«ՊԵՏՈՒԹԻՒՆՆԵՐԻ ՅԱՐԱՏԵՒՈՒՄԸ ՊԱՅՄԱՆԱՒՈՐՈՒԱԾ Է ԲԱՐՁՐԱԳՈՅՆ ԱՐՈՒԵՍՏԻ ԱՌԿԱՅՈՒԹԵԱՄԲ»

Գեղանկարիչ եւ բանաստեղծ Սվետլանա Յակոբեան միաժամանակ պատուաւոր անդամ է ՀՆՄ-ի եւ հիմնադիր տնօրէնն է նաեւ «ԴԱՐ» կրթամշակութային բարեսիրական հիմնադրամին: Ան անցնող մայիսի սկիզբին մասնակցեցաւ «Մոնաքօ» միջազգային ցուցահանդէսին, որուն առիթով «Էքոնոմիքա» ամսաթերթի խմբագրապետ Լիւսիա Մեհրապեան անոր հետ ունեցած է շահեկան եւ հետաքրքրական զրոյց մը, զոր կու տանք ստորեւ

ՀԱՐՑՈՒՄ.- Տիկի՛ն Յակոբեան, ժամանակ առաջ Մոնաքոյում հինգ ստեղծագործութեամբ մասնակցեցիք ցուցահանդէսին: Նախ` Մոնաքոն ինչպէ՞ս տեսաք:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ.- Աշխարհում շատ երկրներում եմ եղել եւ ամէն անգամ վերադառնալուց յետոյ է՛լ աւելի եմ սիրում իմ երկիրը եւ կարեկցանքով վերաբերւում նրան: Չգիտեմ` ինչո՞ւ է այդպէս. գուցէ պատասխանատուութիւնն է երկրիս, իմ նախնիների թողած ժառանգութեան հանդէպ, թէ` այն անելիքների, որոնք այսօր առկայ են, իսկ որ մենք անելիքներ ունենք եւ դրանք շատ-շատ են, դա փաստ է:

Բնութիւնը մեզ` հայերիս շռայլօրէն պարգեւատրել է` օժտելով բազմաբնոյթ տաղանդներով, մեզ է շնորհել հզօր ազգի մշակոյթի ժառանգորդը դառնալու, բաժին է հանելու աշխարհագրական այս հիասքանչ տարածքը: Միեւնոյն ժամանակ մեր առջեւ խնդիր է դրել, որին գուցէ անուանենք Առաքելութիւն: Եկել է Երկիր մոլորակի վրայ մեր Առաքելութիւնը հասկանալու ժամանակը, կը թուայ, թէ մի փոքր շեղուեցինք տրուած հարցից, սակայն որպէս նախաբանի` ես չեմ կարող չանդրադառնալ մեր ինքնութեան կարեւոր խնդրին, որը իւրաքանչիւր հայ մարդու պատասխանատուութիւնն է: Ինչ վերաբերում է Մոնաքօ քաղաք-պետութեանը, այն առանձնանում է նոյնիսկ ֆրանսական միւս քաղաքներից, որոնք գտնւում են Մոնաքոյի կողքին: Կարծես թէ միանգամից մտնում ես մի այլ աշխարհ, որտեղ ամէն բան իր նշանակութիւնն ու տեղն ունի: Մոնաքոն տարածուած է Միջերկրական ծովի երկայնքով եւ շրջապատուած է բարձր ու վեհաշուք սարերով: Բնութիւնը ոչինչ չի խնայել, սակայն բնութիւնը` բնութիւն, իսկ մարդիկ, ովքեր հիմնադրել են քաղաքպետութիւնը դարեր առաջ, գուցէ հէնց այդպէս էլ պատկերացրել են նրա ապագան: Գաղտնիք չէ, որ այնտեղ են գտնւում աշխարհի ամենանշանաւոր խաղատները: Ես դէմ եմ այդ ճանապարհով հարստացնելու երկիրը, որովհետեւ համոզուած եմ, որ ամէն մի լումայի հետեւում հազար անէծք է թաքնուած: Կայ աւելի աստուածահաճոյ ճանապարհ, բայց այս բոլորից զատ, այդ ամէնի կողքին, կայ մէկ այլ գեղեցիկ երեւոյթ, որի մասին արժէ խօսել: Մոնթէ Քարլոյի փողոցների երկայնքով բազմաթիւ պատկերասրահներ կային, եւ շատ յաճախ քաղաքում կազմակերպւում են միջազգային մակարդակի ցուցահանդէսներ: Մշակութային եռուզեռը քաղաքին գեղեցիկ շուք է հաղորդում:

Հ.- Ցուցահանդէսի մասին, ինչպէ՞ս ներկայացաք, ի՞նչ տպաւորութիւններով հեռացաք:

Պ.- Առաջարկ եղաւ պէյրութաբնակ լրագրող, արուեստաբան, տարիներ շարունակ հայ նկարիչներին աշխարհին ներկայացնելու գործով զբաղուող Մովսէս Հերկելեանի կողմից: «Արթ Մոնաքօ» ներկայացայ իմ հինգ մեծածաւալ աշխատանքով: Ասեմ, որ մեր տաղաւարում, որտեղ ներկայացուած էին հինգ նկարչի գործեր, որոնցից մէկը լիբանանցի քրիստոնեայ արաբուհի էր` Նաթալի Լապաքին: Մեր տաղաւարի վրայ ամրացուած էր «Արմենիա» ցուցանակը: Բազմաթիւ օտարերկրեայ տաղաւարների մէջ մեր տաղաւարի ներկայութիւնը մեզ` հայերիս հպարտանալու տեղիք էր տալիս: Բացման օրը բազմամարդ էր. եկել էին տարբեր երկրներից արուեստասէր եւ միեւնոյն ժամանակ նիւթապէս ապահովուած մարդիկ: Ցուցահանդէսում ներկայացուած էին արուեստի ամենաբարձր նմուշներ, նաեւ վատ եւ անհետաքրքիր գործեր կային: Փիքասոյի, Շակալի, Ֆոնթանայի եւ շատ

մեծ նկարիչների հարեւանութեամբ էր գտնւում մեր տաղաւարը: Մեր տաղաւարի կողքից անտարբեր չէր անցնում արուեստասէր հասարակութիւնը: Նոյնիսկ առաջարկ եղաւ իտալացի ամուսինների կողմից գնելու իմ նկարներից երկուսը, մեր հայաստանեան գների մասին պատկերացմամբ բաւականին բարձր գներով: Ասեմ, որ ես առայժմ իմ նկարները չեմ վաճառում, գուցէ դրա ժամանակն էլ կը գայ: Բազմամարդ արուեստասէր հասարակութիւնը շրջում էր տաղաւարից տաղաւար: Ես մտովի Հայաստանում էի եւ մտածում էի, թէ ի՛նչ տաղանդաւոր նկարիչներ ունենք, որոնց գործերը չեն ցուցադրւում, ովքեր չեն ներկայանում հանրութեան դատին, եւ ափսոսում էի:

Հ.- Դուք մի շարք անհատական ցուցահանդէսներ էք ունեցել արտերկրում: Ըստ էութեան, բաւականին ծանօթ էք կերպարուեստի պիզնես-միջավայրին: Այս մասին` քիչ մանրամասն:

Պ.- 2007 թուականին մեծ ծրագրով, որի սկիզբը հայաստանեան մի շարք քաղաքներից սկսուեց` Երեւան օփերային թատրոն, Վանաձոր, Արցախ, գիւղ Ծաղկունք, այնուհետեւ մեկնեցինք Փարիզ, Լոնտոն, Պրիւքսէլ եւ դարձեալ օփերային թատրոնում ծրագիրը աւարտեցինք: Արտասահմանեան շրջագայութիւնը «Քատանս» համոյթի ուղեկցութեամբ (Գեղ. ղեկավար` Արմէն Բաբախանեան) անցաւ շատ հետաքրքիր եւ ջերմ ընդունելութեան արժանացաւ: Լոնտոնում մեզ միացան Իգիթեան ամուսինները: Հենրիկ Իգիթեանը ստանձնեց իմ նկարների ցուցահանդէսի կազմակերպման աշխատանքները: Ծրագիրը, որի նախաձեռնութիւնը շատ ծաւալուն էր, ճանաչողական բնոյթ ունեցաւ: Ինձ համար հասկանալի դարձաւ, որ մենք` հայերս շատ բան ունենք աշխարհին տալու եւ ինչ-որ բան վերցնելու, ինչ-որ բան փոխելու, ինչ-որ բան աւելացնելու եւ դրա շնորհիւ կառուցելու մերը, մեր ինքնութիւնը պահելով` առաջ ընթանալ: Չկայ մի այլ միջոց, քան մշակոյթն է, որը մարդուն տանում է մարդեղացման, ազգին ազգ է պահում: Ինչ վերաբերում է կերպարուեստի առեւտրական-միջավայրին, կ՛ասէի հետեւեալը. այդ առումով մենք շատ անելիքներ ունենք. կարծիք կայ, որ այդ ասպարէզը ինչ-որ ազգի կամ մարդկանց ձեռքերում է: Ես չեմ ուզում հաւատալ, որովհետեւ չեմ ուզում այդպէս լինի: Հասկանալով հանդերձ, պէտք է մտածել, թէ ինչպէ՛ս եւ ի՛նչ պէտք է անել, որպէսզի մենք էլ մեր տեղն ունենանք այդ ասպարէզում: Հասկանալ եւ չմտածել այդ մասին` մեզի չի արդարացնում: Դրա համար յամառ եւ քրտնաջան աշխատանք է պէտք: Նրանք, ովքեր որ գրաւել են այդ դաշտը, իրենք էլ են աշխատել, չէ՞: Ճիշդ է, դժուար է, որովհետեւ էն գլխից մեր եւ շատ ու շատ ժողովուրդների թոյլ տուած սխալների պատճառով է, որ այսպէս է, սակայն շտկելու հնարաւորութիւն միշտ էլ կայ:

Հ.- Հայ ազգային կերպարուեստը կիսում է հայ ազգային մշակոյթի, թոյլ տամ այս բնորոշումը, անփառունակ վիճակը: Այսինքն` հսկայ մշակութային ժառանգութիւն եւ անյայտութիւն, աղքատ ազգականի կարգավիճակ: Սա` լաւագոյն դէպքում: Մասնաւորապէս հայ կերպարուեստի երեւելիներից աշխարհում հանրայայտ են օտար երկրներ ներկայացնող վարպետները` Այվազովսկին (Ռուսաստանում), Արշիլ Կորքին (Միացեալ Նահանգներ), Ժանսեմն ու Գարզուն (Ֆրանսա): Հէնց վերջիններիս գործերն են համաշխարհային արթ-պիզնեսի գնային սադղակում քիչ թէ շատ պատուաւոր նիշ զբաղեցնում:

Սարեանը, Քոչարը, Կալենցն ու այլօք հանրածանօթ եւ գնահատուած են միայն կերպարուեստի մասնագիտական շրջաններում: Սակայն նրանց աշխատանքները աճուրդի նշանաւոր կենտրոններում բաւականին համեստ նիշում են:

Այսպիսով, ի՞նչ անել եւ ինչպէ՞ս:

Պ.- Կարծես թէ նախորդ հարցադրման մէջ որոշակի պատասխան կար, գուցէ միայն աւելացնեմ` «այն ամէնին, ինչին տէր չես կանգնում, տէրը յայտնւում է, քանի որ իրենք գիտեն, որ պետութիւնների յարատեւումը պայմանաւորուած է բարձրագոյն արուեստի առկայութեամբ: Իսկ ինչո՞ւ պէտք չէ տէր կանգնեն ուրիշի ազգային արժէքներին, որոնք համաշխարհային նշանակութիւն ունեն:

Վերջապէս մի օր պէտք է խելքի գա՞նք, թէ՞ ոչ:

Հ.- Վերջերս ձեր գլխաւորած «ԴԱՐ» հիմնադրամը համագործակցութեան ընդգրկուն ծրագիր է սկսել «Կերպարուեստ» պարբերականի, հեռանկարում նաեւ Հայաստանի նկարիչների միութեան հետ: Սա, անշուշտ, կը հետաքրքրի մեր ընթերցողին:

Պ.- «ԴԱՐ» հիմնադրամի գործունէութիւնը նաեւ կրթամշակութային բնոյթ է կրում: Խօսել հիմնադրամի գործունէութեան մասին` բաւական ժամանակ կը պահանջուի, սակայն կը փորձեմ հակիրճ պատասխանել: Հիմնադրամի առջեւ դրուած նպատակը եւ խնդիրները հետեւեալն են. որքան հնարաւոր է նպաստել մշակոյթի զարգացմանը, ստեղծագործական միութիւնների բարձրացմանը, գրքերի հրատարակմանը եւ այլն… Առողջ, ուժեղ եւ յարատեւող երկիր-պետութիւն-ազգ ունենալու համար անհրաժեշտ է ունենալ բարձր կրթահամակարգ, վերականգնել ազգային աւանդոյթները եւ սովորոյթները, նպաստել ստեղծագործական միութիւնների զարգացմանը: Այս պարագայում կ՛ունենանք նաեւ տնտեսապէս զարգացած, ազգային անվտանգութիւնն ապահովուած պետութիւն: Եթէ իւրաքանչիւր հայ մարդ գիտակցի, թէ ի՛նչ է նշանակում ունենալ երկար սպասուած անկախ պետութիւն եւ պետականութիւն, ապա ամէն մի հայ իր առաքելութիւնը կը համարի մասնակցելու իր երկրի «շինարարութեանը»: Թէ չէ ստացւում է, որ միայն բողոքում ենք մեր իրականութիւնից եւ ընդամէնը այսքանը, իսկ դրանից ի՞նչ է փոխւում, չգիտեմ…

Այժմ գանք նկարիչների միութեան խնդիրներին: Այս միութեան գործունէութիւնը պէտք չէ պայմանաւորուած լինի մէկ անձով: Նախորդ հարցադրման ժամանակ ես խօսեցի մի երեւոյթի մասին. կը թուայ, թէ անհնար է այդ կարծրատիպը ջարդել: Սակայն աշխարհում չկայ կայուն մի բան, որ չենթարկուի փոփոխութեան. մեքենականութեան ուժերի միաւորումն է մի խնդրի շուրջ, այն ցանկութեան, որը վերաբերում է ընդհանուր եւ կարեւոր գործի: Ամէն մէկն այս պարագայում իր բաժինը կ՛ունենայ, այնպէս, ինչպէս ունի իմ կողմից բերուած վերը նշուած օրինակը` այն ժողովրդի մասին, որի ձեռքում են բոլոր լծակները: Վախենալ պէտք չէ, վարանել նոյնպէս. պարզապէս պէտք է փոխել մտածելակերպը: Գուցէ նրանք էլ են յոգնել, եւ չկայ մէկը, որ էստաֆետը յանձնեն արժանաւորին: Ինչո՞ւ ենք նախանձով կամ թշնամանքով նայում այս ամէնին. հո՛ իրենք չեն բերի եւ իրենց ձեռքով յանձնեն մէկ այլ ազգի կամ ժողովրդի, որը չի էլ փորձում իր վրայ վերցնել պատասխանատուութիւնը. չէ՞ որ նրանք էլ հեշտութեամբ այն ձեռք չեն բերել, երկարատեւ աշխատանքի արդիւնք է, այդպէս չէ՞: Բաւարար չէ, որ չենք փորձում ինչ-որ բան անել, դեռ նպաստում ենք նրանց բռնած գործին, նրանց գործունէութեան է՛լ աւելի զարգացմանը, է՛լ աւելի ամրապնդմանը, նպաստում ենք մեր խօսքով, մեր վերաբերմունքով` ասելով, թէ լծակներն իրենց ձեռքում են. չէ՞ որ խօսքն ուժ ունի եւ այն մարմին է հագնում: Չգիտակցելով` մենք ուժ ենք տալիս նրանց: Այդ ամէնն իր նշանակութիւնն ունի. մենք պէտք է հասկանանք այդ ամէնի նշանակութիւնը եւ մեր ձեռքով ջուր չլցնենք օտարի ջրաղացին, սթափուենք, ինքներս կառուցենք մեր ճշմարտութիւնը` տիեզերքի օրէնքին համահունչ:

Այդ ամէնին հասնելու ճանապարհները բազմաբնոյթ են: Ճանապարհներից մէկը տեղեկութեան տարածումն է. այն հնարաւոր  է իրականացնել «Կերպարուեստ» պարբերականի միջոցով:

Ամսագրի լոյս ընծայմանը պէտք է մասնակցի իւրաքանչիւր հայ նկարիչ` Հայաստանում (Արցախ աշխարհը` ներառեալ) թէ սփիւռքում իր լուման բերելով, դրանով իսկ նպաստելով նաեւ հէնց իր արուեստի տարածմանը, ինչպէս նաեւ` հէնց նրան, ինչի մասին խօսեցինք քիչ առաջ:

Այս առումով կարող եմ բերել մէկ այլ օրինակ: Բերածս օրինակը գուցէ օրինակ կը դառնայ մէկ ուրիշ, այն է` Նկարիչների միութեան խնդիրների փուլային լուծմանը: Ընդհամէնը մէկ ամիս առաջ էր, որ մենք ընկերներով հաւաքուել էինք եւ զրուցում էինք մեզ յուզող հարցերի շուրջ: Մտահոգութիւնը այսօրուայ մշակութային խնդիրներն էին, որը ես կարծում եմ բնական մտաւորականին մտածելու տեղիք է տալիս: Եւ այսպէս, բազմաթիւ վերլուծութիւններից յետոյ մեր ընկերներից երգահան, Կոմիտասագէտ Արթուր Շահնազարեանը առաջարկեց 5 երգի տարածումը ամբողջ Հայաստանի տարածքով եւ նաեւ` սփիւռքում: Նա այնքան համոզիչ ներկայացրեց եւ վստահեցրեց, որ մեր ինքնութեանը հասնելու ամենակարճ ճանապարհը դա երաժշտական լեզուն է: Կոմիտասն ասում էր` «Ժողովրդին քարոզել պէտք չէ. մէկ հասկացուած անկեղծ ձայնը հազար ճառ արժէ»:

Այնուհետեւ կազմակերպուեց մամուլի ասուլիս եւ այն մեծ արձագանգ գտաւ ոչ միայն մեծահասակների, այլեւ` երիտասարդների շրջանում, եւ այսպէս օրըստօրէ շրջանակները ընդլայնւում են: Կոմիտասեան երգերով դաստիարակուող հայ մանուկը չի կարող օտար մշակոյթի կրողը դառնալ: Եկէք` պատկերացնենք մեր անելիքը եւ անհնարին չհամարենք այն ամէնը, որի պահանջը կայ այսօր:

Մեր ժողովուրդը ներքին ձայնով կապուած է իր ծինային սկզբնաղբիւրի հետ եւ ինքը գիտի, թէ իրեն ի՛նչ է հարկաւոր եւ ի՛նչը պէտք չէ իրեն: Մեզ մնում է մի կողմ դնենք մեր մէջ նստած ճղճիմ «ես»ը եւ առաջնորդուենք հզօր «մենք»ի գիտակցութեամբ:

Զրոյցը վարեց` ԼՈՒՍԻԱ ՄԵՀՐԱԲԵԱՆ