Ռազմական Եւ Ուժանիւթի Խնդիրներով Ամբողջութեամբ Կախուած Ենք Ռուսաստանից, Լինել-Չլինելու Հարց Էր
Ստորեւ կու տանք ՀՅԴ Հայաստանի Գերագոյն մարմինի ներկայացուցիչ Արմէն Ռուստամեանի Tert.am լրատուական կայքէջին հետ կատարած հարցազրոյցը, որուն մէջ ան կ՛անդրադառնայ Մաքսային միութեան միանալու Հայաստանի որոշումին, անոր հաւանական աշխարհաքաղաքական հետեւանքներուն, պատճառներուն, ինչպէս նաեւ կը խօսի այն մասին, թէ ի՛նչ դիրքորոշում պիտի ունենայ ՀՅԴ-ն Վահան Յովհաննիսեանի` Գերմանիոյ մէջ Հայաստանի դեսպան նշանակուելու պարագային:
ՀԱՐՑՈՒՄ.- Պարոն Ռուստամեան, Ազգային ժողովում ներկայացուած քաղաքական ուժերը մի տեսակ խուսափում են հարցին յստակ պատասխան տալ, թէ Մաքսային միութեանը անդամակցելուն կո՞ղմ են, թէ՞ դէմ: Բոլորը նշում են, որ դէմ են ձեւին, իսկ բովանդակութեան մասին ոչինչ չեն կարող յայտնել, որովհետեւ ո՛չ Եւրոպական Միութեան ընկերակցութեան, ո՛չ Մաքսային միութեան անդամակցելու փաստաթղթերը հրապարակուած չեն, եւ դրանք պէտք է համադրել, տեսնել` ի՞նչ ենք շահում, ինչ` կորցնում: Ոմանք էլ նշում են, թէ այս հարցը պէտք է որոշուի հանրաքուէով: Եթէ դուք` որպէս Հայաստանի Հանրապետութեան քաղաքացի, կը մտնէիք խցիկ կը քուէարկէի՞ք Մմ-ին անդամակցութեան օգտին:
ՊԱՏԱՍԽԱՆ.- Ես անձամբ «Ռեկնում»-ին 13.06.2013 թուագրութեամբ տուել եմ հարցազրոյց, որտեղ շատ յստակ ասել եմ, որ էս երկու ձեւաչափերն իրար հետ համատեղելի չեն: Բայց մեզ համոզում էին, որ դրանք համատեղելի են, եւ հնարաւոր է «ե՛ւ… ե՛ւ» տարբերակով հասնել երկու տեղում էլ լինելու վիճակին: Շատ յստակ է մեր մօտեցումը, որ անհնար է համատեղել անհամատեղելին եւ էդպէս էլ եղաւ: Հիմա խնդիրն այն է, որ մեր յարաբերութիւնները, ընդհանրապէս բազմակողմանի կամ երկկողմանի, պէտք է շատ յստակ կառուցուեն մեր ազգային շահի գիտակցման վրայ:
Մենք այսօր ունենք անվտանգութեան մի համակարգ, որը լաւ թէ վատ, մինչեւ հիմա ծառայել է մեր անվտանգութեանը: Մենք չունենք անվտանգութեան նոր համակարգի ո՛չ նախագիծ, ո՛չ էլ մօտ ապագայում դա ունենալու հնարաւորութիւնը երեւում է: Մօտեցումը մենք վաղուց կրկնել ենք. եթէ չունես այլընտրանք, պիտի ամրապնդես այն, ինչ ունես: Հիմա գնացել են էդ ճանապարհով: Այսինքն` այստեղ Մաքսային միութեան անուան տակ թաքնուած է շատ աւելի լուրջ խնդիր: Թաքնուած է այն խնդիրը, որ, ի վերջոյ, մենք պէտք է բոլորս խոստովանենք, եւ դա փաստ է, որ մեր ռազմական եւ ուժանիւթի խնդիրներով ամբողջութեամբ կախուած ենք Ռուսաստանից: Այլ բան է հարցը, թէ ինչու դա իմանալով մեր պաշարը չենք մեծացրել, որպէսզի երբ ժամանակը գալիս է «կամ… կամ»-ի առաջ կանգնելու, մենք այդպէս ծայրայեղ անհրաժեշտութեան գիտակցումով չգնանք, պարտադրուած գործընթացի մէջ մտնենք, այլ կարողանանք մեր անհրաժեշտ խնդիրները լուծել այն գիտակցութիւնն ունենալով, որ վաղը ունենալու ենք ինքնուրոյն, բաւարար պաշար ձեռք բերելու հնարաւորութիւն: Այդ պաշարը մինչեւ հիմա ձեռք չի բերուած, մենք փաստի առաջ ենք կանգնած: Ի հարկէ, մենք միշտ էլ կողմ ենք եղել հաւասարակշռուած արտաքին քաղաքականութեանը: Բայց այդ ուղղութիւնը վաղուց ձախողուած է … Կարծում եմ` պէտք է մտածել, թէ ինչպէս անել, որ ունենանք աւելի հաւասարակշիռ արտաքին քաղաքականութիւն: Այդ նախաձեռնողականութիւնը, որ անուանուեց ժամանակին, որ մեր արտաքին քաղաքականութիւնը իրար լրացնող չէ, այլ նախաձեռնողական է, այդ նախաձեռնութիւնները անընդհատ մեզ բերում կանգնեցնում են ճակատագրական, օրհասական վճիռների առաջ եւ ձախողման են տանում: Հիմա այդպիսի նախաձեռնողականութիւն եղաւ հայ-թուրքական արձանագրութիւնների ժամանակ, տեսանք` ուր հասանք, հիմա այդ նախաձեռնութիւնները բերել են նրան, որ մենք, այսպէս ասած, նուաստացած պայմաններում գնում ենք բանակցելու մեր խնդիրների վերաբերեալ:
Եւ ստիպուած, պարտադրանքով ընդունում ենք խաղի կանոններ: Բայց այսօր, այս պայմաններում ես չեմ տեսնում, որ հնարաւորութիւն կար. ուրիշ ելք չկար, որովհետեւ այստեղ լինել-չլինելու հարց էր: Չգիտես ինչու, իշխանութիւնը խուսափում է հարցն այդ որակով ու ծաւալով ներկայացնելուց: Բայց եթէ խնդիրը այն է, որ կախուած ենք մի ճիւղից եւ միւսը ձեռք չբերելով, այն կտրում ենք, պարզ է չէ՞, որ բերանքսիվայր յայտնւում ենք յատակին:
Հ.- Որեւիցէ երկիր, գերտէրութիւն տալի՞ս է Հայաստանի համար ամբողջական անվտանգութեան երաշխիք, այդ թւում` Ռուսաստանը:
Պ.- Ամբողջութեամբ ոչ մի երկիր չի տալիս, բայց պիտի ընտրես այն, ինչ այսօր ունես: Նորից եմ կրկնում` եթէ չունես այլընտրանք, կապուած կենսական անհրաժեշտութեան հարցերի հետ, ուրեմն պէտք է ամրապնդես էն, ինչ ունես: Սա պարզ տրամաբանութիւն է, եւ որեւէ մէկի կողմից չի կարող վիճարկուել: Հիմա մեզ ոչ ոք անվտանգութեան աւելի լաւ համակարգ չի առաջարկել, որ մենք հրաժարուենք: Եւ ուրեմն` կրկնում եմ, այս պայմաններում ո՞րն է միակ ելքը:
Հ.- Օգտագործում էք այն բառերը եւ գնահատականները , որ օգտագործեց Հայաստանի Հանրապետութեան առաջին նախագահը, որ եթէ դա կարելի էր անել նախապէս, արժանապատուօրէն, առանց նուաստանալու, ու ինչպէս ինքն ասաց` «ծեծուելու»: Փաստօրէն, այս հարցում համամիտ էք Հայաստանի Հանրապետութեան առաջին նախագահի հետ:
Պ.- Շատ անգամ կարելի է ճշմարտութիւնը կրկնել, որովհետեւ ճշմարտութիւնը մէկն է, եւ այստեղ ես ինչ-որ նոր բան չեմ հնարել, ոչ էլ Լեւոն Տէր Պետրոսեանը: Մենք մեր երկիրը գիտենք, վիճակը գիտենք եւ նրա նկատմամբ ծառացած մարտահրաւէրներն էլ այս ընթացքում շատ լուրջ փոփոխութիւններ չեն կրել: Հիմա, բնականաբար, եթէ ի սկզբանէ ճիշդ քաղաքականութիւն վարուէր, մենք շատ աւելի պատրաստուած կը լինէինք: Եւ ամենագլխաւոր խնդիրը արտաքին քաղաքականութեան մէջ պէտք է լինի այն, որ երկիրը ներկայացնող ցանկացած մէկը պարտաւոր է նոյն բաներն ասել, նոյն բաներն ասել Մոսկուայում, Պրիւքսէլում եւ Ուաշինկթընում: Մենք դա պարտաւոր ենք անել, մենք չենք կարող տարբեր բաներ ասել տարբեր կենտրոններում: Փորձել են ինչ-որ տարբեր բաներ ասել, որը յանգեցրել է այս անորոշութեանը, որովհետեւ եթէ ի սկզբանէ այս նուազագոյն քայլերով պայմանաւորուած կատարում ես քայլեր, բացատրելի է ցանկացած կողմի համար ու դրա վրայ չես կառուցում քաղաքականութիւնը, յայտնւում ես շատ ծանր երկընտրանքի առաջ: Բայց երբ որ յարաբերական դադար է առաջանում, իսկ դրանք միշտ էլ առաջանում են, պէտք է մտածես քո սեփական պաշարը աւելացնելու միջոցով քո կենսական անհրաժեշտութիւններն ինքնուրոյն բաւարարելու հնարաւորութիւններ ձեռք բերելու ուղղութեամբ: Իսկ այդ յարաբերական դադարը մենք ունեցել ենք ու լաւ չենք օգտագործել: Եւ որեւէ իշխանութիւն երաշխաւորուած չէ նրանից, որ ցանկացած պահի կարող է յառաջանալ «կամ … կամ»: Եւ աւելի անկեղծ լինելու համար միշտ պէտք է քո առաջարկներն էլ կատարես, գնահատումներն էլ: Հայաստանը դեռ երկար ժամանակ մնալու է էդ կախուածութեան մէջ:
Հ.- Իսկ այն գործելաոճը, դիւանագիտական փորձը, որի մասին խօսեց Լեւոն Տէր Պետրոսեանը` մանրամասնելով, որ երբ օրինակ` ԱՊՀ համագործակցութեան շրջանակներում ինչ-որ կարեւոր համաձայնագրի նախագիծ է եղել, ինքը այդ մասին տեղեկացրել է Միացեալ Նահանգների դեսպանին` ըստ իր մեկնաբանութեան դրանով ոչինչ չկորցնելով եւ ձեռք բերելով երկու գործընկերների վստահութիւնը: Նա նշում էր, որ Սերժ Սարգսեանը, առաջին բանը, որ պէտք է անէր, պէտք է Ընկերակցութեան համաձայնագիրը ցոյց տար Վլատիմիր Փութինին:
Պ.- Չեմ կարծում լաւ փորձ է մէկի տուած փաստաթուղթը միւսին տալը: Ամենեւին դրա կարիքը չկայ անելու, երբ որ դու արձանագրում ես քո նուազագոյն անհրաժեշտութիւնից բխած քաղաքական քայլերը: Բոլորը դա հասկանում են, պէտք չէ` ինչ-որ մէկի փաստաթուղթը վերցնել, միւսին ցոյց տալ: Այդ աշխատաոճն ինձ համար ընդունելի չէ: Դա նոյնպէս իր մէջ նուաստացնող տարրեր է պարունակում, ինչ-որ տեղ խօսում է ինքնիշխանութեան գիտակցութեան պակասի մասին: Հակառակը, մենք ասում ենք` էս է մեր երկիրը, վիճակը սա է, եւ ես պարտաւորուած եմ վարել այսպիսի քաղաքականութիւն, որովհետեւ հակառակ դէպքում ես կը կորցնեմ այն, ինչ ունեմ, որ ես գիտակցուած ինքնասպանութեան չեմ գնալու: Ոչ ոք քեզանից չի նեղանում, երբ դու ասում ես, որ ինքնասպանութեան չես գնալու: Ու այդ դիրքորոշումը ամէն տեղ էլ կարող ես հիմնաւորել: Դրա համար ասացի` քո ցանկացած քայլը պէտք է նոյն ձեւով ներկայացուի եւ ասուի Մոսկուայում, Պրիւքսէլում, Ուաշինկթընում, ոչ թէ Պրիւքսէլից վերցնեմ Մոսկուային ցոյց տամ կամ հակառակը:
Հ.- Ինչու՞ չասուեց` անհեռատեսութիւ՞ն էր, թէ, ինչպէս Լեւոն Տէր Պետրոսեանը բնորոշեց, քաղաքական արկածախնդրութիւն: Պատճառն ի՞նչ էր:
Պ.- Սխալ հաշուարկները: Այդ նախաձեռնողականութեան անուան տակ քայլեր կատարուեցին, որոնք հաշուի չէին առել քո եղած պաշարը, մեր կախուածութիւնը այլ պետութիւններից եւ համակարգերից: Արդիւնքում` մենք փաստի առաջ կանգնեցինք այն ժամանակ, երբ իրենք են քեզ յիշեցնում, որ դու որքանով ես իրենցից կախուած: Եւ երբ որ պարզ է դառնում, որ բաւական է, որ տուեալ բաղադրիչով, պայմանական ասած, ծորակը փակեն եւ դու միանգամից յայտնւում ես շնչահեղձ վիճակում:
Հ.- Ըստ Դաշնակցութեան կանոնակարգի` Վահան Յովհաննիսեանը պէտք է սառեցնի կամ կախակայի իր անդամութիւնը, եւ արդեօք գաղափարախօսական կաշկանդումներ չկա՞ն կուսակցութեան ծրագրում, որոնք հնարաւոր է` պարոն Յովհաննիսեանին ազատ չթողնեն իր դեսպանական աշխատանքում:
Պ.- Նախ, Վահան Յովհաննիսեանն ինքը այդ հարցին կարծում եմ` շատ ամբողջական պատասխանել է իր հարցազրոյցում, ես մի բան կարող եմ շատ յստակ ասել, որ սա որեւէ ձեւով Դաշնակցութեանը չի կաշկանդելու իր որդեգրած ծրագրերն իրականացնելու իմաստով, որովհետեւ այս ծրագրերն ու նպատակները բացարձակապէս կախուած չեն եղել նրա հետ, թէ Դաշնակցութիւնը որ դաշտում է գործում: Եթէ մենք յետ նայենք Դաշնակցութեան պահուածքին եւ որդեգրած ծրագրերին, դրանք մենք պահպանել ենք` անկախ նրանից որ` իշխանութեան դաշտու՞մ ենք եղել, թէ՞ ընդդիմադիր: Բնականաբար, մեզ որեւէ ձեւով չի կաշկանդելու այդ հանգամանքով, որ Վահան Յովհաննիսեանը նշանակուեց կամ կը նշանակուի դեսպան, օրինակ` նոյն եօթը կէտերի ուղղութեամբ մեր ծրագրերն իրականացնելու ուղղութեամբ: Բացի այդ, նոյն Վահան Յովհաննիսեանը շատ յստակ իր պատկերացումներն ունի եւ կայացած քաղաքական գործիչ է, եւ ինքն էլ իր մօտեցումներից չի հրաժարուելու: Աւելի շատ սա խօսում է նրա մասին, որ մեր արտաքին քաղաքականութեան մէջ ինչ-որ փոփոխութիւններ կարող են տեղի ունենալ: Հակառակ պարագայում, անհամատեղելիութեան պարագայում, ո՛չ մենք դա կը հանդուրժենք, ո՛չ էլ Վահան Յովհաննիսեանը:
Հ.- Դուք տեղեկացուած է՞ք հնարաւոր փոփոխութիւնների մասին արտաքին քաղաքականութեան մէջ:
Պ.- Ենթադրում եմ: Արդէն պարզ չի՞, որ փոփոխութիւններ տեղի ունեցել են, մի հարց առաջ մենք (Ազգային ժողովում-Tert.am) Մաքսային Միութեան հարցն էինք քննարկում, արդէն լուրջ փոփոխութեան մասին է խօսքը, որը սկիզբ է դնելու շատ լուրջ փոփոխութիւնների:
Հ.- Իսկ թեքնիք այդ հարցերի՞ հետ կապուած:
Պ.- Իսկապէս թեքնիք հարց է, երբ ամբողջական հարցն իր հանգուցալուծմանը կը հասնի, լուծումը կ՛ունենանք, մեր կանոնագիրքը մեզ դա թոյլ է տալիս:
Հ.- Ներքուլիսային խօսակցութիւններ կան, որ շատ ծանր է լինելու եւ պէտք է Եւրոպական Միութեան Ընկերակցութեան համաձայնագրի ինչ-որ բարեփոխուած տարբերակ, այնուամենայնիւ ստորագրուի, այլապէս մեր երկիրը շատ ծանր պայմաններում կը յայտնուի: Եւրոպայից ասում են, որ դա հնարաւոր չէ, բայց ձեր կարծիքով` այդ անհրաժեշտութիւնը կա՞յ:
Պ.- Ես կարծում եմ, որ ընկերակցութեան մակարդակը ենթադրում է համալիր բովանդակային խնդիրների լուծում: Եւ չեմ պատկերացնում, որ էդ մակարդակը մնայ նոյնը, բայց դրանից հանուի տնտեսական բաղադրիչը, որովհետեւ դրանք իրար հետ են: Քաղաքականի մասին, որ խօսում են, դա կարող է այլ բան կոչուել: Դա կարող է լինել այլ բնոյթի համագործակցութիւն, որը կարող է իսկապէս շարունակուել: Ես իսկապէս չեմ էլ պատկերացնում, որ Եւրոպան միանգամից կարող է ասել, որ «մենք այլեւս Հայաստանի հետ գործ չունենք»: Էդպէս չի լինի: Ընդհանրապէս, ինչին մինչ օրս ականատես եմ եղել, որ Եւրոպան ինքն էլ աւելի շատ հաշուի է նստում կատարուած փաստերի հետ: Եւ դրա վրայ կառուցում է իր համապատասխան քաղաքականութիւնը, այսինքն` անում է այն, ինչ որ հնարաւոր է անել: Հիմա մենք պէտք է նախ դա դնենք մեր քաղաքականութեան հիմքում` անել այն, ինչ հնարաւոր է, որպէսզի չյայտնուենք այսպիսի յանկարծակի ընտրութիւնների առաջ, բայց կարծում եմ` Եւրոպան կարող է գտնել այնպիսի մի ձեւաչափ, որը համատեղելի դարձնի, չհակասի այս գործընթացին: Սա արդէն եւրոպացիների գնահատելու հարցն է, մենք այստեղ կարծում եմ` շատ մեծ դերակատարութիւն այլեւս չունենք:
Հ.- Ձեր կարծիքով` իրենք ցնցո՞ւմ ապրեցին, Լեւոն Տէր Պետրոսեանն ասաց նաեւ, որ մշտապէս Շթեֆան Ֆիւլէին նախազգուշացրել է, որ Հայաստանի Հանրապետութիւնը չի նախաստորագրելու, սակայն իրեն չեն լսել: Դուք էլ կարծեմ հանդիպել էք Ֆիւլէի հետ, ձեզնից հարցրե՞լ են Հայաստանի Հանրապետութեան իշխանութիւնները կը նախաստորագրե՞ն, թէ՞ ոչ:
Պ.- Ես իրենց արձագանգից չեմ տեսնում, որ ցնցում են ապրել: Ի հարկէ, ասում են, որ անհամատեղելի է Մաքսային միութիւնը իրենց տնտեսական համագործակցութեան հետ, որը մենք էլ էինք ասում, բայց շատ լաւ նաեւ գիտեն, մեզնից էլ լաւ, թէ որքանով է Հայաստանը կախուած Ռուսաստանից այդ երկու հիմնական բաղադրիչների առումով, որի մասին ասացի: Դեռ մնացածները չեմ ասում:
Նոյն տնտեսական գործակիցը, հայերի առկայութիւնը Ռուսաստանում եւ այլն, եւ այլն: Սրանք դեռ ես չեմ գումարում, բայց էդ երկուսը բաւարար են, որ հարցը ներկայացուի եւ ընկալուի որպէս ծայրայեղ անհրաժեշտութեան հետ կապուած որոշում, որը ակնկալելի էր: Կարծում եմ` եւրոպացիների համար էլ դա գաղտնիք չէր կարող լինել, թէ ինչ բաղադրիչներով եւ ինչ չափով է Հայաստանը կախուած Ռուսաստանից:
Այո կ’սենք կը կաշկանդէ այդ հանգամանքը դեսպան նշանակուելու
Ընկեր Վահանի պարագային,ներկայ իշխանութեան արտագին
քաղաքականութիւնը մինչեւ օրըս պայծառութիւն չէ ցուցաբերած
Ի մասնաւոր թուրքիո հետ,այդ պաշտօնը տիրանալէն յետոյ
ենթակայ է գործադրելու հրահանքուած բոլոր որոշումները նեռայրեալ
թուրքին հետ համաձայնութիւն , լաւ կ’նեք հեռու մնաք կաշարկութեան
դակարդի նմանող դերակատարութենէ․