«ԹՈՒՐՔԵՐԸ ՄԵՐ ՄԻԱՍՆԱԿԱՆ ԼԻՆԵԼՈՒՑ ՎԱԽԵՆՈՒՄ ԵՆ». ՀԱՐՑԱԶՐՈՅՑ ՀԱՄԱՇԽԱՐՀԱՅԻՆ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ՔՈՆԿՐԵՍԻ ԱՌԱՋԻՆ ՓՈԽՆԱԽԱԳԱՀ ԱՐԱՄ ՍԱՐԳՍԵԱՆԻ ՀԵՏ

ՀԱՐՑՈՒՄ.- Պարոն Սարգսեան, ի՞նչ գործունէութիւն է ծաւալում Համաշխարհային հայկական քոնկրեսը: Ի՞նչ նպատակով է այն ստեղծուել:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ.- Համաշխարհային հայկական քոնկրեսը ստեղծուեց որպէս սփիւռքի կազմակերպութիւնները միաւորող կառոյց: 2003թ. տեղի ունեցաւ Համաշխարհային հայկական քոնկրեսի առաջին եւ մինչ օրս դեռեւս միակ համագումարը: Այս տարի մենք պատրաստւում ենք երկրորդ համագումարի անցկացմանը: Քոնկրեսի նպատակը հարթակ ստեղծելն է, որտեղ հայկական կառոյցները, կազմակերպութիւնները հնարաւորութիւն կ՛ունենան համագործակցելու իրար հետ: Միեւնոյն ժամանակ քոնկրեսի ստեղծման օրուանից խնդիրը  պէտք է լինէր  ոչ թէ հայկական կազմակերպութիւնները ներառելը, այլ ընդամէնը` համակարգողի դեր ստանձնելը: Ինչեւէ, այդ ժամանակ Հայաստանից եւ այլ երկրներից հիմնադիր-անդամ կազմակերպութիւնները ձեւաւորեցին գլխաւոր խորհուրդ, որի անդամները ներկայացնում էին տուեալ կազմակերպութիւնը, ինչպէս նաեւ պիւրօ ձեւաւորուեց: Բացի կազմակերպութիւններից, ընդգրկուել էին նաեւ գործարարներ: Եւ ստացուեց այնպէս, որ մինչ վերջին տարիները քոնկրեսի նիւթական միջոցները բացառապէս ապահովում է Ռուսաստանի հայերի միութեան նախագահ Արա Աբրահամեանը: Այսօր արդէն օգնութիւն են ցուցաբերում նաեւ այլ գործարարներ, որոնց թւում կարեւոր եմ համարում յիշատակել Սամուէլ Կարապետեանի անունը: 2003թ.-ին յաջորդած տարիներին իրականացրած աշխատանքը սերտօրէն պայմանաւորուած էր Ռուսաստանի հայերի միութեան գործունէութեամբ, քանի որ վերոնշեալ 2 կազմակերպութիւնների ղեկավարը Արա Աբրահամեանն է: Շատ յաճախ բարդ է երկու կառոյցների կատարած աշխատանքների տարբերութիւնները գտնել, քանի որ երկուսն էլ ղեկավարւում են միեւնոյն կենտրոնից: Քոնկրեսի ստեղծման ժամանակից մինչ օրս թէ՛ Հայաստանում, թէ՛ Արցախում, թէ՛ սփիւռքում լուրջ աշխատանքներ են տարուել: Յատկապէս թոյլ տուէք առանձնացնել սփիւռքում կատարած մեր աշխատանքները: Արա Աբրահամեանը գրեթէ բոլոր հայաշատ համայնքներում եղել է` առաջարկելով համախմբուել, միաւորուած աշխատել: Եւ ինչպէս միշտ, հայկական մտածողութեան  համապատասխան, միաւորուած լինելու մասին խօսելիս` բոլորը միայն մտածում են, թէ առաջնորդն ո՞վ է լինելու: Այդ դէպքում տարակարծութիւններ են առաջ գալիս, որոնք առայսօր բարդացնում են միասնական կառոյց, համակարգ  ձեւաւորելը: Միեւնոյն ժամանակ մի շարք երկրներում կառոյցներ կան, որոնք կարելի է համարել  Համաշխարհային հայկական քոնկրեսի յենարանը:

Հ.- Այնուամենայնիւ, յստակ կը ձեւակերպէ՞ք Համաշխարհային հայկական քոնկրեսի նպատակը:

Պ.- Համաշխարհային հայկական քոնկրեսի նպատակը, որ կը ներկայացնենք նաեւ երկրորդ համագումարին, յստակ է` մենք չենք ուզում կառավարող կամ ղեկավարող կազմակերպութիւն լինել, այլ ընդամէնն առաջարկում ենք բոլորին միասին լուծել համահայկական խնդիրները: Մեր ձեւակերպմամբ այս պահին մենք ունենք 4 համահայկական համընդհանուր խնդիր. Ցեղասպանութեան ճանաչման  խնդիրը, Լեռնային Ղարաբաղի հիմնահարցի կարգաւորումը, հայապահպանութեան խնդիրը եւ համահայկական լոպիինկի կազմակերպումը: Ընդ որում` յատկապէս վերջին հարցի կարգաւորման համար պէտք է բոլոր ջանքերը մէկտեղել: Միասնական գործընթացի, մօտեցման պակաս ունենք, որի առկայութեան դէպքում միայն արդիւնքը կը լինի աւելի մեծ:

Հ.- Քոնկրեսի անուանումը բաւական պարտաւորեցնող է, եւ վստահ եմ` խնդիրներն էլ քիչ չեն: Հիմնականում ի՞նչ խնդիրների առաջ էք կանգնում:

Պ.- Ի հարկէ խնդիրները շատ են: Քոնկրեսի անուանումն ընտրելիս` հաշուի են առել  այն հանգամանքը, որ հայերը սփռուած են աշխարհում, ինչն էլ անհրաժեշտութիւն առաջացրեց համաշխարհային հայկական կառոյց ստեղծելու: Դա տեղի տուեց նաեւ որոշակի խանդի տեսարանների, վերաբերմունքի: Մինչդեռ  խնդիրը հետեւեալն է` անհրաժեշտ է ձեւաւորել պայմանական մի միասնութիւն: Մենք որեւիցէ կազմակերպութեան կոչ չենք արել լուծարուել եւ ներգրաւել մեր կառոյցի կազմում: Եւ երբ խօսքը ճիշտ համագործակցութեանն է վերաբերում, ձեւաւորւում են հիմնահարցեր, որոնք չեն կարգաւորւում: Միգուցէ նաեւ մեր գործադրած ջանքերի բաւարար չլինելու հանգամանքն էլ առկայ է: Մեզ անհրաժեշտ է բոլոր երկրներում լինել, փորձել տեղում այդ խնդիրները կարգաւորել եւ համագործակցութեան որոշակի աշխատանքներ տանել: Կարծում եմ` այս տարուայ համագումարից յետոյ արդիւնքն աւելի մեծ կը լինի:

Հ.- Երկու համագումարների միջեւ բացը բաւական մեծ է: Հետաքրքիր է` ի՞նչ էր արդիւնք ունեցաք առաջին համագումարից յետոյ, այլ կերպ ասած` համագումարն ի՞նչ տուեց:

Պ.- Մոսկուայում տեղի ունեցած առաջին համագումարը հետաքրքիր էր յատկապէս այն հանգամանքով, որ մասնակցում էին թէ՛  Հայաստանի, թէ՛ Ռուսաստանի նախագահները: Ընդ որում` քոնկրեսը գրանցուած է որպէս միջազգային կազմակերպութիւն, միջազգային կարգավիճակ ունի, սակայն դա չի նշանակում, թէ Ռուսաստանին է ենթարկւում: Մենք շատ ազատ ենք գործում, եւ այս հարցում որեւէ կաշկանդուածութիւն չունենք: Իսկ ինչ վերաբերում է, թէ համագումարն ի՛նչ տուեց, կարող եմ ասել, որ որոշակի հարցերում հնարաւոր աջակցութիւն ցուցաբերուեց:

Հ.- Այսինքն նիւթական օգնութեա՞ն մասին է խօսքը:

Պ.- Ոչ միայն նիւթական, այլեւ բարոյական օգնութիւն ցուցաբերուեց: Օրինակ, նախորդ տարի Հայաստանի Հանրապետութեան սփիւռքի նախարարութեան հետ  մեր կառոյցի կողմից կազմակերպած համահայկական մրցոյթը հայապահպանութեան գործում բաւական մեծ աւանդ ունեցաւ: Խօսքը սփիւռքի լրատուամիջոցների եւ ամէնօրեայ ու կիրակնօրեայ դպրոցների մրցոյթների մասին է:

Հ.- Քոնկրեսը հայապահպանութեան նպատակով ի՞նչ ծրագրեր ունի: Յատկապէս հիմա օրախնդիր է դարձել հայ մնալու հանգամանքը` խառն ամուսնութիւնների թուի աճը, ուծացումը բաւական լուրջ խնդիր է սփիւռքում:

Պ.- Յատկապէս նոր սերնդի հայեցի դաստիարակութեանը պէտք է ուղղուած լինեն հայապահպանութեան ծրագրերը: Դա, թերեւս, մեր գլխաւոր խնդիրն է:

Հ.- Ինչպէ՞ս:

Պ.- Մենք ինչպէ՞ս կարող ենք անել: Դրա լաւագոյն  հաւաստիքը նախորդ տարի կազմակերպած մրցոյթն էր: Այս տարի մենք նպատակ ունենք անցկացնել մայրենի լեզուի լաւագոյն ուսուցչի մրցոյթ: Մենք խրախուսողն ենք, եւ ընդամէնը հնարաւորութիւն, պայմաններ ենք ստեղծում նրանց համար: Եթէ դուք հետաքրքիր առաջարկ ունէք, խնդրեմ, մենք ուրախ կը լինենք լսել:

Հ.- Բայցեւայնպէս, այդ մրցոյթները սփիւռքի դպրոցների եւ մամուլի շրջանում որոշակի տարաձայնութիւններ, խանդի առիթ դարձան:

Պ.- Մինչ օրս ոեւէ մէկը նման բան մեզ չի ասել, եւ շատ ափսոս, որ չենք իմացել: Մրցոյթի չափորոշիչները յստակ ձեւակերպուած ներկայացուել են հասարակութեանը, եւ դրանց համապատասխան որոշումները կայացուել են: Մասնագիտական յանձնաժողով ստեղծուեց, եւ ոեւէ մէկն անգամ չգիտէր դպրոցների տնօրէնների անունները: Այդ ամէնը մենք կատարել ենք բաց դաշտում: Կարծում եմ` մեզ չեն բողոքել` մտածելով, որ դրա հիմքը չունեն: Ոչ մի միջամտութիւն չի եղել, աւելի՛ն,  լրատուամիջոցների մրցոյթն ամփոփելուց յետոյ պարզ դարձաւ, որ առաջին մրցանակակիրները Դաշնակցութեան թերթերն են: Տուեալ պարագայում ես ինքս լինելով Դեմոկրատական կուսակցութեան նախագահ` պէտք է շահագրգիռ լինէի, որ մեր կուսակցական թերթերը յաղթէին: Ի հարկէ, նման երեւոյթն անհնարին էր, քանի որ մրցոյթն անցկացուեց անաչառ, եւ Դաշնակցութեան թերթերը լաւագոյնն էին: Սա փաստ է: Որեւէ կողմնապահութեան խնդիր չի եղել:

Հ.- Պարոն Սարգսեան, այս օրերին յատկապէս սփիւռքահայերը մեծ սպասումներ ունեն գերհզօր պետութիւններից Ցեղասպանութեան ճանաչման համար, թէեւ գրեթէ միշտ ապրիլի 24-ին յաջորդում է մի տեսակ յուսախաբուած լինելու, սպասումներն արդարացուած չլինելու հանգամանքը:

Պ.- Ես այն մարդկանցից չեմ, ովքեր սրտատրոփ սպասում են, թէ Միացեալ Նահանգների նախագահ Պարաք Օպաման ցեղասպանութիւն  բառը կ՛ասի՞, թէ՞ ոչ: Դա Օպամայի եւ իր ղեկավարած պետութեան բարոյականութեան չափորոշիչներից մէկն է: Իրենց պատկերացմամբ, քաղաքականութեան մէջ բարոյականութեան չափորոշիչներ գոյութիւն չունեն, իսկ ինձ համար դրանք կան: Եթէ Միացեալ Նահանգներ  Ցեղասպանութեան փաստի համապատասխան  ճանաչումն ընդունեն, ապա հայ-թուրքական եւ թուրք-ամերիկեան յարաբերութիւններում էական փոփոխութիւններ կը լինեն: Դրա մասին վկայում է ֆրանս-թուրքական յարաբերութիւնները, երբ Ֆրանսան ընդունեց Հայոց ցեղասպանութեան ճանաչումը, Թուրքիան որոշեց իր յարաբերութիւնները խզել Ֆրանսայի հետ, ինչը, սակայն, ժամանակաւոր բնոյթ կրեց: Ինչեւէ, դա աւելի շատ քաղաքական խնդիր է: Անցեալ տարի Համաշխարհային հայկական քոնկրեսը Գիտութիւնների ազգային ակադեմիայի հետ համատեղ անցկացրեց խորհրդաժողով, որտեղ  Հայաստանի Հանրապետութեան ղեկավարութեանն ու սփիւռքին առաջարկեցինք  մի խորհուրդ ձեւաւորել, որի ղեկավարը կը լինի Հայաստանի Հանրապետութեան նախագահ Սերժ Սարգսեանը, եւ Ցեղասպանութեան 100-րդ տարելիցի համար միասնական ծրագիր մշակել: Մինչ օրս որեւէ աշխատանք այդ ուղղութեամբ չի տարուել: Համաշխարհային հայկական քոնկրեսի համապատասխան միջազգային հիմնարկի ղեկավար լուսահոգի Եուրի Բարսեղովը եռահատոր գիրք ստեղծեց, որտեղ հաւաքագրեց Ցեղասպանութեան  ամբողջ փաստաթղթային արխիւը շուրջ 67 երկրներից: Կարծում եմ` դա կոթողային աշխատանք է: Ընդ որում` գոնէ այս հարցում մենք պէտք է միասնական լինենք` խտրականութիւն չդնելով: Առանձին-առանձին գործելու դէպքում մենք երբեք մեր նպատակին չենք հասնի: Իսկ մեզ հետ, այսպէս ասած, հաշուի կը նստեն այն ժամանակ, երբ մենք համակարգուած, միասնական կ՛աշխատենք: Որպէս միասնականութեան ամենացայտուն օրինակ` հայ-թուրքական արձանագրութիւններն էին, որոնք Սերժ Սարգսեանի թոյլտուութեամբ  Հայաստանը ստորագրեց: Այդ հարցում միասնական պոռթկում առաջացաւ, եւ ի պատիւ Սերժ Սարգսեանի` նա որոշակիօրէն, բայց ոչ մինչեւ վերջ, ուղղեց իր սխալը: Նա պարտաւոր է ետ կանչել այդ արձանագրութիւնները: Ընդհանրապէս արձանագրութիւններ մեզ հարկաւոր չեն: Թուրքերը մեր միասնական լինելուց վախենում են:

Հ.- Վերջերս շատ է խօսւում նաեւ Լեռնային Ղարաբաղի հարցը ռազմական ճանապարհով լուծելու մասին, անգամ տեսակէտ կայ, որ եռօրեայ պատերազմն անխուսափելի է: Ի վերջոյ,  ինչպիսի՞ լուծում պէտք է ունենայ այս հիմնահարց, եթէ օրէցօր հայ-ազրպէյճանական յարաբերութիւններն աւելի են սրւում:

Պ.- Այս պահին  ԼՂՀ հարցի կարգաւորման ռազմական լուծում  ես չեմ տեսնում:  Միակ հնարաւորութիւնն այն արկածախնդիր պահուածքն է, որ Ազրպէյճանի նախագահ Իլհամ Ալիեւը կարող է ունենալ, բայց նա պէտք է այնպիսի ծայրայեղ իրավիճակում յայտնուի, որ նման քայլի դիմի: Եթէ նրան չյաջողուի ներքին խնդիրները կարգաւորել, որոնք, հաւանաբար, հրահրւում են նաեւ  դրսի ուժերի կողմից, ապա միգուցէ Ալիեւը ինչ-որ սադրանք անի` իր ժողովրդի ուշադրութիւնը ներքին խնդիրներից շեղելու համար: Պարոն Ալիեւը  մեծ պարտաւորութիւնների առջեւ է կագնած արտաքին աշխարհի նկատմամբ: Նա ընդհանրապէս ինքնուրոյն չէ, եւ դա կարող է նաեւ դաս լինել ոչ միայն մեզ, այլեւ միւս պետութիւնների համար: Թէեւ նաւթի հարցում նրանք հարստութիւն ձեռք բերեցին` արտասահմանեան հզօր ընկերութուններին վաճառելով նաւթային ենթակառուցուածքները: Սա եւս այն կարեւոր կողմերից մէկն է, որ զսպում է նրանց ռազմական գործողութիւնները: Յաջորդ հանգամանքն այն է, որ հարցի լուծման ռազմական ճանապարհը  խրախուսող որեւէ պետութիւն դեռ չկայ: Ազրպէյճանը պէտք է նախապատրաստի այնպիսի արդարացում, որ միջազգային հանրութեանը ճշմարիտ թուայ: Վերջերս իրենց մոգոնած պատմութիւնը` իբր թէ հայերն այն աստիճան են վայրենացել, որ անգամ փորձ են արել ազրպէյճանցի երեխայի սպաննել: Բայց, փաստօրէն, նրանց սադրանքը չյաջողուեց:  Կարծում եմ` այս գարնանը եւ ամրանը նման դէպքեր չեն լինի, եւ ամէն բան կախուած կը լինի, թէ Հայաստանն ի՛նչ դիրքորոշում կ՛ունենայ այդ հարցում: Մեր կուսակցութեան դիրքորոշումը հետեւեալն է` մենք պէտք է հրաժարուենք մատրիտեան սկզբունքներից, պահանջենք Մինսքի խմբի նոր խորհրդաժողով եւ միջնորդ պետութիւնների համանախագահների լիազօրութիւնը որակապէս փոխուի: Մինչ օրս նրանք ունեն մէկ լիազօրութիւն, որը պայմանաւորուած է տագնապի հետեւանքների վերացման հետ, այսինքն` պատերազմ է եղել, եւ հիմա նրանք փորձում են պատերազմի հետեւանքները վերացնել: Դրանից հարցի էութիւնը չի փոխւում, եւ ԼՂՀ հիմնահարցը չի լուծւում: Դա է պատճառը, որ մենք պէտք է պահանջենք լիազօրութիւն  հիմնահարցը լուծելու համար: Այդ դէպքում միջազգային իրաւունքի կանոններին համապատասխան մենք կարող ենք ներկայացնել միջազգային հանրութեանը, ինչպէս նաեւ` Մինսքի խմբի համանախագահներին այն հիմնաւորումը, որ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութիւնը ձեւաւորուել է օրինական ճանապարհով: Ես այս ամէնի մասին խօսում եմ առնուազն 18 տարի, բայց սայլը տեղից չի շարժւում: Բոլորն այն քննարկում են` ասելով, որ միջազգային իրաւունքի տեսանկիւնից մենք ճիշդ ենք, բայց որեւէ քայլ այս ուղղութեամբ չի արւում: Ի դէպ, դա պէտք է ներկայացուի որպէս Արցախի եւ Հայաստանի միասնական դիրքորոշում:

Հ.- Ի վերջոյ, գուցէ միասնական լինելու համար լաւ առիթ է նաեւ Համաշխարհային հայկական քոնկրեսի երկրորդ համագումարը:

Պ.- Մեր նպատակը հէնց դա է: Մենք կ՛օգտուենք նաեւ այն առիթից, որ այդ օրերին այստեղ կը լինի նաեւ համահայկական կազմակերպութիւնների ներկայացուցիչների ժողով, եւ ուզում ենք բոլորին հրաւիրել մեր համագումարին: Ես նորից եմ կրկնում` կարեւոր չէ, որ նրանց Համաշխարհային հայկական քոնկրեսի անդամ դառնան, այլ այն, որ նրանք միասին մշակեն  ընդհանուր մի ծրագիր: Ամենակարեւորը` միասնական գործողութիւններ կ՛իրականացուեն: Սա է մեր նպատակը:

Հարցազրոյցը` ՄԱՐԻՆԷ ՄԱՐՏԻՐՈՍԵԱՆԻ

Յատուկ «Ազդակ»ի համար
Երեւան