«Անվերջակէտ Զրոյց` Մեր Գրականութեան Երախտաւորներուն Հետ» (Հեղինակ` Մաքրուհի Պ. Յակոբեան)

ՅԱԿՈԲ ՄԱՆՈՒԿԵԱՆ

2013 թուին, Պոլիս, «Մարմարա» օրաթերթի «Մուրատ օֆսեթ» տպարանէն լոյս տեսաւ «Մարմարա» օրաթերթի խմբագիր Մաքրուհի Պ. Յակոբեանի վերոյիշեալ հատորը, որ կը բաղկանայ 506 էջերէ եւ կ՛ընդգրկէ ութ հարցազրոյցներ` պոլսահայ վաստակաւոր գրողներու հետ: Սոյն ստուար եւ պատկառելի գործը լոյս կը տեսնէ պէյրութահայ մտաւորական եւ գրագէտ Արմէն Յարութիւնեանի եւ Պէյօղլուի Ս. եկեղեցեաց Թաղային  խորհուրդի ատենապետ, գրասէր եւ մշակութասէր անձ Աբիկ Հայրապետեանի մեկենասութեամբ:

Մաքրուհի Պ. Յակոբեանի կ՛ըսէ, թէ սրտի ճմլումով կ՛ունենայ հարցազրոյց պոլսահայ ութ երախտաւորներուն հետ այն տխուր իրողութեամբ, որ այլեւս անոնք պիտի չկրնան ունենալ իրենց յաջորդները` մեր ժամանակակից իրականութեան մէջ: Ուստի անյետաձգելի պարտք համարած է վարել հարցազրոյցներ հետեւեալ ութ հայ գրողներու հետ.

1.- Ռոպէր Հատտէճեան (Ծն. 1926)
2.- Վարդ Շիկահեր (Ծն. 1926)
3.- Արամ Գամպուրեան (Ծն. 1926)
4.- Կարպիս Մուրատեան (Ծն. 1924)
5.- Իգնա Սարըասլան (Ծն. 1945)
6.- Արման Վարդանեան (Ծն. 1930)
7.- Զարեհ Խրախունի (Ծն. 1926)
8.- Արա Կարմիրեան (Ծն. 1920)

Դատելով իրենց ծննդեան թուականներէն` վերոյիշեալ մոհիկաններուն կրտսերագոյնը կը համարուի Իգնա Սարըասլան, որ ծնած է 1945 թուին, Պոլիս:

Այսպէս, պատասխանելով Մաքրուհի Պ. Յակոբեանի կողմէ իրեն ուղղուած հարցումներուն` Ռոպէր Հատտէճեան կ՛ըսէ, թէ ծնած է 1926-ին, Պաքըր գիւղի մէջ: Կը նկարագրէ Գուրթուլուշը` Պոլսոյ ընտիր թաղամասերէն մէկը, ուր բնակութիւն հաստատած է իրենց ընտանիքը: Ունեցած են յոյն դրացիներ:

Հայրը ունէր երեք հարազատ եղբայրներ եւ մէկ ալ խորթ եղբայր, որոնք ունէին գորգի գործարան մը եւ լայն կալուածներ: Մայրը  Եգէականի շրջանէն` Այտընի կողմերէն էր, իսկ հայրը` Պոլսոյ:

Ռոպէր Հատտէճեան տարի մը յաճախած է Պէզազեան վարժարանը, ապա` Բանկալթըի Մխիթարեան վարժարանը:

Կ՛ըսէ, թէ երբեք չէ սիրած ուսումնական կեանքը: Եղած է ամչկոտ աշակերտ: Շատ կանուխ տարիքին սկսած է կարդալ մանկական գիրքեր եւ հետեւիլ գրականութեան: Այս շրջանին կ՛արթննայ իր մէջ թատրոնի սէրը:

Իր պատանութեան ունէր երեք անբաժանելի ընկերներ` Եդուարդ Աճէմեանը, Գէորգ Վարդանեանը եւ Պերճ Ֆազլեանը: Վերջինս հետագային դարձաւ դերասան ու բեմադրիչ:

Ռոպէր Հատտէճեան կը պատմէ, թէ ի՛նչ պայմաններու տակ, 1946-ին, մուտք կը գործէ գրականութենէ ներս: Այս առիթով կը պատմէ նաեւ, թէ ինչպէ՞ս ծնունդ կ՛առնէ Մխիթարեան սանուց միութեան «Սան» պարբերաթերթը:

Ժամանակ մը կ՛աշխատի հօրը հետ` շարունակելով իր համալսարանական ուսումը, ուր կը հետեւի մանկավարժութեան եւ հոգեբանութեան:

Զինուորական ծառայութեան շրջանին կը ծանօթանայ ականաւոր լեզուաբան ու բանասէր Յակոբ Մարթայեանի հետ:

12 սեպտեմբեր 2011-ին, Հայաստանի անկախութեան քսանամեակի տօնակատարութեան օրերուն, նախագահ Սերժ Սարգսեան «Մեսրոպ Մաշտոց» շքանշանը կը յանձնէ Ռ. Հատտէճեանին:

Վարդ Շիկահերի ծնողներուն ծննդավայրը եղած է Իզմիթ քաղաքի Պարտիզակ գիւղաւանը:

Հայրը` աւազանի անունով Միհրան, Իզմիթի մէջ քահանայ կը ձեռնադրուի 1920-ին, ձեռամբ Յովակիմեան սրբազանի եւ 24 տարեկանին կը վերակոչուի Թովմա քահանայ: Ապա իբրեւ դիւանադպիր` կը ծառայէ առաջնորդարանի: Ապա կը հաստատուի Պոլսոյ Պէշիկթաշ թաղը, ուր կը վախճանի 1954-ին:

Վարդ Շիկահեր յաճախած է Պէշիկթաշի Մաքրուհեան, Օրթագիւղի թարգմանչաց, Թաքսիմի Էսաեան վարժարանները եւ, ապա, շրջանաւարտ եղած է Վիեննական Մխիթարեան Լիսէէն:

Կը հետեւի բժշկութեան ասպարէզին` անձնական նախասիրութեամբ:

Վաթսուն տարի կը ծառայէ որպէս բժիշկ: Բժշկութեան չափ սիրած է ուսուցչական աշխատանքը: Երեսուն տարի ծառայած է կրթական այլազան հաստատութիւններու մէջ` դասաւանդելով հայոց լեզու, գրականութիւն եւ գրաբար:

Վարդ Շիկահեր կ՛ըսէ, թէ կը ծանօթանայ իր կեանքի ընկերուհիին` ուսանողական շրջանին: Ժրաջան ուսանողուհի մըն էր ան, որ կը կոչուէր Զեփիւռ Նշանեան:

Դպրոցական տարիներուն կը սիրէր գրականութիւնը: Կ՛ըսէ, թէ փորձած է գրական բոլոր սեռերը` բանաստեղծութիւն, բանասիրական, վերլուծական, հրապարակագրական էջեր, մենագրութիւններ եւ քրոնիկներ: Ցարդ լոյս ընծայած է 18 հատոր գիրք: Կ՛ըսէ, թէ ալեկոծ կեանքի մէջ գրականութիւնը անդորրաւէտ պարտէզ մը եղաւ իրեն համար: Եւ թէ` գեղապաշտ արուեստի հաւատաւոր խնկարկու մըն է ան:

Պատասխանելով Մաքրուհի Պ. Յակոբեանի կողմէ իրեն ուղղուած հարցուներուն` Վարդ Շիկահեր կ՛ըսէ, որ թէեւ կը հաւատայ ճակատագրին, բայց մարդկային էակն է, որ կ՛երգէ իր ճակատագիրը` իր սրատես դիտարկումներով:

Թէեւ կը հաւատայ, որ ունի թերութիւններ, բայց կ՛ատէ կեղծաւորութիւնը:

Կը սիրէ ազգասիրութիւնը, որ կը նշանակէ, տէր կենալ իր ազգային աւանդութիւններուն:

Կը սիրէ ազգասիրութիւնը, որ կը նշանակէ տէր կենալ իր ազգային աւանդութիւններուն:

Կը սիրէ բնութիւնը, կը սիրէ շրջիլ անդաստաններուն մէջ: Կը սիրէ գիւղական պարզ ու տոհմիկ կեանքը:

Եթէ օր մը հանդիպէր իր նախահայրերուն եւ հանգուցեալ ծնողներուն, սիրալիր վերաբերում ցոյց պիտի տար անոնց: Իսկ երիտասարդներու պիտի թելադրէ ըլլալ չարքաշ եւ ժուժկալ:

Հայաստանի մշակոյթի նախկին նախարարը` Ռոլանտ Շառոյեան, պաշտօնական այցելութեամբ Պոլիս գտնուած միջոցին, տոքթ. Վարդ Շիկահերը կը պարգեւատրէ «Մովսէս Խորենացի» շքանշանով:

Ութ երախտաւորներուն շարքին կը դասուի Արամ Գամպուրեան, որուն հայրը` Գրիգոր, ծնած է Պրուսա, 1890-ին, եւ իր մահկանացուն կնքած է 1959-ին, Պոլիս:

Իր ծնողքը սակաւախօս էին: Հայրը կը զբաղէր առեւտուրով: Բնաւորութեամբ ներամփոփ անձ մըն էր ան: Իր կրած վնասներուն պատճառով դարձած էր թախծոտ: Իսկ մայրը ունէր մեղմ բնաւորութիւն: Անոր մտահոգութեան կեդրոնը տունն էր եւ ընտանիքը:

Արամ Գամպուրեան հինգ տարեկանին կը յաճախէ Ազնիւ եւ Սաթենիկ Դպիրեան քոյրերուն Լուսաւորչեան մանկապարտէզը, երեք դասարանով, ծիլ, բողբոջ եւ կոկոն: Այս շրջանին կը սորվի հայերէն խօսիլ, գրել, կարդալ եւ իւրացնել թուաբանական չորս գործողութիւնները:

Մանկապարտէզը աւարտելէ ետք կը յաճախէ Յ. Թ. Հինդլեանի (1866-1950) «Նոր դպրոց»-ը, ուրկէ շրջանաւարտ կ՛ըլլայ 1938 թուի յունիսին: Նոյն տարին, «Նոր դպրոց»-էն քանի մը ընկերներով կը դառնան Մխիթարեան վարժարանի աշակերտ:

Արամ Գամպուրեան կը գրէ այն շրջանին, երբ առիթով մը ուխտի կ՛երթայ դէպի Երուսաղէմ` առաջնորդութեամբ Մեսրոպ արք. Մութաֆեանի (այժմ պատրիարք): Մեսրոպ սրբազանի թելադրանքով գրի կ՛առնէ դէպի Երուսաղէմ ուխտագնացութեան վերաբերեալ յօդուածաշարք մը, որ կը կազմէ կորիզը իր ճամբորդական առաջին գիրքին` «Ուխտագնացութիւններ եւ ուղեւորութիւններ», 2002: Ապա կը հրատարակէ հետեւեալ երկերը` «Ճամբաներ նոր ու անվերջանալի», 2005, «Թարգմանութիւններ ու ուղեւորութիւններ», 2008:

Իր ողբացեալ կինը` Շաքէն, եղած է զաւակը աւանդապաշտ ընտանիքի մը` տէր եւ տիկին Արթօ եւ Պերճուհի Տիոնեաններու: Շաքէն եղած է եկեղեցասէր, բարեպաշտ եւ ազգասէր հայուհի մը:

Պատրիարքական ընդհանուր փոխանորդ Արամ սրբազան Արամ Գամպուրեանի կը շնորհէ «Օրմանեան» արծաթեայ մետալը:

Պոլսահայ գրողներու յաջորդ երախտաւորը` Կարպիս Ե. Մուրատեան ծնած է Պոլիս, 1924-ին, Գատըգիւղ, Մարմարայի ափին, Մօտա կոչուած հայահոծ թաղամասին մէջ: Մկրտուած է Գատըգիւղի Ս. Թագաւոր եկեղեցւոյ մէջ:

Ծնողները Իզմիթցի էին: Հայրը` Եդուարդ Մուրատեան, բժիշկ էր:

Կարպիս Մուրատեան նախ կը յաճախէ Գատըգիւղի Արամեան-ՈՒնճեան վարժարանը, ապա` Սեն Ժոզեֆ ֆրանսական լիսէն:

Այդ օրերուն հայ վարժարաններուն մէջ կը տիրէր հայաբոյր մթնոլորտ, ուր կային հայերէնի արժէքաւոր ուսուցիչներ:

Կարպիս Մուրատեան ամուսնացած է Էսաեանցի Ովսաննա (Պոյաճեան) Մուրատեանին հետ: Ունին Եդուարդ անունով զաւակ մը, որ հաստատուած է Իտալիա եւ աւարտած` Վենետիկի Մուրատ-Ռափայէլեան վարժարանը:

Կարպիս Մուրատեան կը ծանօթանայ իր կնոջ 1962-ի ամառը, երբ Հայաստան պիտի երթար միւռոնօրհնութեան արարողութեան մասնակցելու համար: Այս հանդիպումը վերջ կը գտնէ ամուսնութեամբ: Արդարեւ, Սուրբ պսակի արարողութիւնը կը կատարուի 1964-ին, Պէյօղլուի Ս. Երրորդութիւն եկեղեցւոյ մէջ: Կարպիս Մուրատեան կ՛ըսէ, թէ Ովսաննան իր կեանքի գլխաւոր կռուանն է, որ ունի տոկուն նկարագիր: Ազգասէր է, մեծահոգի եւ օժտուած` բազմապիսի առաւելութիւններով:

Շրջան մը ան պաշտօնավարած է հայկական վարժարաններու մէջ` իբրեւ ուսուցիչ:

Տասնվեց տարեկանին կը սկսի կատարել գրական նախափորձեր: Կը գրէ երգիծական յօդուածներ ու քրոնիկներ: Կ՛աշխատակցի պոլսահայ բազմաթիւ թերթերու եւ պարբերաթերթերու: Կը կատարէ հարցազրոյցներ գրողներու հետ: Կ՛ըլլայ խմբագիրն ու պատասխանատու տնօրէնը` Ս. Փրկիչ Ազգային հիւանդանոցի «Ս. Փրկիչ» ամսաթերթին:

Կ՛ըսէ, թէ խոստումնապահ է, կը հաւատայ ճակատագրին եւ կը սիրէ մարզական խաղերը:

Այժմ կ՛անցնինք հինգերորդ երախտաւոր` Իգնա Սարըասլանին, որ ծնած է 12 փետրուար 1945-ին, Պոլիս: Մանկութիւնն ու պատանեկութիւնը կ՛անցընէ Գատըգիւղի Մօտա թաղամասին մէջ:

Կը յաճախէ Արամեան-Ունճեան վարժարանի մանկապարտէզը:

Միջնակարգի եւ լիսէի իր ուսումը կը ստանայ Սեն Ժոզեֆ ֆրանսական վարժարանին մէջ:

ժամանակ մը ընտանեկան սերտ բարեկամութիւն կը հաստատէ հանրածանօթ լեզուաբան եւ հայագէտ Յակոբ Մարթայեանի եւ անոր ազնուափայլ կնոջ` Մելինէին հետ:

Իգնա Սարըասլան կ՛ըսէ, թէ ֆաքիւլթէի վերջին տարին` 18 մարտ 1969-ին, կը կորսնցնէ իր հայրը, որ զոհ կ՛երթայ ստամոքսի անողոք հիւանդութեան:

Սակայն, ուրախ առիթով մը, Իգնա Սարըասլան կը ծանօթանայ բժշկական բաժանմունքի յառաջադէմ ուսանողուհի Մարի Շեխիկեանին, որ ապագային պիտի ըլլար իր կեանքի ընկերուհին:

1961-ին մաս կը կազմէ Ս. Թագաւոր երգչախումբին եւ 1964-ին կ՛անդամակցի Կրօնական ժողովին:

Բժշկականը աւարտելէ ետք, մասնագիտութիւն ձեռք ձգելէ առաջ, իր զինուորական պարտականութիւնը կը կատարէ Կելիպօլուի մէջ:

Ապա կը մասնագիտանայ իւրոլոժիի ճիւղին մէջ, ուր կը պաշտօնավարէ երկար տարիներ:

Գրական կեանքի մէջ յաջողութիւն ձեռք կը ձգէ, երբ «Լօ» խորագրեալ գիրքը կ՛արժանանայ ՀԲԸՄ Ալեք Մանուկեան առաջին գրական մրցանակին: Ներկայիս անգտանելի գիրք մըն է «Լօ»-ն:

Հեղինակը կ՛ըսէ, թէ սոյն գործի վաճառքէն գոյացած հասոյթը կը յատկացնեն Յակոբ Մնձուրիի (1886-1978) «Կռունկ ուստի՞ կու գաս» պատմուածքներու տպագրութեան հիմնադրամին:

«Լօ»-էն 20 տարի ետք, 1994-ին լոյս կը տեսնէ «Քառասմբակ սէրերով» բանաստեղծութեան հաւաքածոն, որ կ՛արժանանայ Թէքէեան մշակութային միութեան Հայկաշէն Ուզունեան գրական մրցանակին:

25 յուլիս 1967-ին, երեքշաբթի օր, Իգնա Սարըասլան, իբրեւ «Մարմարա»-ի աշխատակից` կը տեսակցի Պօղոս Զ. պապին հետ, որ երկօրեայ պաշտօնական այցելութեամբ կը ժամանէ Պոլիս:

Այժմ կ՛անցնինք ութ երախտաւորներէն Արման Վարդանեանին, որ ծնած է 1930-ին, Պոլիս, Շիշլի թաղին մէջ: Մկրտուած է Թաքսիմի Ս. Յարութիւն եկեղեցին:

Իրենց ընտանիքի անդամները եղած են արուեստի եւ գրականութեան սիրահարներ:

Վեց տարեկանին կը յաճախէ Հինդլեան նախակրթարանը: 1942-ին կը տեղափոխուի անգլիական վարժարանը, ուր կը մնայ չորս տարի:

Կը հետեւի դաշնակի դասերու: 1949-ին կ՛երթայ Անգլիա, ուր կ՛ընդունի Լոնտոնի Երաժշտական թագաւորական քոլեճի դաշնակի բաժինը:

1951-ին կը մեկնի Աւստրալիա եւ կ՛ընդունուի Վիեննայի երաժշտանոցի դաշնակի դասարանը:

1955-ին կը լծուի զինուորական պարտադիր ծառայութեան:

1976-ին կը վերսկսի գրական գործունէութեան: 1977-ին կը գրէ ու կը հրատարակէ իր առաջին երկու գործերը` «Թոխորը» եւ «Մամլեկը»: Այնուհետեւ կը գրէ 27 թատերախաղեր` ապաւինելով Ռոպէր Հատտէճեան բարոյական աջակցութեան:

2011 թուի մայիսին Սփիւռքի նախարար Հրանուշ Յակոբեանի կողմէ Արման Վարդանեանը կը պարգեւատրուի նախարարութեան «Ուիլիըմ Սարոյեան» շքանշանով:

Ապա, Հայաստանի անկախութեան 20-ամեակին առիթով, Հայաստանի նախագահ Սերժ Սարգսեանի հրամանագիրով Արման Վարդանեանը կը պարգեւատրուի «Մովսէս Խորենացի» մետալով:

Իր կարգին Արթօ Ճիւմպիւշեան, գրական ծածկանունով` Զարեհ Խրախունի, Եշիլ գիւղի Գափամաճեան վարժարանը աւարտելէ ետք կը յաճախէ Մխիթարեան դպրոցը: Երկրորդ Աշխարհամարտի պատճառով այս շրջանին ամէնուրեք կը տիրէր մահաբոյր մթնոլորտ:

8 մայիս 2011-ին սփիւռքի նախարար Հրանուշ Յակոբեան Զարեհ Խրախունին կը պարգեւատրէ նախարարութեան «Ուիլիըմ Սարոյեան» մետալով:

Պոլսոյ պատրիարքարանի պարտէզին մէջ Հայաստանի նախագահի օգնական Աւետիս Պէրպէրեան «Ս. Մեսրոպ Մաշտոց» շքանշանը կը յանձնէ բանաստեղծ Զարեհ Խրախունիի, 4 սեպտեմբեր 2012-ին:

Ութերորդ երաշխաւորը` Արա Կարմիրեան, ծնած է Պոլիս, 14 յուլիս 1920-ին: Հայրը` Գառնիկ Գրիգորեան ծնած է Պոլիս, իսկ մայրը` Ակնա Կամարակապ գիւղին մէջ, 1889-ին: Աղքատասէր էր իր հայրը:

Մէկ տարի Աղքատասէր դպրոցի մանկապարտէզէն ետք Արա Կարմիրեան կ՛անցնի Վիեննական Մխիթարեան վարժարանը, ուր կ՛ուսանի 11 տարիներ:

2009 թուին լոյս կ՛ընծայէ «Գրախօսականներ եւ մտորումներ» խորագրեալ գիրք մը, ուր կը պարզէ հրատարակուած գիրքերու մասին իր տպաւորութիւնները:

2010 թուին «Երազի պէս» խորագրեալ երկրորդ գիրքով մը բարոյական իր պարտքը կը վճարէ հօրը, վարժարանի վարդապետներուն եւ ուսուցիչներուն, դպրոցական իր ընկերներուն եւ բարեկամներուն:

Արա Կարմիրեան կ՛ըսէ, թէ հրատարակած է «Անմեղունակ մանկութիւն» խորագրեալ գրքոյկ մը, ուր կու տայ բացատրութիւններ հայոց լեզուի եւ կրօնին մասին:

Արա Կարմիրեան կ՛ըսէ, թէ զինք խորապէս տպաւորած է հայագէտ եւ բանասէր Յակոբ Մարթայեան:

Կարմիրեան կ՛ըսէ, թէ նամակադրոշմներու հանդէպ ունեցած է սէր եւ հետաքրքրութիւն: Ահա թէ ինչո՛ւ ան տարիներէ ի վեր ձեռնարկած է նամակներ հաւաքելու:

Արդարեւ, պէտք է ըսել, որ Մաքրուհի Պ. Յակոբեան վերոյիշեալ ութ երախտաւորներուն հետ իր ունեցած հարցազրոյցներով յայտնաբերած է անոնց կեանքին եւ գործունէութեան շուրջ շահեկան նորութիւններ:

 

Օգոստոս, 2013
Պէյրութ