Խմբագրական «Ապառաժ»-ի. Պահն Է Յստակեցման
Բազմիցս քննարկման նիւթ է դարձել Արցախի տարածքի վերաբնակեցման հարցը: Իւրաքանչիւր քննարկում, ի հարկէ, ունեցել է մասնակի արդիւնքներ եւ համարեա միեւնոյն եզրակացութիւնը` Արցախի պետական միջոցները չեն բաւարարում համընդհանուր եւ արդիւնաւէտ ծրագրեր իրականացնելու համար, եւ այդ հանգամանքից ելնելով` վերաբնակեցման հարցը համահայկական հարց պէտք է լինի:
Այս ընդհանրական եզրակացութիւնը տրամաբանական է եւ, թւում է, անառարկելի: Սակայն, միեւնոյն ժամանակ, իր մէջ պարունակում է մի վտանգաւոր տարր: Դա պատասխանատուութիւնից խուսափելու պատրուակ է հանդիսանում վերաբնակեցման հարցով ուղղակի պատասխանատու Արցախի իշխանութիւնների համար:
Չենք ծանրանում այն հարցի վրայ, որ որքան եւ ինչպիսի անհրաժեշտութիւն է Արցախի տարածքի եւ յատկապէս սահմանամերձ շրջանների բնակեցումն ու զարգացումը մեր երկրի անվտանգութեան, մեր յաղթանակած պատերազմի արդիւնքների ամրագրման եւ, ի վերջոյ, Հայ դատի ներկայ հանգրուանի յաջողութեան համար: Սակայն, այնուամենայնիւ, վերաբնակեցման հարցին ցանկանում ենք անդրադառնալ առաւել շօշափելի դիտանկիւնից:
Իւրաքանչիւրի համար արդէն ակնյայտ է, որ Հայաստանի կողմից վարուող բանակցութիւնների նիւթ է եւ, այսպէս ասած, խնդրի կարգաւորման սկզբունքների ամբողջական փաթեթի մաս են կազմում «փախստականների» վերադարձը եւ «գրաւեալ» տարածքների յանձնումը: Ըստ էութեան, մեր ժողովրդի բացարձակ մեծամասնութիւնը ներկայիս ստեղծուած հաւասարակշռութեան պայմաններում երբեք չի կարող համաձայնուել այս երկու դրոյթների հետ:
Թողնենք այն հանգամանքը, որ ինչեր են կամ եւ ինչ են փորձում իրար համոզել (իմաստը` խաբել) բանակցող կողմերը, սակայն մի բան շատ պարզ է ու բնորոշ. մենք, եթէ, իրօք, դէմ ենք այդ վերը նշուած սկզբունքների կիրառմանը, պէտք է գործնական քայլեր ձեռնարկենք: Իսկ ինչն է աւելի գործնական, քան` վերաբնակեցումը:
Վերադառնանք նիւթի առաջին մասին. այս հարցում առաջին հերթին պատասխանատուութեան եւ յանձնառութեան առաջին տեղում Արցախի իշխանութիւններն են:
Հարցը ճիշդ եւ ծրագրուած մօտեցում ցուցաբերելու մէջ է, թէ մենք ինչպէ՛ս ենք ներկայացնում այս կարեւորագոյն հարցը նախ ներքին դաշտում` մեր երկրում, ապա` համահայկական մակարդակով, եւ վերջապէս, միջազգային մակարդակում:
Այս երեք ճակատների համար նախ եւ առաջ պէտք է ճշդել հայեցակարգային մօտեցում: Պէտք է յստակեցնել, թէ ո՛րն է մեր ակնկալիքը եւ ի՛նչ ենք ցանկանում ու հասկանում վերաբնակեցման կամ ընդհանրապէս սահմանամերձ շրջանների զարգացումից մօտակայ եւ հեռակայ կտրուածքներով:
Եւ, վերջապէս, պէտք է յստակեցնել, որ մենք վճռական ենք եւ պատրաստակամ` իրական գործնական քայլեր կատարելու: Առանց վերը նշուած յստակ քաղաքականութեան կիրառման` անհնարին է ժամանակաւոր, պահային ոգեւորութեան ու խանդավառութեան մակարդակով իրականացնել լուրջ աշխատանք: Եւ, վերջապէս, հեշտ է չանել ոչ մի բան եւ ասել` «Մեր ուժերից վեր է վերաբնակեցումը, այն համահայկական հարց պէտք է լինի»: Բայց չէ՞ որ համահայկական հարց դարձնողը առաջին հերթին պէտք է լինեն Արցախի իշխանութիւնները` ճիշդ, մտածուած եւ ծրագրուած քայլերով` թէ՛ գործնական եւ թէ՛ քարոզչական ասպարէզներում: