ԾԻԾԵՌՆԱՎԱՆՔ. ՄԱՐԴԻԿ ԱԶԱՏԱԳՐՈՒԱԾ ՀՈՂԵՐՈՒՄ ԿԱՌՈՒՑՈՒՈՂ ՋՐԱԵԼԵԿՏՐԱԿԱՅԱՆՆԵՐԸ ԱՂԱՒՆՈՅ ՀՈՎՏԻՆ ԿԵԱՆՔ ԵՆ ՏՈՒԵԼ
Լիա Նիկողոսեանը ազատամարտիկ ամուսնու հետ Ծիծեռնավանք է տեղափոխուել Սեւանի ափից` Ծովագիւղից, եւ արդէն 16 տարի ապրում է Աղաւնոյ գետի ափին` Ծիծեռնավանք գիւղում: «Թոռնիկներ էլ ունեմ այստեղ, մի ամիս առաջ ամուսնացրել եմ երկրորդ որդուս:
Նա էլ է այստեղ ապրում: Յոյսով ապրում ենք», ասում է նա:
Ծիծեռնավանք գիւղը առաջին հերթին յայտնի է շուրջ 1500 տարուայ անցեալ ունեցող համանուն վանքով եւ քիչ հեռու գտնուող ուշ միջնադարի Մելիք-Հայկազեան իշխանական տոհմի ապարանքի աւերակներով:
Ծիծեռնավանք գիւղի վերաբնակեցումը սկսուել է 1994 թուականին:
Լիաննա Իսահակեանը գիւղի դպրոցի փոխտնօրէնն է: Նա էլ է Ծիծեռնավանքի առաջին բնակիչներից, Նոր Հաճընից այստեղ է եկել 1994-ին, երբ դեռ չկար ելեկտրականութիւն, կանգուն տուն, իսկ շուրջբոլորը աւերակներ էին միայն եւ հնարաւոր ամէն բան թալանուած էր:
«Փոփոխութիւնները զգացւում են:
Մարզկենտրոնից ուշադրութիւն են դարձնում, յաճախակի այցելում են, մեր հոգսերից են հարցնում, ինչ պակաս ունենք, ինչով կարող են օգնել: Որոշ հարցերում աջակցում են», ասում է Իսահակեանը:
Ջուլիետա Գրիգորեանը Ծիծեռնավանքի դպրոցի պատմութեան ուսուցչուհին է: Նա անցել է այն բոլոր դժուարութիւնների միջով, որով անցնում են գրեթէ իւրաքանչիւր վերաբնակիչ, լինի ուսուցչուհի, հողագործ թէ բժիշկ: «Հիմա այն չէ, ինչպէս 1998 թուականին էր, հիմա արդէն լաւ ենք», ասում է մայրաքաղաքի բարեկեցութիւնը թողած բարետես երիտասարդ տիկինը:
Ինչպէս ազատագրուած տարածքների միւս բնակավայրերում, այնպէս էլ Ծիծեռնավանքում մարդիկ ունեն լուծման կարօտ բազմաթիւ խնդիրներ: Այս հողերում ապրելն իսկ նշանակում է յաղթահարել ամէնօրեայ դժուարութիւններ: Բայց առաջին անհրաժեշտութեան պայմանները արդէն ստեղծուել են. դպրոց, ելեկտրականութիւն, խանութ, համեմատաբար բարւոք ճանապարհներ:
Աղաւնոյ գետի երկայնքով գտնուող գիւղերին, այդ թւում` Ծիծեռնավանքին, տնտեսական աշխուժութիւն բերեց վերջերս սկսուած ջրաելեկտրակայանների շինարարութիւնը:
Քաշաթաղի շրջանի ամենամեծ հարստութիւնը ջուրն է: Այս տարածքներով են հոսում Աղաւնոյ, Հակարի, Շալուա, Որոտան, Ողջի գետերը:
Բացառութեամբ ոռոգման նպատակով ջրերի օգտագործումը եւ մասնաւոր ձկնորսութիւնը, այդ գետերը այլ նպատակներով մինչեւ վերջերս չեն օգտագործուել: Այս տարուայ յունուարին Արցախի ելեկտրականութեան համակարգին միացուեց «Սիւնիք-1» ջրաելեկտրակայանը, որը կառուցուեց Աղաւնոյ գետի վրայ: Ընթացքի մէջ է «Սիւնիք-2» ջրաելեկտրակայանի կառուցումը:
«Ջրաելեկտրակայանի կառուցման ընթացքում մեր շրջանից աշխատել է մօտ 150 բնակիչ, իսկ ներկայ դրութեամբ կայանում կայ տասը աշխատող: «Սիւնիք-2» ջրաելեկտրակայանը այսօր կառուցւում է, յոյս ունենք, որ «Սիւնիք-3»ն էլ է կառուցուելու», ասում է Քաշաթաղի շրջանի վարչակազմի ղեկավար Սուրէն Խաչատրեանը:
Առաջիկայում Արցախն ամբողջութեամբ իրեն կ՛ապահովի ելեկտրականութեամբ եւ այլեւս չի օգտագործի Հայաստանի ելեկտրականութիւնը:
Ջրաելեկտրակայանների արտադրանքի ինքնարժէքը զգալիօրէն ցածր է: Բացի այդ, ջրաելեկտրակայանների կառուցումը լուրջ ներդրում է Արցախի տնտեսութեան մէջ: Շինարարութեան ընթացքում աշխատանքով ապահովւում են հարիւրաւոր բնակիչներ, իւրաքանչիւր ջրաելեկտրակայանում կառուցումից յետոյ պահանջւում են մի քանի տասնեակ աշխատողներ: Աղաւնոյ գետի վրայ կառուցուած եւ կառուցուող ջրաելեկտրակայաններում ներդրուելու է աւելի քան տասը միլիոն տոլար, ինչը փոքր գումար չէ մինչեւ վերջերս ներդրումներից գրեթէ զուրկ շրջանի համար, որը հիւսիսից հարաւ` մինչեւ Արաքս, ձգւում է շուրջ 200 քմ.:
Ծիծեռնավանքի առաջին բնակիչներից են եղել Սարգիս Թաւաքալեանի ծնողները:
Հետագայում ծնողներին միացաւ Սարգիսը, ամուսնացաւ Քրիստինէ Վարդանեանի հետ, երեխաներ ունեցաւ: Անցեալ տարի, երբ ընտանիքում ծնուեց երրորդ երեխան, նա Լիբանանի «Արցախ» ֆոնտից նուէր ստացաւ Ոսկի անունով կովը: Մի քանի օր առաջ Ոսկի կովը հորթ է ունեցել: Սարգիսը դժգոհ չէ. ձմրանը օրական եօթ լիթր կաթ է տալիս:
Քաշաթաղի շրջանում մարդիկ ունեն բազում դժուարութիւններ: Նրանց մի մասը մինչ այսօր էլ ապրում է զրկանքներով, երեխաների մի մասը թերսնւում է, չկան մարդու համար ապրելու արժանապատիւ պայմաններ: Կան նաեւ յաջողակներ, բայց շատ չեն: Մի մասը, չյարմարուելով, նախորդ տարիներին, յատկապէս 2003-2006 թթ., հեռացել է ու փորձել աւելի լաւ կեանք գտնել այլուր:
Սակայն ճշմարտութիւն է նաեւ, որ աշխատասէր մարդիկ այս տարածքներում կարողանում են համեմատաբար լաւ կեանքով ապրել, գոնէ այնպիսի կեանքով, ինչպէս` Հայաստանի գիւղերում:
«Քաշաթաղի շրջանում աշխատող մարդը կարող է բնականոն ապրել: Մենք պէտք է սովորենք աշխատել: Չսպասենք: Պիտի աշխատենք: Փաստերը շատ են, երբ աշխատող ընտանիքները բնականոն ապրում են, օգնում են իրենց հարազատներին: Բնակլիմայական պայմանները լաւ են: Աշխատասիրութիւն է պէտք», ասում է շրջանի վարչակազմի ղեկավար Սուրէն Խաչատրեանը:
ԹԱԹՈՒԼ ՅԱԿՈԲԵԱՆ
Յատուկ «Ազդակ»ի համար
Ծիծեռնավանք, Արցախ