«ԼԵՒՈՆ ՏԷՐ ՊԵՏՐՈՍԵԱՆԸ ՍՊԱՌԵԼ Է ՉԱՐՈՒԹԵԱՆ ՉԱՓԱԲԱԺԻՆԸ» «ԵՐԿԻՐ»ԻՆ Կ՛ԸՍԷ ՀՅԴ ԲԻՒՐՈՅԻ ՆԵՐԿԱՅԱՑՈՒՑԻՉ ՀՐԱՆԴ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ

Ստորեւ կու տանք հայրենի «Երկիր» օրաթերթի երէկուան թիւով լոյս տեսած` ՀՅԴ Բիւրոյի ներկայացուցիչ Հրանդ Մարգարեանի հարցազրոյցը, որուն մէջ ՀՅԴ Բիւրոյի ներկայացուցիչը կ՛անդրադառնայ 31 մայիսին Հայ ազգային քոնկրեսի ղեկավար Լեւոն Տէր Պետրոսեանի ունեցած ելոյթին` քոնկրեսի հերթական համագումարին ընթացքին:

ՀՅԴ Բիւրոյի ներկայացուցիչ Հրանդ Մարգարեանը հաւաստիացնում է` Դաշնակցութեանը չի նէարդայնացնում ՀԱՔ-իշխանութիւն երկխօսութիւնը: Աւելին` նա կարծում է, որ քաղաքական դաշտն այդպիսով դէպի բիւրեղացում է գնում: «Երկիր»ի խնդրանքով Հրանդ Մարգարեանն անդրադարձաւ նաեւ ՀԱՔ հանրահաւաքի ժամանակ Տէր Պետրոսեանի` ՀՅԴ-ի հասցէին հնչեցրած մեղադրանքներին:

ՀԱՐՑՈՒՄ.- ՀԱՔ-ի վերջին հանրահաւաքի ժամանակ իր ելոյթում Քոնկրեսի առաջնորդը նշեց, որ որոշ քաղաքական ուժեր, այդ թւում Դաշնակցութիւնը, անհանգստանում են ՀԱՔ-իշխանութիւն երկխօսութիւնից: ՀՅԴ-ն անհանգստանալու պատճառներ ունի՞:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ.- Մեզ առճակատումն էր մտահոգում եւ ոչ թէ երկխօսութիւնը, սակայն այս ամէնը չի կարելի միայն «երկխօսութիւն» բառով բացատրել: Տէր Պետրոսեանն իր մարտավարութեան մէջ հիմնական փոփոխութիւն մտցրեց: Եւ ինքը չի ուզում անկեղծանալ ու ասել, թէ ինչո՞ւ այդ փոփոխութիւնը մտցրեց: Այս փոփոխութիւնների համար գուցէ կային մի շարք պատճառներ: Առաջինը այն է, որ անցած երեք տարիների ընթացքում նա սպառել է չարութեան իր  չափաբաժինը եւ այս մարտավարական փոփոխութեամբ իր համար նոր պատկեր պէտք է ձեւաւորէր: Այս անգամ, հակառակ իր նախկին կեցուածքների, Ղարաբաղի քարը սրտին խփելով, երկրի կայունութեան, պետական անվտանգութեան, արտաքին ճնշումները բացառելու առումով ասպարէզ գալ: Թէ որքանով հետեւողական կը լինի ինքն այս հարցում, լուրջ կասկածում եմ, որովհետեւ չարութիւնը եւ դրական մօտեցումը միայն ընտրութեամբ չի, որ տեղի են ունենում: Մարդու տեսակն է մարդուն մղում ինչ որ գործելաոճի, պահուածքի:

Ելոյթի մէջ մի  վտանգաւոր հարց էլ կար. այն է, որ ասում են Սերժ Սարգսեանը, որպէսզի Ղարաբաղի հարցում զիջումների գնայ, պէտք է ունենայ քաղաքական կայունութիւն, թէ չէ պատերազմ կը լինի: Այսինքն` քաղաքական կայունութիւնը Տէր Պետրոսեանի համար կարեւոր է միայն քաղաքական զիջումներ անելու համար:

Պատճառներից մէկն էլ այն է, որ ինքը հասկացաւ` առճակատումն իրեն յաջողութիւն չի բերի, ինքը սպառեց բոլոր հնարաւորութիւնները եւ վախեցաւ պատասխանատուութիւնից: Դրական առումով վախեցաւ: Երկրում կար իրական դժգոհութիւն, ընկերային-տնտեսական ծանր վիճակ եւ ժողովրդի պոռթկումը շատ էր հաւանական:

Ես չգիտեմ` Սերժ Սարգսեանը ինչքանո՛վ է բանակցութիւնների դիմում իրական համոզումներով, ինչքանո՛վ դիմում է իբրեւ ձեւականութիւն, դրա համար ասում եմ, որ երկխօսութիւնը երկուստեք էր ձեռնտու: Չեմ հաւատում, որ Սերժ Սարգսեանը կարող է բանակցութեան նստել արտահերթ ընտրութիւնների օրակարգով:

Ինչ մնում է մեր չարախօսութեանը, չարակամութեանը կամ նէարդայնանալուն, կարծում եմ դրա համար պատճառներ չկան. հակառակը` իրենց երկխօսութիւնից քաղաքական դաշտը բիւրեղանալու է: Ուժերը ցոյց են տալու իրենց իրական էութիւնը, այն ինչ որ մենք էինք ասում` Լեւոն Տէր Պետրոսեանի եւ Սերժ Սարգսեանի կռիւը աթոռակռիւ է, ոչ թէ համակարգային փոփոխութեան պայքար: Իրենք գնում են մէկ դաշտի մէջ յայտնուելու, ինչը մեզ կ՛օգնի յառաջիկայ պայքարի մէջ աւելի դիւրութեամբ պարզաբանումներ մտցնելու եւ ճիշդ ճանապարհով առաջնորդուելու իմաստով:

Հ.- Լեւոն Տէր Պետրոսեանը նաեւ իր խօսքում նշեց, որ ՀՅԴ-ն երբեք էլ մտահոգ չի եղել Ղարաբաղի հարցով: Դա ինչպէ՞ս կը մեկնաբանէք:

Պ.- Մեզ ամէն մեղքով կարելի էր մեղադրել, բացի այդ մէկից, իսկ Տէր Պետրոսեանն այդ քայլին էլ դիմեց: Ասեմ, որ ինքը ուղղակի փորձում է իրականութիւնը ծուռ հայելու մէջ ցոյց տալ: Իրականութիւնն այն է, որ Ղարաբաղի պայքարում մենք ոչ միայն անտարբեր չենք եղել, ոչ միայն մասնակից ենք եղել, այլ այդ պայքարը սկզբնական փուլում նոյնիսկ կազմակերպել եւ ղեկավարել ենք եւ դրա ամենապարզ ապացոյցն այն է, որ առաջին Գերագոյն խորհուրդը Ղարաբաղում ստեղծուել է Դաշնակցութեան մեծամասնութեամբ, Գերագոյն խորհրդի առաջին նախագահը դաշնակցական է եղել, մեր մարտական խորհուրդն է ստանձնել առաջին շտաբի դերակատարութիւնը: Այդ պայքարի ընթացքում, ես կարծում էի Տէր Պետրոսեանի գիտութեամբ, բայց ոնց երեւում է` անգիտութեամբ, ունեցել ենք խորքային համագործակցութիւն պաշտպանութեան նախարարութեան հետ:

Այո՛, մենք ցոյցերի դիմել ենք, մինչեւ 1994 թուականը, մենք յաճախ պարտադրուել ենք ցոյցեր անել, որպէսզի իշխանութեանը պարտաւորեցնենք Ղարաբաղով զբաղուել եւ պայքարին տէր կանգնել: Դրանք չեն եղել իշխանափոխութեան համար, եղել են, որ պարտադրեն իշխանութիւններին` տէր կանգնել ղարաբաղեան պայքարին եւ պարտուողական տրամադրութիւններից նահանջել: Մենք այն ժամանակ էլ ունեցել ենք կարմիր գիծ մեզ համար, այն ինչը կը բերէր Հայաստանի ապակայունացման եւ բանակի քայքայման, դրան չենք դիմել, որովհետեւ այդ ժամանակ մեզ համար գերխնդիրը Ղարաբաղի հարցն էր, Հայաստանի իշխանութեանը տիրանալը չէր: Մենք այդպիսի նպատակ չէինք դրել մեր առաջ, թէ չէ շատ աւելի տարբեր գործունէութիւն կարող էինք ծաւալել Հայաստանում, որը չենք արել` ոչ թէ ոեւէ մէկին խաթր անելու համար, այլ չենք արել, որովհետեւ համոզուած ենք եղել, որ դա Ղարաբաղին խանգարելու է:

Փաստ է` 90-ից մինչեւ 92-ի աւարտը, երբ Ղարաբաղում ձեւաւորուեց եւ բանակ կազմաւորուեց, Հայաստանի պետականութիւնը  ո՛չ պաշտօնապէս, ո՛չ էլ ոչ պաշտօնապէս ներկայ չի եղել այնտեղ: Դրանից յետոյ է, որ փորձել է ներկայութիւն հաստատել, որովհետեւ անդրադարձել է, որ չղեկավարելով Ղարաբաղի պայքարը, այն չի կարող իր ուզած լուծմանը հասցնել:

Իսկ Տէր Պետրոսեանի մօտ առաջին օրուանից մինչեւ այսօր, միշտ եղել է մի հարց` ձերբազատուել Ղարաբաղի հարցից` եթէ դա կ՛ունենայ հայանպաստ լուծում` աւելի լաւ, բայց ամէն դէպքում ազատուել Ղարաբաղի հարցից: Սա է եղել իր քաղաքականութիւնը եւ նա իշխանութիւնը կորցրեց հէնց այս քաղաքականութեան պատճառով: Եւ հիմա ասել, որ մենք մտահոգուած չենք եղել Ղարաբաղի հարցով, շատ անարդար է: Հաւանաբար ինքը տեղեակ չի եղել: Ես հաւատում եմ, հաւանական է, որ տեղեալ չի եղել:

Հ.- Իսկ ինչո՞վ էք պայմանաւորում նման յայտարարութիւններն այս փուլում:

Պ.- Հայաստանում բացի իշխանաաթոռակռիւը, բառիս բացարձակ իմաստով, կար նաեւ գաղափարական կռիւ, որն սկսում է ընկերային-տնտեսական քաղաքականութիւնից, աւարտւում է ազգային հարցերով: Այս առումով մենք տարբեր բեւեռներում ենք գտնւում թէ՛ Լեւոն Տէր Պետրոսեանի, եւ թէ՛ Սերժ Սարգսեանի հետ: Այդ առումով ես հաւատացած եմ` հետզհետէ պայքարը տեղի է ունենալու այս գաղափարների բեւեռացման մթնոլորտի մէջ եւ ոչ թէ ընդդիմութիւն-իշխանութիւն այսպէս ասած ինքնանպատակ բեւեռացուած մթնոլորտի մէջ: Այս պարագայում մենք հետզհետէ գնալու ենք գաղափարական պայքարի եւ բեւեռացումը տեղի է ունենալու, քաղաքական դաշտը գաղափարականանալու է` այն, ինչ մինչեւ հիմա չի եղել:

Ինչպէս  կարող է Ընկերվար-ժողովրդավար կուսակցութիւնը ծայրայեղ ազատական կուսակցութեան հետ, ազգային կուսակցութիւնը` ապազգայինի հետ մէկ դաշտում յայտնուի: Դա  կարող է լինել մի դէպքում, երբ միացնող բան կայ` նախագահական աթոռը, թէ ումը այն կը լինի: Իսկ այսօր հարցերը աւելի շատ ծանրանում են ընկերային-տնտեսական մակարդակի, Ղարաբաղի հարցի եւ հայ-թուրքական յարաբերութիւնների խորապատկերի վրայ:

Հ.- Այսինքն ՀԱՔ-ն ու իշխանութիւնը այս հարցերում նոյն բեւեռո՞ւմ են:

Պ.- Թէ՛ հայ-թուրքական յարաբերութիւնների, թէ՛ Ղարաբաղի հարցով Լեւոն Տէր Պետրոսեան աւելի մեծ պարտուողական տրամադրութիւններ ունի, քան Սերժ Սարգսեանը, բայց երկուսն էլ, ընդհանուր առմամբ, պարտուողական տրամադրութիւնների դաշտում են:

ՄԱՐԻԱ ԿԱՐԱԹՈՐՈՍԵԱՆ