«Գեղանկարը Պէտք Է Դիտել Հոգիի Աչքերով Եւ Թափանցել Անոր Խորքը» «Ազդակ»-ին Կ՛ըսէ Գեղանկարիչ Գրիգոր Նորիկեան
Հարցազրոյցը վարեց` ՀՈՒՐԻ ՓԱՓԱԶԵԱՆ-ԷՄՄԻԵԱՆ
Լիբանանահայ ծանօթ գեղանկարիչ Գրիգոր Նորիկեան ծնած է 1 յունուար 1941-ին, Պէյրութ: 1959-1960 թուականներուն իր ուսումը աւարտելէ ետք, կը յաճախէ Պէյրութի իտալական արուեստից հիմնարկ, ուր կը ծանօթանայ Կիւվտէրին եւ 1963-64 կը յաճախէ Կիւվտէրի արուեստից վարժարանը:
1965-ին կը մեկնի Իտալիա, ուր իր ուսումը կը շարունակէ Փերուզի Փիէթօ Վանուչի ակադեմիային մէջ:
Նորիկեան բազմաթիւ ցուցահանդէսներ տուած է տարբեր երկիրներու եւ քաղաքներու մէջ` Պէյրութ, Փարիզ, Օթթաուա, Մանհայմ, Պուէնոս Այրես Ժընեւ, Մասաչուսեց, Լոս Անճելըս եւ այլն:
1967-ին մուտք կը գործէ Փարիզի արուեստից բարձրագոյն դպրոց` յաճախելով Լուսիէն Քութոյի աշխատանոցը:
Նորիկեանի գեղանկարները ցուցադրուած են Երեւանի Պետական եւ Արդի արուեստի թանգարաններուն մէջ, Մեծի Տանն Կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան թանգարանին եւ Պէյրութի, Զմմառու եւ Սըրսոք թանգարաններուն մէջ, ինչպէս նաեւ` Երուսաղէմի Ս. Յակոբ վանքի թանգարանին մէջ:
Համազգայինի «Լիւսի Թիւթիւնճեան» սրահը մեծ ուրախութեամբ արուեստասէր հանրութիւնը հրաւիրած է ներկայ գտնուելու գեղանկարիչ Նորիկեանի «Ժամանակին հետ» խորագիրը կրող գեղանկարներու ցուցահանդէսի բացման հանդիսութեան, որ տեղի պիտի ունենայ 23 նոյեմբերին,երեկոյեան ժամը 6:00-ին, Համազգային «Լիւսի Թիւթիւնճեան» ցուցասրահին մէջ:
Գեղանկարիչ Նորիկեան իր նոյն գործերը նաեւ պիտի ցուցադրէ Պիպլոս դրամատան կեդրոնին մէջ, Էշրեֆիէ, այսօր` երկուշաբթի, 19 նոյեմբերի երեկոյեան ժամը 6:00-ին: Այս ցուցահանդէսը կը կայանայ Համազգայինի «Լիւսի Թիւթիւնճեան» ցուցասրահին եւ Պիպլոս դրամատան միջեւ փոխադարձ համագործակցութեամբ: Ցուցահանդէսին նպատակն է դրամատան աշխատանքներուն կողքին քաջալերել նաեւ արուեստը եւ հանրութիւնը ծանօթացնել արուեստագէտներու գործերուն, այս պարագային` լիբանանահայ գեղանկարիչ Գ. Նորիկեանի գեղանկարներուն:
Զոյգ ցուցահանդէսներուն, ինչպէս նաեւ ընդհանրապէս արուեստի վերաբերող տարբեր նիւթերու առնչութեամբ «Ազդակ» Գ. Նորիկեանին հետ ունեցաւ հարցազրոյց մը, զոր կը հրատարակենք ստորեւ:
«ԱԶԴԱԿ».- Խօսինք ձեր զոյգ ցուցահանդէսներուն եւ անոնց ընթացքին ներկայացուելիք գործերուն մասին:
ԳՐԻԳՈՐ ՆՈՐԻԿԵԱՆ.- Այս երկու ցուցահանդէսներուն ընթացքին նոր գործեր պիտի ցուցադրուին: Այս առիթով պատրաստուած է պատկերագիրք մը, որ կը բովանդակէ վերջին քանի մը տարուան գործերս. այս ցուցահանդէսին ընթացքին անիկա պիտի վաճառուի եւ մակագրուի: Ցուցահանդէսը կը կրէ «Ժամանակին հետ» խորագիրը:
«Ա.».- Որո՞նք ներշնչած են ձեզ:
Գ. Ն.- Ինծի համար ներշնչման հիմնական աղբիւրը մարդ արարածն է` իր տարբեր վիճակներով: Եթէ բաղդատէք իմ հին ու նոր գեղանկարներս, պիտի նկատէք, որ ուզած եմ քանդել հինը եւ նորը գծել, որովհետեւ կը հաւատամ, որ անձ մը, եթէ հինը քանդել չի գիտեր, ստեղծագործել չի գիտեր:
Տարիներու ընթացքին գեղանկարիչին մտածելակերպին եւ տարիքի փոփոխութեան հետ կը փոխուին անոր գործերն ալ: Արուեստաբաններ պիտի նկատեն վրձինի հարուածին փոփոխութիւնը, նիւթի եւ գոյներու այլազանութիւնը:
Ամէնէն կարեւորը այն է, որ երբ գեղանկար մը կը դիտէք, հոգիի աչքերով պէտք է դիտէք զայն: Պէտք է այդ նկարին խորքը թափանցել եւ հոգիի աչքերով, ինչպէս որ բանաստեղծութեան խորքը հասկնալու համար պէտք է բառերէն անդին տեսնել եւ հասնիլ բանաստեղծին հոգիին: Նոյնն է պարագան գեղանկարին, անոր նայելով` պէտք է աւելի հեռու երթաս եւ անոր ընդմէջէն հասկնաս գեղանկարիչին ցաւն ու պատգամը:
«Ա.».- Այսօր արուեստասէրին մօտ ի՞նչ փոխուած է, ան ինչպէ՞ս կը նայի արուեստի գործի մը:
Գ. Ն.- Արուեստասէրը փոխուած է անշուշտ: Արուեստի հանդէպ սէր կայ, բայց գործի մը գինը հիմա աւելի կարեւոր է իրենց համար: Այս երեւոյթը շատ կը նեղացնէ զիս:
Եւրոպայի մէջ, օրինակ, արուեստասէրը կու գայ, կը դիտէ, կը զմայլի, կ՛արժեւորէ, կ՛ուզէ ունենալ այդ գործը եւ այն ատեն է, որ գինը կը հարցնէ: Հոս գործի մը հանդէպ հիացմունք ցուցաբերելէ աւելի` արուեստասէրը կը հետաքրքրուի տուեալ գեղանկարին սակով: Այս մէկը, բնականաբար, ժխտական ազդեցութիւն կ՛ունենայ արուեստագէտին վրայ: Այնուամենայիւ, կան արուեստասէրներ, որոնք բաւական արժէքաւոր հաւաքածոներ ունին: Նշեմ, որ հաւաքածոներ կազմելու այս սովորութիւնը կու գայ հինէն: Օրինակ` հին ատեն մարդիկ գորգ կը հաւաքէին եւ իրենց տուներուն պատերը կը զարդարէին գորգերով: Մենք շատ նկարիչներ չենք ունեցած, որովհետեւ միշտ տեղափոխուած ենք:
«Ա.».- Այսօր ինչպիսի՞ կացութիւն կը պարզէ արուեստի աշխարհը:
Գ. Ն.- Միջազգային մակարդակի վրայ այսօր արուեստը տեղքայլի մէջ է, որովհետեւ ներկայիս գաղափարապաշտութիւնը փոխարինուած է նիւթապաշտութեամբ: Ժողովուրդներ ընդհանրապէս կորսնցուցած են իրենց գաղափարաբանութիւնը եւ կը վազեն նիւթին ետեւէն:
Արուեստն ալ շուարած վիճակի մէջ է հիմա, նոր ուղեգիծ կը փնռտուի, փորձեր կը կատարուին արհեստագիտութեան ճամբով նորութիւններ բերելու, բայց յստակ չէ, թէ որքանո՛վ կը յաջողին:
«Ա.».- Ինչպէ՞ս կ՛արժեւորէք նորօրեայ նկարչութեան ազատ ոճը:
Գ. Ն.- Նորօրեայ նկարիչներուն մօտ կայ ծանօթ խօսք մը, զոր յաճախ կը կրկնեն. «Այս է իմ ներշնչումս», բայց ո՛ւր մնացին թեքնիքն ու վարպետութիւնը, վրձինի հարուածի եւ գոյներու ճոխութիւնը:
Պարոյր Սեւակ չէր ըլլար այն մեծ բանաստեղծը, եթէ բառերու վարպետ չըլլար: Ինչո՞ւ ամէն մարդ տարբեր ոճ ունի, ինչո՞ւ արուեստագէտի մը համար կ՛ըսեն գեղանկարիչ, ուրիշի մը` ոչ:
Առաջին արուեստասէրները կամ ձեւով մը գեղանկարիչներու «յաճախորդները» կղերականներն էին. անոնք ուզեցին, որ Ս. Գիրքը գծուի, իսկ գեղանկարիչը ի՞նչ ըրաւ. ոչ միայն գծեց Ս. Գիրքի տիպարները, սուրբերն ու անոնց գործերը, այլ սովորական պատմութենէն դուրս ելլելով` ներթափանցեց խորքը եւ այդ կերպարներուն տուաւ շունչ ու հոգի` հանրութեան սեփականութեան յանձնելով հիասքանչ գործեր:
Ժամանակի փոփոխութեան հետ փոխուեցաւ նաեւ արտայայտուելու ձեւը, այսօր դժուար թէ նկարիչ մը կարենայ կրօնական նիւթով գեղանկար մը պատրաստել, որովհետեւ ձեւով մը հիներու ընդօրինակութիւն պիտի ըլլայ անիկա: Պատճառներէն մէկն ալ հաւատքի պակասն է: Այսօր մարդ արարածին մօտ թերահաւատութիւն կայ ո՛չ միայն կրօնի, այլ նաեւ տարբեր հարցերու հանդէպ, հետեւաբար, եթէ բանի մը չես հաւատար, անոր պատկերը չես կրնար փոխանցել:
Եթէ ինծի հարցնէք, թէ ո՞ւր է իմ հաւատքս, ձեզի կ՛ըսեմ` իմ հաւատքս մարդկային է, ես մարդուն կը հաւատամ եւ զայն կը գծեմ:
Յաճախ մարդիկ ինծի կ՛ըսեն, թէ գեղանկարներուս մէջ ցաւ կայ, կերպարներս տխուր են: Այն ցաւը, զոր դուք կը նկատէք իմ գործերուս մէջ, իմ ցաւս է, ատիկա արեանս մէջ է, ես ոչ թէ այդ ցաւը ուզած եմ նկարել, այլ իմ զգացումներս արտայայտուած են հոն: Իւրաքանչիւր գեղանկարիչ ցաւ ունի, առանց ցաւի չես կրնար ներշնչուիլ եւ ստեղծագործել: Կոմիտասն ալ ցաւ ունէր, հայ երգը փրկելու առաքելութիւնը իր ուսերուն առած էր, եւ այդ ցաւն էր, որ իրագործել տուաւ այդ աշխատանքը` կորուստէ փրկելու համար հարազատ հայ երգը:
Մարդիկ նաեւ այլ հարցում մըն ալ կ՛ուղղեն. «Օտարները կը գնե՞ն ձեր գեղանկարները»: Զիս չի հետաքրքրեր, թէ գնողը օտա՞ր է, թէ՞ ոչ. մարդը մարդ է, բայց նախընտրութիւնս, բնականաբար, կ՛երթայ այն մարդոց, որոնք լաւապէս կը ճանչնան զիս, կ՛արժեւորեն իմ ստեղծագործութիւններս: Ճիշդ է, բոլորս ալ կ՛ուզենք համաշխարհային ճանաչում ստանալ եւ տուեալ երկրի մը մէջ ալ ճանչցուիլ իբրեւ տեղացի մեծ գեղանկարիչ, բայց հոն հասնելու համար պէտք է պետութիւն ունենաս քու կողքիդ` քեզի զօրակցող եւ քաջալերող:
Այսօր Շարլ Ազնաւուրը համաշխարհային մեծ դէմք է, որովհետեւ ֆրանսական պետութեան հովանիին տակ է, այո՛, ազգութեամբ հայ է, բայց ֆրանսերէն կ՛երգէ:
«Ա.».- Ուրեմն, ըստ ձեզի, ո՞վ է հայ գեղանկարիչը:
Գ. Ն.- Ըստ ինծի իսկական հայ արուեստագէտը այն հայն է, որ կը ստեղծագործէ իր հողին վրայ: Մէկ խօսքով, Հայաստանի նկարիչը հայ նկարիչ է, որովհետեւ այդ երկրին ցաւն ու տառապանքը գիտէ, մենք այդտեղ օտարականի պէս ենք, որովհետեւ Հայաստանի քաղաքացի չենք, չենք գիտեր այդտեղի կեանքը իր բոլոր երեսներով:
Օրինակ` ես հիմա Լիբանանը կը ներկայացնեմ. զգացումը նոյնն է. հայը իր երկրէն դուրս աւելի հայ կը զգայ, որովհետեւ պայքար կայ հայ մնալու, բայց, ի վերջոյ, երբ պիտի ներկայացնեն քեզ, կ՛ըսեն` լիբանանահայ գեղանկարիչ:
Հոս կայ նաեւ այլ հանգամանք մը` նկարիչներուն միջեւ կրթութեան տարբերութիւնը: Հայաստանցի նկարիչը այլ ոճ ունի, այլ տեսակէտ եւ վարդապետութիւն, որովհետեւ ազդուած է ռուսական դպրոցէն, իսկ մենք կը պատկանինք եւրոպական դպրոցին:
«Ա.».- Ձեր կարծիքով, այսօր ինչո՞ւ նոր սերունդը կը փորձէ ամէն գնով տարբեր ըլլալ, նոր ոճ ունենալ` հեռու դասական դպրոցի ոճէն:
Գ. Ն.- Եթէ պիտի խօսինք դպրոցներու մասին, ուրեմն ըսենք, որ դասական դպրոցէն ետք, ինչպէս գիտէք, վիպապաշտ ոճը սկսաւ տարածուիլ. անոր զուգահեռ, տպաւորապաշտ շարժումի հետեւորդներ փորձեցին նորութիւն բերել: Այս փոփոխութիւնները մէկ օրուան մէջ չեղան, երկար ժամանակի վրայ արուեստագէտներ նոր նիւթեր գտան, դասականէն դուրս գալով` սկսան սովորական թեմաներ ընտրել իրենց գործերուն: Աւելի ուշ (արտայայտչապաշտներ) եկան եւ նոր ձեւեր, գոյներ բերին իրենց գործերուն:
Իսկ ինչ կը վերաբերի դասական դպրոցէն հեռու մնալու գաղափարին, ես այդ մէկը ճիշդ չեմ գտներ, որովհետեւ արուեստագէտ մը իր հիմը կը դնէ դասական ոճին վրայ` այդտեղ սորվելով հիմնականը, այդտեղ կը զօրանայ, ապա իր նորութիւնը կ՛աւելցնէ այդ ոճին վրայ` հանրութեան ներկայանալով իւրայատուկ ոճով մը:
«Ա.».- Արուեստագէտ մը ինչպէ՞ս կը գտնէ իր ուղղութիւնը:
Գ. Ն.- Նոր սերունդի ներկայացուցիչներուն մօտ կայ խոցելի երեւոյթ մը. անոնք հազիւ քանի մը տարի ուսանած, կը սկսին գեղանկարներ պատրաստել, ցուցահանդէսներ կազմակերպել` շատ արագ համբաւի տիրանալու համար, առանց մտածելու, որ ամէն մարզի պէս արուեստի մէջ ալ պէտք է մասնագիտանալ, փորձառութիւն շահիլ, ամուր հիմերու վրայ հաստատել սեփական շնորհները, լաւապէս գիտնալ արուեստի պատմութիւնը, տարբեր երկիրներ ճամբորդել, արուեստի գործերու եւ ոճերու ծանօթանալ, ապա մտածել համբաւի մասին: Հետեւաբար այդ գիտակցութիւնը պէտք է առկայ ըլլայ երիտասարդութեան մէջ, որպէսզի ճիշդ ուղեգիծը գտնելով` ամուր հիմերու վրայ դնեն իրենց ստեղծագործական կեանքը:
«Ա.».- Արուեստի քննադատներ կա՞ն մեր շրջապատին մէջ:
Գ. Ն.- Դժբախտաբար ո՛չ: Ընդհանրապէս բոլորն ալ գովասանական խօսքեր կ՛արտայայտեն:
«Ա.».- Ի՞նչ է այս մօտեցումին պատճառը:
Գ. Ն.- Արուեստաբան ըլլալու համար մարդ պէտք է ուսանի, փորձառութիւն ձեռք ձգէ, արուեստի ճաշակ ունենայ: Միւս կողմէ, պէտք չէ մոռնալ, որ արուեստի քննադատ ըլլալը շահաբեր գործ չէ, բայց եթէ Լիբանանէն դուրս կը գտնուի, օրինակ` Հայաստանի մէջ, կրնայ թանգարանի կամ արուեստանոցի մը տնօրէն ըլլալ: Լիբանանի պարագային դժուար է, որովհետեւ նաեւ մարդիկ կը նեղանան քննադատութիւններէ, չեն ուզեր ժխտական խօսք լսել իրենց գործերուն մասին, եւ նոյնիսկ թշնամութիւն կրնայ ծագիլ, եթէ նման մօտեցում դրսեւորուի:
«Ա.».- Ըստ ձեզի, ի՞նչ է Համազգայինի «Լիւսի Թիւթիւնճեան» ցուցասրահին կարեւորութիւնը մեր գաղութին մէջ:
Գ. Ն.- Համազգայինի «Լիւսի Թիւթիւնճեան» ցուցասրահը կառուցուեցաւ ճիշդ ժամանակին, որովհետեւ լիբանանահայ նկարիչները նախապէս կը գործակցէին արուեստանոց-ցուցասրահներու հետ, որոնք յաճախ առեւտրական մօտեցում կը ցուցաբերէին կամ դժուարահաճ ըլլալով` կը դժուարացնէին գործակցութիւնը: Բայց Համազգայինի ցուցասրահը որդեգրեց այլ քաղաքականութիւն մը, որ հեռու է առեւտրական մօտեցումէ եւ կը դիւրացնէ աշխատանքը: Ի վերջոյ, չէինք պատկերացներ, որ Պուրճ Համուտի մէջ ցուցասրահ մը կարելի է ունենալ եւ այս մէկը մեծ քաջալերանք է արուեստագէտներու համար:
«Ա.».- Ինչպէ՞ս կը գնահատէք Համազգայինի «Լիւսի Թիւթիւնճեան» ցուցասրահին հետ ձեր համագործակցութիւնը:
Գ. Ն.- Ասիկա «Լիւսի Թիւթիւնճեան» ցուցասրահին հետ իմ երկրորդ ցուցահանդէսս է, առաջինը տեղի ունեցաւ 2010 թուականին: Բայց Համազգայինի հետ իմ գործակցութիւնս հինէն կու գայ: Արդարեւ, ուսանող եղած տարիներուս Համազգայինը տարին անգամ մը Նշան Փալանճեան Ճեմարանի մէջ կը կազմակերպէր հաւաքական ցուցահանդէս եւ այդ առիթով քաջալերեց զիս, որ մասնակցիմ եւ հոն առաջին անգամ ըլլալով իմ գեղանկարս ցուցադրեցի հանրութեան: