետականութիւնն է, ուրեմն` այդ կառոյցի առանցքն էլ պէտք է լինի Հայաստանի Հանրապետութիւնը, հայկական պետականութիւնը: Դրանից յետոյ ամէն ինչ ուղղակի կը լինի նպատակայարմարութեան հարց: Ուրեմն` մեզ պէտք է համահայկական կառոյց. համահայկակա՛ն կառոյց, որի առանցքում կը լինի Հայաստանի Հանրապետութիւնը: Եթէ այս երկու սկզբունքը մենք ընդունում ենք, լուծումը, յամենայնդէպս, կը գտնենք:

Բոլոր նրանք, ովքեր առաջին հերթին հակադրւում են այդ նոյն գաղափարին, երեւի առաջնորդուել են մարդկային բնազդով. չէ՞ որ ինչ-որ նոր բան են լսում, փորձում  են  հակադրուել, եւ նաեւ անիմաստ վախերի հետեւանք է դա, ու նաեւ չիմացութեան, չգիտութեան, այսինքն` չգիտեն, որ արդէն պետութիւններ կան, որ իրենց խորհրդարանը ունի այսպէս ասած արտերկրից ընտրուած պատգամաւորներ, իրենց սփիւռքից ընտրուած պատգամաւորներ, այսինքն` այդ փորձը արդէն ուրիշ պետութիւններ օգտագործել են. դա մի բան չէ, որ մենք գիւտ արած լինենք:

Մեզ նման ժողովրդի համար դա տասնապատիկ անգամ անհրաժեշտ է, որովհետեւ մեր արտերկրի հայութիւնը ինչ-որ արտերկրում ապրող ժողովուրդ չէ. դա հայ ժողովրդի քաղաքական ճակատագրի հետեւանքով ստեղծուած իրավիճակ է, այդ պատճառով էլ` դա մեզ համար շատ աւելի անհրաժեշտ է: Ուրեմն` համահայկական  կառոյց, որի առանցքը Հայաստանի Հանրապետութիւնն է: Ազգի մէկութիւնը պէտք չէ խախտուի: Այդպիսով` Ազգային ժողովը կ՛ընդլայնուի, կը դառնայ համահայկական, ինչ-որ ճշդուած թուով արտասահմանի հայութիւնը պատգամաւորներ կ՛ունենայ, այս ձեւը կը կիրառուի` կամ երկպալատ Ազգային ժողով կ՛ունենանք եւ երկրորդ պալատի մէջ նաեւ Սփիւռքի ներկայացուցիչները եւս ընդգրկուած կը լինեն. սա նպատակայարմարութեան հարց է, քննութեան նիւթ է, բայց արդէն, ինչպէս ասացի, ամենակարեւորը երկու հարց է, որ որպէս սկզբունք պէտք է ընդունենք. դրանից յետոյ միասին փորձենք գտնել լաւագոյն լուծումը: Այդ անհիմն, անտեղի վախերը կային նաեւ երբ մենք երկքաղաքացիութիւնից էինք խօսում, երբ ասում էինք` երկքաղաքացիութիւնը միայն կը հզօրացնի Հայաստանը եւ չի տկարացնի, որովհետեւ մտածողութեան խնդիր է, միւս մասն էլ անգիտութեան խնդիր է: Վերը նշուած երկու հարցերը եթէ մենք լուծենք, կարծում եմ, որ մենք ճիշդ ուղիով գնացած կը լինենք, եւ կարծում եմ, որ դա այն ընթացքն է, որով մեր պետականութիւնը իսկապէս կը դարձնի համահայկական, մեր ժողովրդի անցեալի, ներկայի եւ ապագայի հաշուին պատասխանատուութեան զգացումով: Եւ չի կարող նա առանձին մնալ համահայկական իրականութիւնից կամ դրա մի մասի պետականութիւնը համարուել. կարծում եմ` հարցերը սկզբունքային են:

Հ.- 2011 թուականը Հայաստանի համար ընտրական գործընթացներով է նշանաւորուելու. ՀՅԴ-ն որպէս խորհրդարանական ընդդիմութիւն, ինչպէս պարզ է, շեշտը դնում է արդար ընտրակարգի եւ ժողովրդի քուէի որոշիչ լինելու հանգամանքների վրայ: Ի՞նչ երաշխիքների վրայ է հիմնուելու ՀՅԴ-ն, որպէսզի գոնէ նախորդ ընտրութիւնների համեմատ` ժողովրդական քուէն իրապէս արդիւնաւորուի արդար ընտրութիւններով: Եւ ըստ ձեզ` հնարաւո՞ր է այս կոնտեքստում համագործակցութիւն` խորհրդարանական եւ արտախորհրդարանական ընդդիմութեան միջեւ:

Պ.- Հայաստանում կայ մի հիմնական հարց` մեր հասարակութիւնը քաղաքականացուած չէ եւ քաղաքականօրէն կազմակերպուած չէ: Եւ կուսակցութիւնների հիմնական հարցը հէնց այս հարցն է: Բայց, կուսակցութիւնները չեն զբաղւում հէնց այդ հիմնական հարցով. կուսակցութիւնները փորձում են կամ նիւթականի ուժով այդ քուէները գնել, կամ պետական լծակները օգտագործելով` այդ քուէները ուղղորդել դէպի իրենց, կամ ամբոխավարութեամբ զբաղուել: Ամբոխավարութեամբ ստեղծել մթնոլորտ, տպաւորութիւն, ընդդէմի քուէն օգտագործելով: Այսպէս են տեղի ունենում Հայաստանում այսպէս ասած ընտրութիւնները, եւ բուն հարցը մնում է դարձեալ հարց, այսինքն` քանի մեր ժողովուրդը քաղաքականապէս կազմակերպուած չէ` մենք այս խնդիրը կ՛ունենանք:

Ես մտերմիկ զրոյցի մէջ յաճախ եմ ասում` պատկերացնել, որ ֆրանսացի գիւղացին իր գիւղապետի յորդորով գնայ քուէարկի, այսպէս կամ այնպէս, աներեւակայելի է, բայց Հայաստանում հակառակն է աներեւակայելի. շատ քիչ կարող է պատահել, որ բացառութիւններ լինեն եւ այստեղ է կայանում խնդիրը. առաջին հերթին, Հայաստանի քաղաքացին պէտք է հաւատայ, որ փոփոխութիւնների մէջ ինքը դերակատար է, պէտք է դերակատար լինի եւ կարող է դերակատար լինել. սրան պէտք է ինքը անդրադառնայ: Եւ այդ դերակատարութիւնը, առաջին հերթին, քուէարկութեամբ է արտայայտում եւ այդ իր քուէն պէտք չէ պայմանաւորւի վախով: Պէտք չէ կաշառուելով` իր քուէն փոխի, չպէտք է ընկնի այսպէս ասած մթնոլորտի մէջ, տպաւորութիւններով քուէարկի, պէտք է դա լինի համոզուած, գիտակցուած քուէ: Այսպէս կարող է մեր երկիրը փոխուել եւ այսպէս կարող է մեր ժողովուրդը տէր դառնալ իր ճակատագրին. հիմնական լուծումը միայն այսպէս կարող է լինել. ուրիշ որեւէ լուծում չկայ:

Հիմա այն շարժումը, որ մենք սկսել ենք, այն նպատակն է հետապնդում, որ նախ ժողովրդին հասկացնել, ժողովրդին բացատրել, ժողովրդին համոզել, որ ինքը պատասխանատու է իր ճակատագրի համար եւ ինքը այդ պատասխանատուութիւնը պէտք է արտայայտի գիտակից քուէարկութեամբ, դրա համար` մենք ասում ենք` կարեւոր է, որ դու համոզուած քուէարկես, կարեւոր չէ, որ մեզ քուէարկես, որովհետեւ այս հանգրուանում հէնց դա է մեր խնդիրը, որ ինքը համոզուած լինի, որ իր ապագան իր քուէով է ճշդուելու: Հիմա կան տարբեր քարոզչութիւններ, որոնք անտեղի մթնոլորտ են ստեղծում, օրինակ` ասում են` կեղծւում է եւ քանի որ այդպէս է` քուէարկութեան վրայ յոյս դնելը աւելորդ է: Ես էլ ասում եմ` կուսակցութիւնների գործը հէնց այն է, որ չթողնեն ընտրութիւնները կեղծուեն, իսկ կուսակցութիւնները կարող են չթողնել, որ կեղծուեն ընտրութիւնները, եթէ ունենան իրենց հասարակութեան, իրենց ժողովրդի ամենաակտիւ, ամենասկզբունքային, անկաշառ, հաւատացեալ կամաւորական մի ուժ` իրենց կողքին, որ կարողանան թոյլ չտալ` կեղծուի, որովհետեւ այդպէս չէ, որ կայ մի այնպիսի գերուժ, որ կարող է ամէն ինչ անել, ամէն ինչ կեղծել, ես էլ այդ պարագային` կը հարցնեմ, թէ ինչու նախագահն ընտրուեց 52%-ով, թող ընտրուէր 72%-ով, եթէ այդքան դիւրին էր կեղծելը, եթէ այդքան հեշտ է կեղծելը: Ուրեմն` այդքան հեշտ չէ կեղծելը:

Յաճախ նկատւում է, որ ընտրական պրոցեսի վրայ վերահսկողութիւն բանեցնելու համապատասխան ուժն էլ գոյութիւն չունի կուսակցութիւնների մօտ, որովհետեւ իրենք խնդիր չեն դնում ժողովրդի հետ աշխատել, ժողովրդին կազմակերպել եւ հետեւանքների համար իրենք փորձում են վերացական կամ չափազանցուած պատճառներ ներկայացնել իրենց արդարացման համար:

Դրա համար` այս նպատակը դա է հետապնդում, որպէսզի մենք թոյլ չտանք, որ կեղծեն ընտրութիւնները, որպէսզի մեր ժողովուրդը կարողանայ համոզումով ընտրել եւ ընտրել գիտակցաբար, որպէսզի մենք ունենանք համապատասխան ուժ` ընտրութիւնների կեղծման առաջն առնելու. մենք նախաձեռնեցինք այս շարժումը: Կօգտուե՞նք, դա պատճառ կը դառնայ, որ Դաշնակցութիւնը աւելի բարձր արդիւնքով ներկայանայ այս ընտրութիւններին, եւ, անշուշտ, մենք հաւատացած ենք դրանում: Մենք մինչեւ հիմա ամբոխավարութեան չենք դիմել, մենք ընտրութիւնների մէջ նիւթական հնարաւորութիւններ չենք օգտագործել` քուէ առնելու իմաստով, մենք պետական լծակներ չենք ունեցել, որ կարողանանք օգտագործել, մեր քուէն մաքուր քուէ է, մեր քուէն կազմակերպուած քուէ է, մեր քուէն մեզ հաւատացող, ժողովրդական քուէն է եւ ես հաւատացած եմ, որ եթէ դա է մեր այսպէս ասած կապիտալը, այդ կապիտալը պէտք է հզօրացնել, մեծացնել եւ մենք ճիշդ ճանապարհով ենք գնում: Մի բան էլ աւելացնեմ` այս ճանապարհը կարող է գնալ այն քաղաքական ուժը, որը չի ծառայում ինչ-որ անհատի ժամանակաւոր կարիերական նպատակի, որովհետեւ ոչ ոք այս ճանապարհը չի գնայ, որ մէկ, երկու, երեք ընտրութիւնների միջոցով ունենայ մի այլ ժողովուրդ, այլ երկիր, այլ հասարակութիւն. դրան միայն կարող է գնալ այն քաղաքական ուժը, որը իրեն շարունակականութեան մէջ է տեսնում: Այն մարդը, որ քաղաքական ասպարէզ է դուրս եկել անհատական կարիերայի համար, մէկ-երկու ընտրութիւններ կը վերջանայ, այլեւս չի ունենայ հնարաւորութիւն` երրորդ ընտրութեան մասնակցելու, դրա համար նա մտածում է անկարելին հնարաւոր դարձնել, նոյնիսկ սատանայի հետ համագործակցելով` հասնել մի տեղ, բայց այն ուժը, որ շարունակականութեան մէջ է իրեն տեսնում, իր գործի արդիւնքը նա չի փորձի ժամանակաւոր նպատակ հետապնդելով` մսխել այն կապիտալը, որը ինքը ստացել է անցեալից եւ պիտի փոխանցի ապագային:

Պատասխանատուութեան բաժինը շատ մեծ է այս պարագային:

Թղթ.- Կարծում եմ` Ձեր խօսքերի վկայութիւնը ՀՅԴ 120-ամեայ գոյութիւնն է եւ այսօր այդ նորելուկ կուսակցութիւնները նոյնիսկ փորձ չեն անում օրինակ վերցնել, դասեր քաղել ՀՅԴ-ի անցած պատմութիւնից:

Պ.- Գիտէք, ես կարծում եմ` դա աւելի շատ անկարողութեան հետեւանք է, ոչ թէ` չկամութեան, այսինքն` անկարողութիւնն է մարդկանց պարտադրում գնալ ծայրայեղութիւնների, եւ այդ տեսակ մարդիկ ամենավտանգաւորն են: Երբ հեշտ ճանապարհով ես դու փորձում արդիւնքի հասնել, սատանայի հետ էլ կը համագործակցես, կը գնաս մինչեւ դաւաճանութեան սահման, կը գնաս քեզանից յետոյ ջրհեղեղ սկզբունքով գործ անելու, բայց դա կանի այն մարդը, որ ինքն իր  ուժերին վստահ չէ եւ աշխարհը տեսնում է իրենով, իր կարիերայի մէջ է տեսնում աշխարհի իմաստը, իսկ եթէ դու ունես գաղափարական համոզումներ, հաւատք եւ դա շարունակականութեան մէջ է իրեն դրսեւորում, ստացել ես նախկինից եւ պէտք է փոխանցես յաջորդին, այդտեղ պատասխանատուութեան բաժինը այնքան շատ է, որ դու պարտաւոր ես 100 անգամ մտածել եւ նոր` մէկ անգամ քայլ առաջ դնել:

Հ.- Ձեր այցը Թեհրան կարելի է բնութագրել որպէս աշխատանքային` յարաբերուելու համար հինաւուրց եւ հայաստանամերձ համայնքի անդամների հետ: Մասնաւորապէս, Իրան-Հայաստան բարեկամական փոխյարաբերութիւնների կոնտեքստում, այսօրուայ իրողութիւնների լոյսի ներքոյ, ինչպիսի՞ն էք պատկերացնում իրանահայութեան դերակատարութիւնը:

Պ.- Նախ իրանահայութիւնը ինձ այլապէս էլ շատ հոգեհարազատ երեւոյթ է, բայց ընդհանրապէս իրանահայութիւնը Հայաստանի անմիջական շարունակութիւնն է: Ես իրանահայութեանը այդպէս եմ տեսնում, բոլոր հայերն էլ ինձ համար հայաստանցի են, բայց շատ աւելի իրական, շօշափելի է իրանահայերի հայաստանցի լինելու իրողութիւնը եւ դա պայմանաւորուած չէ հպատակութեան հարցով. դա պայմանաւորուած է հոգեբանութեամբ, մշակոյթով, նիստուկացով, կապերով, պատմութեամբ եւ ներկայով:

Իրանահայութիւնը նախ ամէն ինչով Հայաստանի շարունակութիւնն է, անմիջական շարունակութիւնը: Ես կարծում եմ, որ իրանահայութիւնը արդէն իսկ ինքն իր դերի մէջ է` թէ՛ Իրան-Հայաստան յարաբերութիւնների պահպանման, քաջալերման եւ այդ առումով դերակատարութեան իմաստով, թէ՛ իբրեւ համայնք` Հայաստանի հետ կապեր ունենալու, Հայաստանի հոգեբանական մթնոլորտի մէջ գտնուելու, նրա առօրեայով ապրելու. իբրեւ համայնք էլ այդպիսին է, թէ՛ իբրեւ համայնք, թէ՛ իբրեւ առանձին անձինք, առանձին իրանահայեր` այսօր իրենց ներկայութիւնը Հայաստանում շատ մեծ է եւ դա շատ ոգեւորիչ է:

Քիչ բան կայ, կարելի է ասել, իրանահայութեանն այսպէս ասած ուղղորդելու իմաստով, որովհետեւ կարծեմ` իրենք ուղղորդուած են, իրենք գիտեն ինչ են անում եւ ուր են գնում, բայց ինձ համար նաեւ կարեւոր է, որ իրանահայութիւնը կարողանայ այնպիսի ինքնակազմակերպուածութեան հասնել, որ անհատական նախաձեռնութիւններով Հայաստանում ներկայութիւն լինելուց զատ` նաեւ համայնքային ներկայութիւն կարողանայ դառնալ, իբրեւ համայնք` կարողանայ օգնել իր անդամներին` այնտեղ կայանալու, ոտքի կանգնելու առումով: Սա կարող է նաեւ ունենալ շատ դաստիարակիչ երեւոյթ, քաջալերական երեւոյթի վերածուել նաեւ միւս համայնքների համար, բայց նաեւ իրանահայ այսպէս ասած սփիւռքին դէպի տուն, դէպի Հայրենիք ուղղորդելու իմաստով, քաջալերելու իմաստով, որովհետեւ այս բոլոր երեւոյթները իրար հետ կապակցուած են: Ես տեսել եմ իրանահայեր` երիտասարդ, որ իսկապէս ցանկութիւն են ունեցել, իսկապէս համոզում են ունեցել Հայաստանում ապրելու, բայց կեանքի ինչ-ինչ կենցաղային դժուարութիւնների պատճառով, աշխատանքային դժուարութիւնների պատճառով պարտաւորուել են դէպի այլ ուղղութեամբ ուղղորդուել, հեռանալ. կարծում եմ` համայնքը այստեղ կարող է անելիք ունենալ, որոշ դիւրութիւններ ստեղծել. վերջապէս, իրանահայութիւնը պէտք է մնայ Իրանում, բայց եթէ պէտք չէ մնայ Իրանում, պէտք է հաստատուի միայն Հայաստանում:

Հ.- Պրն. Մարգարեան, վերջերս մեզ մօտ կայացած «Հայ դատն այսօր» 8-րդ խորհրդաժողովում, ցաւօք, տարածուած տեսակէտ հնչեց, որ տեղեկատուական պատերազմում Ազրպէյճանը յաջողութիւններ է արձանագրում ի հաշիւ նաւթատոլարների. թոյլ տուէք այս տեսակէտի հետ չհամաձայնուել, քանի որ Հայաստանի թիկունքում կայ մի հզօր Սփիւռք` իր հզօր ներուժով, որը հազարաւոր նաւթատոլարներից առաւել զօրեղ է: Ի՞նչ կ՛ասէք դուք այս վիճելի հարցի մասին:

Պ.- Մենք այս անցած 70-80 տարիների ընթացքում, 90 տարիների ընթացքում Սփիւռքում իբրեւ սփիւռքահայեր, իբրեւ սփիւռքահայ կազմակերպութիւններ` աշխատել ենք առանձին: Մենք ունեցել ենք կազմակերպուածութիւն, որը, ինչպէս ցանկացած երեւոյթ, համեմատական հասկացողութիւն է` մեր դիմաց չունենալով որեւէ կազմակերպուածութիւն եւ դրա համար` ունեցել ենք դիւրին յաջողութիւններ կամ համեմատական հասկացողութեամբ` դիւրին. թէպէտ դա զոհաբերութիւններով է կերտուել, մեծ դժուարութիւններով է կերտուել, բայց հնարաւոր է եղել: Այսօր իրականութիւնը փոխուած է, այսօր թուրք-ազրպէյճանական տանդէմը փորձում է պետական հնարաւորութիւնները օգտագործելով, մեծ հնարաւորութիւններ օգտագործելով` կազմակերպուել նաեւ արտասահմանում` տարբեր երկրներում: Եւ սա, առաջին հերթին, մեզ համար սթափեցնող երեւոյթ է դարձել, պէտք է սթափեցնող երեւոյթ լինի, ուրիշ բանի չպէտք է վերածուի: Հիմա, ճիշդ է, Ազրպէյճանը ունի նաւթ, ունի պետական հնարաւորութիւններ, բայց մենք ունենք մի բան, որ Ազրպէյճանը չունի, մենք ունենք ժողովուրդ, որ հաւատում է իր պայքարին. նա չունի ժողովուրդ Եւրոպայում, որ հաւատայ իր շարժմանը, որովհետեւ հաւատքը լինում է միայն վեհ գաղափարների նկատմամբ, չի լինում վատի համար, հաւատքը արդար պահանջի, պայքարի համար է լինում: Դա ամենամեծ զէնքն է, անշուշտ. մենք չպէտք է միայն դրանով բաւարարուենք. մենք նաեւ ստեղծագործող ազգ ենք, մենք նաեւ յաջողած ժողովուրդ ենք, պէտք է մտածենք նաեւ ինքնակազմակերպման այնպիսի ձեւերի մասին, որ մեզ կարողանայ մրցակցութեան մէջ պահել միշտ, մենք կարողանանք այդ մրցակցութեան մէջ յաջողել:

Ես հաւատում եմ այդ ինքնակազմակերպման փորձերին, նաեւ Հայաստանի իշխանութիւնների ուղղակի մասնակցութեանը. ինչպէս Թուրքիայի եւ Ազրպէյճանի մասնակցութիւնն է, այնպէս էլ Հայաստանի Հանրապետութիւնը պէտք է սկսի մասնակցել այս աշխատանքներին աւելի մեծ հնարաւորութիւններ տրամադրելով, բայց նաեւ մենք ինքնակազմակերպման մի այնպիսի նոր շրջան պէտք է սկսենք, որ մեզ պահի մրցակցութեան մէջ: Պրոֆեսիոնալիզմը անխուսափելի երեւոյթ է, որից մենք պէտք չէ խուսափենք, եւ դա հնարաւորութիւնների հետ է պայմանաւորուած:

Ես հաւատում եմ, որ մեր ժողովրդի կենսունակութիւնը եւ հաւատքով պայքարը մեզ միշտ կը պահեն առաւելութեան մէջ: Եւ մենք վհատուելու իրաւունք չունենք. ասեմ աւելին` պատճառ էլ չունենք, մենք ուղղակի պէտք է մտածենք աւելի հզօրանալու մասին:

Հարցազրոյցը վարեց
ԱՐՄԻՆԷ ԷԼԻԱԶԵԱՆԸ