Ալբերտ Շարուրեանի Մահուան 7-րդ Տարելիցին Առիթով. Արեւմտահայ Գրականութեան Նուիրեալը

ԱՐԱՄ ԵԼԱՀԵԱՆ

Ալբերտ Շարուրեան

Ալբերտ Շարուրեան

 

Հաւանաբար ծագման արմատներն են պատճառ հանդիսացել, որ Ալբերտ Շարուրեանն իբրեւ գիտնական ընտրել էր հոգեհարազատ արեւմտահայ գրականութեան ոլորտը եւ կէսդարեայ աշխատանքային գործունէութեամբ լաւագոյնս սպասաւորել նրան: Ծնողները 1915-ի որբեր էին, Երեւան գաղթած Վանայ լճի հարաւային կողմում գտնուող Նարեկ եւ Փայխներ յարակից գիւղերից, որոնք յայտնի էին ուխտավայր հանդիսացող, մեծ եղերերգուի աճիւնն ամփոփող հրաշալի Նարեկայ վանական համալիրով ու վերին լեռնալանջին գտնուող սուրբի ժայռափոր աղօթատեղի-ճգնարանով: Գուցէ այս սրբավայրերից էր նաեւ փոխանցուել նրան այնքան բնորոշ բարութիւնն ու պարկեշտութիւնը: Շարուրեանն այն անձանցից էր, որոնց էութեան մէջ միմեանց են հանդիպում ճշմարիտ գիտնականն ու առաքինութիւնը. ցաւօք, մեր ժամանակներում յաճախ չէ, որ տեղի են ունենում այդպիսի զուգորդութիւններ:

Ալբերտ անունն ընտրել էր որբանոցում մեծացած եւ այնտեղ արհեստ սովորած նրա ատաղձագործ հայրը, ով համոզուած էր դրա հայկական ծագման մէջ եւ կարծում էր, որ այն նշանակում է ալ (կարմիր) բերդ: Հազիւ տասը բոլորած որդին՝ դպրոցական ուսմանը զուգընթաց սկսեց օգնել հօրը ընտանիքի ապրուստը վաստակելու հրամայականից դրդուած: Դպրոցականի համար յատկապէս դժուար էին Բ. Աշխարհամարտի սովի տարիները, երբ հօր` ռազմաճակատում գտնուելու ընթացքում ընտանիքի հոգսն ընկել էր իր ուսերին: Այդ ծանր տարիները յիշելիս Շարուրեանի աչքերը կենդանի վերապրում էին այն ողբերգութիւնը, թէ ինչպէս փողոցում հացի պատառը փախցրած եւ հետապնդումից շնչակտուր փախչող հասակակից մի երեխայ իր աչքի առաջ ճզմուել էր տրամուայի անիւների տակ:

Դպրոցում ուսման դժուարին տարիներին Ալբերտ Շարուրեանն արդէն ընտրեց իր սիրելի մասնագիտութիւնը եւ 1949թ. ընդունուեց Երեւանի պետական համալսարանի բանասիրական բաժանմունքի լեզուի եւ գրականութեան բաժին: Ուսանողական տարիները, ինչպէս յատկանշական էր իր սերնդակիցներից շատերին, ուղեկցւում էին անձնազոհ աշխատասիրութեամբ, երբ ընկերներն ուսուցանուող նիւթը կատարելապէս իւրացնելու պահանջով եւ գիշերուայ քունը յաղթահարելու նպատակով դանակով մատի վրայ վէրք էին բացում ու վրան  աղ ցանում:

Բարձրագոյն եւ ասպիրանտական ուսման միջեւ ընկած մի որոշ ժամանակահատուած բանասէրը նուիրեց լրագրողական աշխատանքին,  իսկ արդէն  1962 թուականից մինչեւ կեանքի վախճանը Շարուրեանն անցաւ գրականագիտական եւ դասախօսական գործունէութեան` 1976-ի փետրուարից նոյն համալսարանում զբաղեցնելով դասախօսի պաշտօն:

Ընդգրկուն եւ արժէքաւոր է Ալբերտ Շարուրեանի գրականագիտական ժառանգութիւնը, նա հեղինակն է մի շարք գրքերի ու բնագրագիտական աշխատութիւնների:

1963 թ. հրատարակուեց նրա «Սրբուհի Տիւսաբ. կեանքը եւ ստեղծագործութիւնը» գիրքը, որտեղ քննութեան են առնուած հայ առաջին վիպասանուհու վէպերը, բանաստեղծական ու հրապարակախօսական ժառանգութիւնը, հասարակական-մանկավարժական գործունէութիւնը: Աշխատութիւնը հեղինակի թեկնածուական ատենախօսութիւնն էր, որը նա նուիրեց վաղամեռիկ սիրելի քրոջը` Լենային:

Ալբերտ Շարուրեանը իր առջեւ խնդիր դնելով Պետրոս Դուրեանի տաղերը օտար միջամտութիւններից մաքրելը, նրա գրական ժառանգութեան  անյայտ էջերի եւ կենսագրական ու ստեղծագործական փաստերի    բացայայտումը` հեղինակը հանդիսացաւ մի շարք գիտական կարեւոր գործերի: 1972թ. լոյս տեսած «Պետրոս Դուրեան. կեանքը եւ գործը» գիրքը նրա տոքթորական թեզն էր: «Սկիւտարի սոխակը», «Պետրոս Դուրեան, երկերի ժողովածու երկու հատորով», «Պետրոս Դուրեան, երկեր», «Պետրոս Դուրեանը վաւերագրերում  եւ ժամանակակիցների յիշողութիւններում»…, այս գրքերը հեղինակի աշխատանքի արդիւնքն են: Արժէ նաեւ նշել,  որ դուրեանագէտը բանաստեղծի մասին ստոյգ տուեալների տրամադրման եւ այլ նախաձեռնութիւններով գործնական մասնակցութիւն է ունեցել մարդաբան Անդրանիկ Ճաղարեանի` բանաստեղծի դիմաքանդակի վերականգնման աշխատանքներին, խմբագրել այդ մասին աշխատութիւնը:

Գրականագէտն իր մօր` Հայկանուշ Շարուրեանի յիշատակին է նուիրել «Միսաք Մեծարենց» մենագրութիւնը, որտեղ նորայայտ  փաստերի հիման վրայ ուրուագծւում է բանաստեղծի կեանքի ուղին: Շարուրեանի աշխատասիրութեամբ են լոյս ընծայուել նաեւ  Միսաք  Մեծարենցի երկերի լիակատար ժողովածուն, «Միսաք Մեծարենց, երկեր» եւ «Միսաք Մեծարենցը եւ Դանիէլ Վարուժանը ժամանակակիցների  յուշերում» ժողովածուները:

Ալբերտ Շարուրեանի «Դանիէլ Վարուժան. կեանքի եւ ստեղծագործութեան տարեգրութիւն» գրքում ներկայացւում է բանաստեղծի կենսագրական  եւ ստեղծագործական նշանակութեան բազմաթիւ անյայտ փաստեր: Բանասէրն է նաեւ խմբագրել ու ջանացել Վարուժանի երկերի լիակատար ժողովածուի եռահատորեակի հրատարակութեան համար:

«Նոր  ժամանակների հայ գրողներ» Ս. Փեթերսպուրկում լոյս տեսած աշխատութեամբ գրականագէտը  Մ. Ջանփոլադեանի աշխատակցութեամբ  այս անգամ արդէն ռուս ընթերցողին է ներկայացրել արեւմտահայ գրողներին ու նրանց թարգմանուած ստեղծագործութիւնները:

Ալբերտ Շարուրեանի գործունէութեան վերջին հանգրուանը Գրիգոր Զօհրապն էր:

1996 թ. «Տոլորես Զօհրապ Լիպմըն հիմնադրամ»-ի մեկենասութեամբ եւ երջանկայիշատակ Ամենայն հայոց կաթողիկոս Գարեգին առաջինի հայրական քաջալերութեամբ հրատարակւում է Շարուրեանի «Գրիգոր Զօհրապի կեանքի եւ գործունէութեան տարեգրութիւն» գիտահետազօտական ստուարածաւալ աշխատութիւնը: Վեհափառին դեռեւս Անթիլիասի մայրավանքից էին ծանօթ Շարուրեանի աշխատութիւնները, իսկ 1995-ին Էջմիածնում նա արդէն ծանօթացաւ նրան անձնապէս: Շարուրեանը պատմում էր վեհարանում առաջին ընդունելութեան ժամանակ կայացած այսպիսի մի երկխօսութեան մասին. վեհափառը հարցրել էր` արդեօ՞ք նա այդ օրն այցելել էր մայր տաճար եւ ստանալով դրական պատասխան՝ այս անգամ էլ հետաքրքրուել, աղօթք արե՞լ է, թէ՞ ոչ: Շարուրեանը  պատասխանել էր «Վեհափառ տէր, աղօթք ասել չգիտեմ, բայց Տէր Աստծուն խնդրեցի, որ սկզբում երեխաներիս ու թոռներիս առաջնորդի, նեղութեան մէջ գտնուող մարդկանց հասնի, ու յետոյ, միայն ամենավերջում, եթէ կամենայ, ինձ»: «Դա ամենաճիշդ աղօթքն է», ասել էր լուսահոգին: Վեհափառի մերձակայքում գտնուողներն ասում էին, որ մեծ գրասէրն ու գրքասէրը մէկ անգամ չէր, որ առանձնայատուկ գնահատանքի էր արժանացնում Շարուրեան գրականագէտին ու մտաւորականին, հանդիպումների ընթացքում առանձնակի ջերմութեամբ գրկախառնւում նրա հետ: Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածնի տպարանում է լոյս տեսնում նաեւ «Գրիգոր Զօհրապ. Էջեր ուղեւորի մը օրագրէն» գիրքը:

1994 թուականին Ալբերտ Շարուրեանի «Գրիգոր Զօհրապի կեանքի եւ գրական ժառանգութեան էջերից» մենագրութիւնն արժանանում է Համազգայինի մրցանակին եւ 2000թ. տպագրւում Պէյրութում:

Երբ Ալբերտ Շարուրեանը ձեռնամուխ եղաւ Գրիգոր Զօհրապի երկերի լիակատար ժողովածուի ստեղծմանը, քչերն էին հաւատում, որ այն կարող է գերազանցել մէկ-երկու հատորը: Եւ ահա, 2001-2004թթ. տպագրուեց Գրիգոր Զօհրապի երկերի վեցհատորեայ ժողովածուն, որի շուրջ 3500 էջերը ներկայացնում է շատ քիչ ծանօթ մէկ այլ Զօհրապին, նրա ամբողջական դէմքն ու գործունէութիւնը,  այսինքն` ազգային եւ պետական գործչին, մտաւորականին, գրականագէտին ամուսնուն, ծնողին, ազնիւ մարդուն, անշահախնդիր բարեկամին…

Շարուրեանի յաջորդ եւ ամենավերջին արժէքաւոր աշխատութիւնը` «Գալուստ Կիւլպենկեան» հիմնադրամին միջոցներով 2006 թ. լոյս տեսած «Գրիգոր Զօհրապը ժամանակակիցների յուշերում եւ վկայութիւններում» ժողովածուն է:

Շարուրեանը ղեկավարել է թեկնածուական թեզեր, եղել է աւելի քան երեք տասնեակ թեկնածուական եւ տոքթորական թեզերի պաշտօնական ընդդիմախօս: Ալբերտ Շարուրեանը հեղինակ է նաեւ այլ աշխատութիւնների, թարգմանութիւնների, հանրապետութեան եւ արտերկրի գիտական ու գրական պարբերականներում հրատարակել է աւելի քան 200 յօդուած: Նա համագործակցում էր առանց բացառութեան աշխարհասփիւռ բոլոր մշակութային, հոգեւոր հաստատութիւնների հետ, իսկ Ազգային գրադարանը, Արխիւն ու Մատենադարանը իրաւամբ կարելի էր նրա երկրորդ տունը համարել:

Ալբերտ Շարուրեանը համալսարանական ուսման տարիներին Ուիլիըմ Սարոյեանի հետ Մատենադարանում

Ալբերտ Շարուրեանը համալսարանական ուսման տարիներին Ուիլիըմ Սարոյեանի հետ Մատենադարանում

«Լուսաւոր մարդը Երեւանից» խորագիրն է կրում լրագրող, հրապարակախօս Սերգէյ Բաբլումեանի Մոսկուայում հրատարակած «Հեռու  եւ  մօտ» գրքի` Շարուրեանի մասին յօդուածը, որտեղ նա գրում է. «Ալբերտ Շարուրեանը լինելով Երեւանի պետական համալսարանի փրոֆեսէօր, բանասիրական գիտութիւնների տոքթոր եւ հայ գրականութեան գիտակ, յիշւում է նաեւ մի բանով, առանց որի էլ կարող են  լինել  թէ՛ ցանկացած գիտութիւնների տոքթոր կամ փրոֆեսէօր, եւ թէ՛ որքան ուզես` դասաւանդել համալսարաններում: Ալբերտ Շարուրեանը յիշւում է իր առաքինութեամբ: Քիչ էր մնում ասէի` գերագոյն առաքինութեամբ, բայց… առաքինութիւնը միջակութիւն չի ընդունում: Այն կա՛մ կայ, կա՛մ չկայ, այսպիսին է նրա բնոյթը: …Անցեալ դարի իննսունականների սկիզբը առանձնայատուկ էր նաեւ այն բանով, որ  փրոֆեսէօրների հետ կարելի էր ծանօթանալ հացի հերթերում, որտեղ բոլորը հաւասար են, բայց` ոչ նման միմեանց: Զարմանալիօրէն Ուիլիըմ Սարոյեան յիշեցնող Շարուրեանի արտասովոր մարդ լինելն արտայայտւում էր նաեւ այստեղ, ուր հանապազօրեայ հացի համար հաւաքի այս սահմանափակ միջավայրում, ասես ոչնչից ու յանկարծ ստեղծւում էր մէկ-մէկու զիջելու, միմեանց փոխադարձ հասկանալու բարեկամօք մթնոլորտ: Սկզբում կարծում էի, որ պատճառը միայն այդ թաղամասում Շարուրեանին ճանաչելուց էր. Հանրապետութեան եւ Թումանեան փողոցների խաչմերուկում մէկ տասնամեակ չէ, որ ապրել էր նա, ուր նրան իրօք բոլորը գիտէին: Բայց արի ու տես, որ հացի չափաբաժնի յետեւից ընկնելով հանդերձ, մենք բոլորս էինք յաճախ անցնում թաղամաս հասկացողութեան ու հերթում մեզ հասանելիք տարածքների սահմանագծերից անդին… Երեւի պատճառն այն է, որ առաքինութիւնը ինքնաբուխ է, յարատեւ… եւ ցկեանս…»:

Ալբերտ Շարուրեանը ութ թոռների հետ

Ալբերտ Շարուրեանը ութ թոռների հետ

Շարուրեանը առանձնակի յաւակնութիւններ չունԷր յօգուտ սեփական անձի, ապրում էր համեստ կեանքով: Նա իր արժէքային համակարգն  ունէր եւ անտարբեր էր պաշտօնների (վերջին շրջանում նաեւ` ակադեմիկոս դառնալու առաջարկի) նկատմամբ: Փոխարէնը` ասես  իր  ներսից յորդող անտեսանելի ճառագայթներով լուսաւորում եւ իմաստաւորում էր շրջապատի մարդկանց կեանքը` այդպիսով սեպւում նրանց յիշողութեան մէջ: Կարելի էր ժամերով վայելել նրա զրոյցները, որովհետեւ դրանք կեանքը ճիշդ ապրած մարդու ազնուագոյն  խրատներ էին: Շարուրեանը այն սակաւաթիւ մտաւորականներից էր, ում դասախօսութիւնները ունկնդրելու էին գալիս նաեւ այլ կրթօճախների ուսանողներ, քանի որ այդ ընթացքում նրանք ստանում էին ոչ միայն գիտական տեղեկատուութիւնների ներհոսք, այլեւ` ջերմութիւն եւ սէր:

Ինչ-որ նախախնամութեամբ Շարուրեանն իր կեանքի ընթացքում` դասընկերոջ, գործընկերոջ, պարզապէս ընկերոջ, ուսանողի կամ էլ այլ կարգավիճակով հանդիպել եւ շփուել է մեզ բոլորիս շատ լաւ յայտնի անձանց հետ, որոնք իրենց հետքն են թողել եւ թողնում ազգային, մշակոյթի, գիտութեան բնագաւառներում, մասնակցել եւ մասնակցում մեր գրուող պատմութեանը: Նրանց անունները, թերեւս, չարժէ այստեղ թուարկել, բայց ես հաւատում եմ, որ Ալբերտ Շարուրեանն իր լուսաւորութիւնից ամէն մէկին լոյսի մէկական, թէկուզ եւ փոքր բաժին է կարողացել բաժանել, ինչի շնորհիւ այդ մարդկանց գործերը դարձել են աւելի բարի կամ էլ` պակաս չար:

Արդէն եօթ տարի է, ինչ Ալբերտ Սրապիոնի Շարուրեանը մեզ հետ չէ: Ապրելով 76 տարի` նա վախճանուեց 2007թ. յունուարի 22-ին Երեւանի հիւանդանոցներից մէկում` յետվիրահատական շրջանում չորս օր շարունակ սարքաւորումներով հարկադիր կեանքը երկարացնելուց յետոյ: Բժիշկները զարմացել էին նրա օրկանիզմի այդչափ բարձր դիմադրողականութեան վրայ: «Շատ է ուզում ապրել», ասել էր նրանցից մէկը: Այո՛, նա շատ էր ուզում ապրել, բայց ոչ այն պատճառով, որ մահից էր վախենում. պարզապէս չէր ուզում իր մահով տապալել իր մի զաւակի արդէն նախապատրաստուած հեռաւոր այցելութիւնը միւսին:

…Շարուրեանի աճիւնի մօտ շատ էին շրջապատից արցունքները թաքցնել ջանացող հին ու նոր ուսանողներ… Նրա ուսանողը լինելու բախտ է  ունեցել նաեւ այս տողերի հեղինակը, ով իր պարտքն է համարել նաեւ Շարուրեանի ընտանիքից ստացուած յաւելեալ տեղեկատուութիւնների  եւ լուսանկարների օգնութեամբ ձեռնամուխ լինել սոյն յօդուածի ստեղծմանը:

Շարուրեանը երջանիկ մարդ էր. նա փառք էր տալիս Աստծուն, որ ունի լաւ ընտանիք եւ սիրելի աշխատանք: «Մարդուն երջանիկ լինելու համար այս երկուսն են պէտք», ասում էր նա: Միակ բանը, որ ցանկանում էր եւ այդպէս էլ չիրականացաւ, իր բոլոր թոռներին միաժամանակ հանդիպելն էր, ինչը անհնարին էր դառնում աւագ դստեր` արտերկրում բնակուելու պատճառով: Հետագայում, նրա մահից յետոյ այդ ցանկութիւնն ի կատար ածուեց արհեստական եղանակով. ուշադիր նայելով կարելի է նկատել, որ Շարուրեանների տանը դրուած լուսանկարում աւագ թոռան պատկերն աւելացուած է:

Հաւանաբար մի օր կ՛իրականանայ Շարուրեանի երազանքը նաեւ բնական եղանակով, եւ երբ նրա բոլոր թոռներն ու ծոռները մի գեղեցիկ օր իրար գլուխ կը հաւաքուեն` նա արդէն երկնքից այցի կը գայ նրանց:

 

 

Share this Article
CATEGORIES

COMMENTS

Wordpress (0)
Disqus ( )