«ՉԿՇՏԱՑԱՅ ԻՄ ԵՐԿՐԻՑ»…

Սօս Սարգսեանը 80 տարեկան է: Օրեր առաջ մամուլն ու հեռուստատեսութիւնը անդրադարձան տաղանդաւոր արտիստի յոբելեանին: Նոյեմբերի վերջին հայ թատրոնի ու կինոյի նահապետի յոբելեանը կը նշուի նաեւ պետականօրէն: Այս փաստին ինքը` վարպետը, առանձնապէս կարեւորութիւն չի տալիս: Ու հէնց այս թեմայով էլ սկսում ենք մեր ծաւալուն զրոյցը:

ՀԱՐՑՈՒՄ.- Մի քիչ համը հանեցինք, էս ժողովրդի գլխին էնքան յոբելեան կապեցինք…

ՊԱՏԱՍԽԱՆ.- Էս տարիքի մարդու համար էլ ոչ մի բան նշանակութիւն չունի: Ինչո՞ւ մարդկանց նեղութիւն տամ: Ինչ որ ասուել է իմ մասին, արդէն ասուել է, ինչ որ անելու էի` արել եմ: Մտածում եմ, թէ ինչ սոսկալի տարիքի ենք հասել, բա սրանից յետոյ էլ ի՞նչ ենք անելու: Ինքդ քեզ հարցեր ես տալիս: Ուզում եմ ասել, որ իմ հոգեկան վիճակն այսօր այնքան խառն է… ներքին մի անհասկանալի անհանգստութիւն ու ձգտում` մի նոր բան անելու: Պիտի հակառակը լինէր, չէ՞: Պիտի ասես, թէ 80 ես, ախպեր, հերիք է: Երբեմն ինքս ինձ ասում էլ եմ` եղբայր, դէ, մարդիկ 60-ից յետոյ թոշակի են անցնում, դու էլ հանդարտուիր, գնա՛, նստիր քո տանը: Բայց չեմ կարողանում թոշակառու դառնալ: Էդ է սոսկալին: Հիմա էլ ասում են` յոբելեա՜ն, մոբելեա՜ն: Ինձ էդ չի յուզում: Ինձ յուզում է, թէ այսուհետ ի՞նչ պիտի անեմ: Մի նոր բան պիտի անե՞մ:

Հ.- Վարպետ, ասենք` յոբելեան չի անում պետութիւնը, ուրիշ բան է անում: Հարցնում է` ինչ անեմ ժողովրդի, երկրի համար, որ քո յոբելեանին ամենամեծ նուէրը լինի:

Պ.- Ինչ բարդ բան ես ասում: Էնքա՜ն բան կայ անելու: Նախ` էս կաշառակերութիւնը թող վերացնի, էս խեղդող անճաշակութիւնը վերացնի. կարծես ընկած լինենք մի ճահճի մէջ ու չենք կարողանում դուրս գալ: Ցեխ, ցեխ, ցեխ: Կպչուն, կպչուն, կպչուն ցեխ: Էնքա՜ն բան կայ անելու: Էնքան բան կայ անելու, որոնք ինձ կ՛երջանկացնեն: Էս ի՞նչ մարդկային փոխյարաբերութիւններ են: Մօտ քսան տարի է, որ անկախ պետութիւն ենք: Հայերս դեռ չենք ճշդել, թէ ինչպէս ենք իրար հետ յարաբերուելու, թաքցնում ենք իրարից մեր իսկական ձգտումները, խաբում ենք իրար, կեղծում: Շատ-շատ բան կայ, որ տխրեցնում է ինձ, եւ դրանց վերացումը կ՛երջանկացնի: Այսօր Երեւան քաղաքի մթնոլորտը նրանք չեն ստեղծում, ովքեր կարգապահ քաղաքացի են, այլ նրանք, ովքեր անկարգ քաղաքացի են, եթէ քաղաքացի են…: Նոյնը` ամբողջ հանրապետութիւնում: Կուլտուրական, մտաւորական, գրագէտ, քաղաքացիութեան զգացում ունեցող մարդը աւելորդ է թւում, եւ դրա փոխարէն` ոչ մի արժանիք չունեցող մարդիկ են մթնոլորտ ստեղծում: Ամենացաւալին էն է, որ մեր երեխաները, նոր սերունդը մեզանից լաւ է դա տեսնում եւ իր համար եզրայանգումներ է անում: Եզրայանգումներ, որ դաստիարակութիւն են ու տխուր հետեւանքներ են ունենալու ազգի համար:

Հ.- Երբ Սօս Սարգսեանն իր այսօրուայ կէս տարիքին էր դեռ, ասենք` 40 տարեկան, այն ժամանակ արդէն իր վարքով, իր խօսքով, իր սրտացաւութեամբ ազգի, հայրենիքի համար դողացող սրտացաւ որդի էր ու հայր: Այն ժամանակ արդէն նահապետ էր: Նկատի չունեմ խաղացած համանուն դերը: Այսօր արդէն նրա տարիքն էլ նահապետի է: Ի՞նչ տուեց մեր ազգին այդ հայրական գուրգուրանքը, անհանգիստ, ամէն պահ ցաւող սրտի խօսքը, յորդորը:

Պ.- Շնորհակալ եմ էդ խօսքերիդ համար: Ճիշդ ես նկատել: Մեր քաղաքի, երկրի, ժողովրդի ամէն քայլի հետ ուրախացել ու տխրել եմ: Ես աւելի լաւ չեմ կարող այդ մասին խօսել, քան դու ձեւակերպեցիր:

Հ.- Այս օրերին մեր ժողովրդի համար շատ արդիական են հայ-թուրքական յարաբերութիւնները, մեր պահանջատիրութիւնը, մեր ամբողջ ժողովրդի բաղձանքն ու կամքը` «Վերադարձրէք մեր հողերը»:

Պ.- Գիտե՞ս ինչ. մեր հողերը կէս արած` ասում են` սահման բացենք: Էդ մեր սահմանը չի: Իմ մտքում սահմանն էդտեղ չի: Սահմանը մեզ համար շատ խորքերում է: Հա, ես էլ կ՛ուզենամ, որ առեւտուր, փոխյարաբերութիւն լինի Թուրքիայի հետ, բայց ես միշտ եմ կոչ անում` զգո՜յշ եղէք, ուշադի՜ր եղէք, թուրքի հետ գործ ունենք: Նա իր խնդիրը չի աւարտել, մեզ չի վերացրել, ձգտելու է աւարտել իր գործը: Նրա խնդիրն է` վերացնել հայութեանը: Ոչինչ, որ կրկնում եմ ինքս ինձ, բայց իր երիտասարդ սերնդին ինչպէ՞ս է դաստիարակում: Առաջին հերթին հայութեան նկատմամբ ատելութիւն է սերմանում: Այնպէս որ, սահմանները բացելը սխալ արտայայտութիւն է: Իմ երկրի մի մասից միւս մասը մտքումս, հոգումս սահման չի կարող լինել: Ասենք փոխյարաբերութիւններ, առեւտուր ասենք, դիւանագիտութիւն եւ այլն: Իմ Արարատի սիրտը կիսել ես` ասում ես այստեղ սահման է: Չեմ ընդունում էդ քո սահմանը:

Հ.- Քաղաքականութիւնից արուեստին գանք: Հարիւրաւոր դերեր խաղացած Սօս Սարգսեանին ի՞նչ դեր չտրուեց, ո՞րը մնաց երազանք:

Պ.- Երկու դեր կայ, որ կ՛ուզէի խաղալ: Չեխովի «Քեռի Վանեա» եւ` «Մակբե»թ: Երկուսն էլ խոստացել էին, որ կ՛անեն Սունդուկեանի անուան թատրոնում, բայց յետաձգեցին, յետաձգեցին ու չարեցին: Չեղաւ, չստացուեց:

Հ.- Իսկ կինոյո՞ւմ:

Պ.- Դէ, կինոն ուրիշ է: Սցենար են բերում, հաւանում կամ չես հաւանում: Թատրոնի նման չի, որ համաշխարհային դրամատուրգիա կայ, դու էլ ծանօթ ես եւ սիրած կերպարներ ունես: Այնուհանդերձ, մի կերպար կայ, որ երազում եմ, աւելի ճիշդ` երազում էի խաղալ: Հզօր, առնական, արդարամիտ, հայրենանուէր, թոյլ տուր այս բառը օգտագործեմ` իսկակա՛ն որձ: Այսինքն` հօրս կերպարը կ՛ուզէի խաղալ: Հէրս էդ տեսակ հզօր, մեծ երեւոյթ էր:

Հ.- Նկարագրեցիք Հրանդ Մաթեւոսեանի «Տէրը՛» վէպի հերոսին` Ռոստոմին: Նրա կերպարով մարմնաւորել ձեր հօրը կարո՞ղ էիք:

Պ.- Չէ: Տարբեր էին: Նմանութիւններ կան, բայց Հրանդի մօտ մի քիչ ծաղրածուութիւն կայ, մի քիչ դերասանութիւն, խեղկատակութիւն է անում Ռոստոմը: Յետոյ` այդ վիպակը պիես չէր դառնում, դերասանի նիւթ չի դառնում: Ուզում էի բեմադրել, բայց դրա դերակատարը չկայ մեր թատրոնում:

Հ.- Աւելի վաղ, Սունդուկեանի անուան թատրոնում, որքան յիշում եմ, սկսել էիք այդ բեմադրութիւնը: Այսինքն` դուք պիտի խաղայիք Ռոստոմի դերը, բայց չգիտեմ, թէ ինչու անաւարտ մնաց այդ բեմադրութիւնը:

Պ.- Սունդուկեանի թատրոնում ես պիտի խաղայի: Փորձերը սկսեցինք: Բեմականացումը Վալերի Թումասեանն էր արել, իսկ բեմադրում էր Համլէթ Յովհաննիսեանը: Ինչ-որ բան ստացւում էր: Ոնց որ թէ բռնել էի կերպարի ջիղը, կարծես թէ կերպարը միս ու արիւն էր դառնում, բայց իմ ընկերները վատ դեր կատարեցին: Չգիտեմ էլ` պատմե՞մ էդ մասին, թէ՞ չէ: Ֆրունզիկը եկաւ, ասաց, թէ ես եմ ուզում խաղալ այդ դերը: Իրեն ասացի` դու էլ խաղա: Բա թէ` չէ, մենակ ես պիտի խաղամ: Ասի` դէ լաւ: Խորէն Աբրահամեանն ասաց, թէ Ֆրունզիկ Մկրտչեանն է ուզում էդ դերը խաղայ. Խորէնն այն ժամանակ գլխաւոր ռեժիսորն էր: Ասացի` ուզում է` թող խաղայ, ես դէմ չեմ: Ֆրունզը երկու անգամ գնաց փորձի ու ձեռք քաշեց: Էդպէս ո՛չ ինքը խաղաց, ոչ էլ ինձ թողեց խաղամ: Ափսոսում եմ, որովհետեւ արդէն միս ու արիւն էր առել Ռոստոմի կերպարը:

Հ.- Կա՞յ էսօր մի ներկայացում, ֆիլմ, որ Ձեր ուշադրութիւնը գրաւի, որ ուզենանք գովեստի խօսք ասել: Վերջին անգամ Վարդան Պետրոսեանի մասին էք շատ բարձր կարծիք յայտնել: Ինչո՞ւ եմ սա կարեւորում: Որովհետեւ Ձեր մի խօսքը երիտասարդ ստեղծագործողին կարող է մի նոր աստիճանի վրայ դնել, համընդհանուր ուշադրութեան արժանացնել:

Պ.- Կան մարդիկ, ում ես կ՛ուզէի օգնած լինել: Ես այն մարդկանցից եմ, որ չեմ թքում իմ սովետական անցեալի վրայ, չնայած բողոքելու էնքան բան կայ: Ինչ որ եղել է իմ կեանքում, ինձ համար շատ թանկ է: Բայց էսօրուայ սերունդը շատ աւելի լաւն է, հրաշք: Ես չեմ կարող այսօրուայ սերնդին համեմատել մեր սերնդի հետ: Մեր սերունդ ասելով` նկատի չունեմ ո՛չ Խորէնին, ո՛չ Ֆրունզին, ո՛չ էլ ինձ: Ընդհանուրին նկատի ունեմ: Մենք էսքան ազատ ու լայնախոհ չէինք, մենք էսքան առաջադէմ չէինք: Բայց գիտես ի՞նչ կայ. աշխարհում թատրոնի ճգնաժամ է: Կ՛ասէի նոյնիսկ` կինոյի ճգնաժամ է:

Հ.- Կինոն սերիալանո ՞ւմ է:

Պ.- Հա, լաւ ասացիր: Իսկապէս` սերիալանում է: Էսօրուայ կինոն Չապլին ու Ֆելինի չի, ուրիշ բան է: Տարկովսկի ու Փարաջանով էլ չէ, եւ այլն: Թատրոնում էլ չկան էն մեծերը: Չկան նաեւ էն մեծ դրամատուրգները: Ամէն ինչ փոքրացել, նսեմացել է: Ես անընդհատ պիես եմ փնտրում ու չեմ գտնում: Ֆրանսական, եւրոպական պիեսներ: Ընդամէնը անեկդոտներ են:

Հ.- Մէկ էլ` կեանքը թողած, կեանքի մասին դատողութիւններ են անում:

Պ.- Հա, ճիշդ է: Բայց շնորհալի մարդիկ կան, որոնց ե՛ւ խօսքով եմ օժանդակում, ե՛ւ գործով:

Հ.- Կա՞ն դերեր, որ փոշմանած լինէք խաղալու համար, զղջաք, որ յանձն էք առել:

Պ.- Հա, կան: Կինոյում մի երկու դեր կայ, որ չէի ուզի խաղացած լինել: Գիտես` ոնց էր. ջահել էինք, փող էր պէտք: Փողի համար ինչ-ինչ կոմպրոմիսի էինք գնում մեր չափանիշների ու ճաշակի հետ: Սակայն թատրոնում այդպիսի բան չի եղել: Ինչ որ տարիքից յետոյ նոյնիսկ ընտրում էի, ինքս առաջարկում, պնդում, որ բեմադրեն տուեալ պիեսը, եւ ես խաղամ:

Հ.- Ես առնուազն եօթ տարբեր դերակատարում եմ տեսել բեմում` ձեր կատարմամբ: Շատերով եմ հիացել, սակայն Մացակ ապերը` «Հացաւան»ում, կարծում եմ` անգերազանցելի էր: Ձեզ համա՞ր էլ այդ դերն է լաւագոյնը:

Պ.- Չէ՛: Ինձ համար լաւագոյն կերպարներից մէկը, որ խաղացել եմ, Եագոն է. խոր, իմաստուն, չար, կեանքից հիասթափուած: Էդ ինչքան շերտեր կար դրա մէջ: Իմ կարծիքով` ես լաւ էի խաղում Եագո:

Հ.- Շուրջ մէկ տասնամեակ առաջ ես էլ մասնակցեցի Ձեր մի նախաձեռնութեանը, եւ երկու օրում շուրջ տասը հազար ծառ տնկեցինք Վայոց Ձորի մարզում: Ծիրանի այգին էլ կոչուեց Սօսի այգի: Հետեւո՞ւմ էք, գիտէ՞ք, թէ ինչ վիճակում են, կա՞ն, չկա՞ն այդ այգիները:

Պ.- Կան, ի հարկէ կան: Հետեւում եմ, գիտեմ: Ասում ես` ինչ անի պետութիւնը, որ ինձ համար նուէր համարեմ: իտես, որ ?Կանաչազարդ երկի՛ր հասարակական կազմակերպութիւն ենք ստեղծել, ու նպատակը մեր երկիրը կանաչ դարձնելն է: Շուրջ մէկ միլիոն տնկի է պէտք, որ Հայաստանի բոլոր ճանապարհների երկու կողմերը ծառապատ լինեն: Մեծ մասը մենք ունենք: Մնացածն էլ դժուար չէ ձեռք բերել: Դիմում ենք անընդհատ կառավարութեանը, «չէ» չեն ասում, բայց գործը տեղից չի շարժւում: Գիտէ՞ք, թէ ինչ է նշանակում մէկ միլիոն տնկի: Երկրի օդը կը փոխուի, մթնոլորտը կը բարելաւուի: Բա սրանից լաւ նուէր կարո՞ղ եմ երազել:

Հ.- Թոյլ տուէք վերջին հարցը տալ: Տարիքի հետ ծննդավայրը, հարազատ բնաշխարհն աւելի սիրելի են դառնում: Ի՞նչ հոգեւոր կապի մէջ էք Լոռուայ աշխարհի հետ:

Պ.- Տարին մէկ կարողանում եմ գնալ: Աւելի յաճախ չեմ հասցնում լինել, բայց Լոռին ամէն օր է սրտիս մէջ: Արի, քեզ աւելի անկեղծ պատասխանեմ: Ես մէկ էլ կարօտում եմ Քեավառը: Վեր եմ կենում` գնում: Մէկ էլ յանկարծ կարօտում եմ Զանգեզուրը, վեր եմ կենում` գնում: Ես անընդհատ կարօտում եմ Հայաստանը, չեմ կշտանում: 80 տարի սիրեցի Հայաստանը եւ չյագեցայ, չկշտացայ իմ երկրից: Փոքր է մեր երկիրը` մի քանի գաւառ, բայց իրարից էնքան տարբեր: Տարբեր` մարդկանցով, բնութեամբ, օդ ու ջրով: Ամէն մի տարբերութեան մէջ մի հրաշք գեղեցկութիւն կայ, համ ու հոտ կայ: Ո՞նց կշտանաս բոլորից:

Հարցազրոյցը վարեց`
ՅՈՎՀԱՆՆԷՍ ԵՐԱՆԵԱՆ