ՄՇԱԿՈՒԹԱՅԻՆ ՊԱՏԵՐԱԶՄ

ՍՎԵՏԼԱՆԱ ՅԱԿՈԲԵԱՆ.- Հայ մարդու առաքելութիւնը որն է: Պէտք է ճշդենք, թէ մենք ազգովի ի՞նչ ենք ուզում: Աշխարհի քաղաքակրթութիւններին ձուլուենք, գնա՞նք, թէ մեզ վրայ շարունակենք կրել մեր առաքելութիւնը: Շատերը կան, որ միայն լաւ ապրելակերպ են ուզում: Ես կարծում եմ` կոշտ ու պահանջկոտ ձեռքի եւ մօր սիրող սրտի կարիք կայ այս երկրում: Ստեղծագործական միութիւնները, հասարակութիւնը պիտի պահանջկոտ լինի, թոյլ չտայ նման ձեւախեղումները արմատաւորուեն երկրում: Մարդուժի ընտրութեան հարցում եւս պիտի գործուն դիրքորոշում ցուցաբերել, որպէսզի կարեւորագոյն պաշտօններում իսկապէս պայքարող եւ ճիշդ մարդիկ նշանակուեն:

ՀԱՅԿ ԴԵՄՈՅԵԱՆ.- Մեզ մօտ այժմ տիրապետում է գողական մշակոյթը:

ԱՐԹՈՒՐ ՇԱՀՆԱԶԱՐԵԱՆ.- Ես կարող եմ վկայել, որ մշակոյթը մաքրելու համար շատ բան է արւում: Այն խնդիրները, որ քննարկում ենք, շատ անգամ մեզանից էլ է, ոչ թէ դրսից: Եւրոպացին բոլոր ազգերից իրենց մաքուրն է ուզում, այդ մենք ենք նրան ուրիշ բան տանում ցոյց տալիս: Կոմիտասն ասում էր` դու քո տան մէջ երգիր այն, ինչ քոնն է, օտարը ականջ ունի, կը լսի: Եթէ դու քո տան մէջ պահում ու յարգանքով ես վերաբերում քո մշակոյթի նկատմամբ, օտարը կը տեսնի եւ կը գնահատի այն: Եթէ ժողովուրդը իր երկրում յարգում է իր ազգային մշակոյթը, անգամ տարազ է հագնում, օրինակ` ճափոնացիները, օտարները աւելի շատ են յարգում տուեալ ազգին:

Ես վերջերս մի հարցազրոյցում ասացի, որ Թուրքիայից են ֆինանսաւորւում հեռուստաընկերութիւնները, որոնք անպարկեշտութիւններ են ցուցադրում եւ գովազդում: Ասացի, եթէ Թուրքիան նստեր եւ մտածեր, թէ Հայաստանի դէմ ինչ խափանարարութիւններ կարելի է կիրառել, այն, ինչ մեր իսկ ձեռքով արւում է, իրենց բաւական կը լինէր: Բայց միւս կողմից ես այն կարծիքին եմ, որ մենք ունենք հրաշալի ժողովուրդ եւ այն ժարկոնը, որ ներկայացնում է հեռուստատեսութիւնը, չի արտացոլում մեր իրականութիւնը: Մեր ժողովուրդն այդ ժարկոնով չի խօսում` ո՛չ գիւղերում, ո՛չ քաղաքներում: Մեր ժողովուրդը չի սիրում այն երաժշտութիւնը, որը ներկայացնում է հեռուստատեսութիւնը: Արմենչիկի տոմսերը անվճար են բաժանուել:

Մեր երգիչներից մէկին  Թուրքիայում լաւ վճարել են, գովել, թէ ինչ լաւ երգում է իրենց կլկլոցները, շատ լաւ գումարի դիմաց առաջարկել են շարունակել տարածել իրենց երաժշտութիւնը: Ես կարծում եմ, որ մեղքը մեր մէջ է, որովհետեւ եթէ ես վատ կամուրջ եմ սարքում եւ վրայով անցնելիս այն փլւում է, ուրեմն ես եմ մեղաւոր: Միշտ էլ եղել է մշակութային ներխուժումը, գողութիւնը, թուրքը ինձ համար բնութեան աղէտ է, գազան, ես նրան մարդու տեղ չեմ դնում, որպէսզի մեղադրեմ: Դրսից էլ է արւում, ներսից էլ, չգիտակցուած: Մի անգամ հեռուստատեսութեամբ Աբովեանին ձեռք առան, յետոյ` Մաշտոցին, յետոյ Թումանեանի տուն թանգարանում Թումանեանին եւ Թամանեանին ձեռք առան: Բանը հասաւ նրան, որ մի անգամ այդ նոյն ալիքով Վարդան Մամիկոնեանին ներկայացրին որպէս միասեռական: Մենք փաստաթուղթ ունենք մեր ձեռքին, որտեղ հեռուստաընկերութիւններից մէկի ղեկավարութիւնը զեկուցում է Ամերիկային, որը պահանջել է ժարկոնը շատացնել, յանցագործութիւններ ցոյց տալ: Պատուէր են կատարում, ինչը ազգային անվտանգութեան խնդիր է դարձել:

Բայց ժողովուրդը յոգնել է այդ ամէնից: Թաքսու վարորդից սկսած` բոլորը դժգոհում են, զայրանում: Ժողովուրդը ունի ներքին ձայն: Եթէ թշնամին միլիոններ տայ եւ փորձի ազգին տալ ոչ իրենը, այլասերուածը, ստիպուած է լինելու շատ գումար ծախսելու: Բայց եթէ դու ժողովրդին ուզում ես տալ այն, ինչ իրենն է, քիչ գումարի կարիք ունես, որովհետեւ արթնանում է նրա ներքին ձայնը, դա իր արիւնն է: Մենք 150 երեխայ տարանք Ծաղկաձոր` Կոմիտաս երգել սովորեցնելու: Այդ երեխէքը մի ժամում հինգ երգ երգեցին: Ես ու Ռոպէրթ Ամիրխանեանը յուզուած կանգնել ենք, երեխէքը սուսուփուս, պաշտամունքով երգեցին: Մենք ասացինք` երեխէք ջան, դա ձեր արեան մէջ է նստած, մենք ընդամէնը ձեզ յիշեցրինք: Այնքան լաւ են ընդունում երեխէքը: Այսինքն դա այնքան էլ բարդ չէ: Պետութիւնն էր փողը տուել, էլի պիտի անի, աջակցի նման ձեռնարկներին: Առաջին նախագահի ժամանակ ես հարց էի բարձրացրել, որ դպրոցում դաստիարակութիւն առարկայ լինի: Չանցաւ: Մենք առաջին հերթին երեխային որպէս մարդ պիտի դաստիարակենք, ինչ կարելի է, ինչ չի կարելի-ն պիտի սովորեցնենք: Կոմիտասն ասում էր` այս ժողովուրդը քարոզ չի հասկանում: Մէկ հասկացուած անկեղծ ձայնը հազար ճառ արժի: Եթէ մտածում ես, թէ որն է ամենամեծ զէնքը, ինքնութեան մէջ հազար ու մի արժէք կայ` ինչպէ՞ս փոխանցես այն ժողովրդին: Ամենապարզ երգի մէջ այս ամէնը կայ: Օրինակ, Կոմիտասի «Սոնա եար» երգի մէջ Մաշտոցն էլ, Արգիշտին էլ, ամէնը կայ: Ինչպէ՞ս: Ձայնային ալիքի մէջ: Կոմիտասն ասում էր` այդ ալիքի մէջ ժողովրդին վերաբերող ամբողջ տեղեկութիւնը կայ: Ժողովրդի լեզուն ծեսի լեզուն է, երգի լեզուն է, դա նրա ենթագիտակցութեան մէջ նստած հարստութիւնն է:

Ժողովրդի լեզուն բացատրութեան լեզուն չի, երգի, պարի լեզուով դու կարող ես գաղափարախօսութիւն տալ, բաւական է այդ ձայնային ալիքը տաս իրեն` լրիւ փոխուելու է ներսը` ենթագիտակցութեանն է հասնելու: Նոյն չափով դա նաեւ վտանգաւոր է, որովհետեւ այն, ինչ հիմա տեսնում ենք եւ ունենք, նոյնպէս ձայնային ալիքի միջոցով է արուել: Ամբողջ Ամերիկայում այդ այլանդակ աղմուկը փոխեց մարդկանց: Մի ամբողջ քաղաքակրթութիւն փոխեցին: Նեկրական երաժշտութիւնը մտաւ ելեկտրոնային երաժշտութեան դաշտ եւ գրաւեց ողջ աշխարհը: Հիմա մենք սկսել ենք Կոմիտասի երգերով դա անել: Հազարաւոր CD-ներ պիտի բաժանենք դեղատներից: Արգիշտի թագաւոր ես ասում, բայց նա կողքին չի, չի ընկալւում որպէս ինքնութիւն, բայց երգը բջիջ է, միանգամից մտնում է մարդու ներսը: Սա գործող բջիջ է, միանգամից մտնում է մարդու ներսը: Սա գործող գործօն է: Եթէ հինգ երգ ազգովի սովորում ենք, ենթագիտակցօրէն միաւորւում ենք: Երբ հրեաները մովսիսական տօները դրեցին, շատերն էին դէմ արտայայտւում: Այդ տօներին նրանք երեք ամիս չեն աշխատում: Բայց պարզուեց աւելի արդիւնաւէտ եղաւ տնտեսական զարգացումը, որովհետեւ ազգը վերագտաւ իրեն եւ համախմբուեց իր ինքնութեան շուրջը: Դեռ Լեւոն Տէր Պետրոսեանի ժամանակ ենք բարձրացրել ծէսերը վերականգնելու հարցը: Միայն ծէսերի լեզուով է հնարաւոր համախմբել ժողովրդին: Եթէ հեռուստատեսութեամբ մի օր յայտարարեմ, ասենք որ Զատիկի ձուի վրայ պարտադիր պէտք է երեք սպիտակ կէտ լինի, յաջորդ օրը բոլորը այդ մասին կը խօսեն: Բայց ժողովրդի սրտի լեզուին ոչ ոք չմօտեցաւ, միայն քարոզում են: Ժողովուրդը քո արմատները պիտի գտնես: Առանց Կոմիտաս մենք ուզում ենք պետութիւն կառուցե՞լ: Չի լինելու:

ՀԱՅԿ ԴԵՄՈՅԵԱՆ.- Չե՞նք ծայրայեղացնում Կոմիտասի դերը:

ԱՐԹՈՒՐ ՇԱՀՆԱԶԱՐԵԱՆ.- Կոմիտաս ասելով` նկատի ունենք հազարամեակների մշակոյթը, որը կորցրել ենք: Երաժշտութեան մէջ ենք միայն պահպանել: Այս երգերը այնքան հին են, որ գալիս են այն պահից, երբ ժողովուրդը նոր ծնունդ է առել: Դա հայ ժողովուրդն է, նրա Արեւմտեան եւ Արեւելեան մշակոյթն է, որը ներկայանում է Կոմիտասի անունով: Գերմանացիները 1800-ականներին նոյն ինքնութեան խնդրի հարցի առաջ էին կանգնած, ելք էին որոնում` ինչպէս պահեն գերմանացի ազգի ազգային դիմագիծը, այն էլ` այն գերմանացին, որ 1700-ականներին Պախ է ունեցել: Բայց 1800-ականներին հաւաքուող ժողովներում նրանք նոյնպէս յանգեցին երաժշտութեանը: Երաժշտութեան լեզուով մենք կարող ենք ազդել գերմանացի ազգի ենթագիտակցութեան վրայ եւ նրա ինքնութիւնը վերականգնել: Ընդամէնը լեզու է սա: Սա Նժդեհի ասած նոյն քարոզն է, բայց հասկանալի է ժողովրդին: Սա կը գործի: Մենք ե՞րբ ենք այս ժողովրդին տուել ճիշդը, որ արդիւնքը չենք ստացել: Ամերիկայում գնացել էի հայկական դպրոց, ուզում եմ Կոմիտաս երգեն, ասում են` արդէն հեռացած են, հոս ուրիշ վիճակ է: Հարցնում եմ` դուք տուել էք իրենք չեն երգե՞լ: Սա նրա ժառանգութիւնն է, մարդու պապը տուն է կտակել, դու նրան չես ասում այդ մասին, ասում ես` չի երգի: Այդ երեխեքը այնպէս երգեցին, բոլորին զարմացրին: Ո՛չ մենք ենք տալիս, ո՛չ հեռուստատեսութիւնը: Ինձ հեռուստատեսութեամբ շաբաթը 20 րոպէ տան, ես յեղափոխութիւն կ՛անեմ: Ասել եմ` տուէք ինձ այդ րոպէները: Մենք սովորեցնում ենք եւ ձայնագրում երեխեքի երգը: Մայրերից մէկն ասաց` կարծես մայրերից մէկն ասաց` կարծես թէ սուրբ բան էր կատարում, փակուել էր սենեակում, երգն էր սովորում: Մենք նոյնպէս ճիշդ երգեցողութիւնը երեխաներից կը սովորենք, երբ բացենք նրանց մէջ թաքնուած ծածկագիրը: Երաժշտանոցում սովորելու տարիներին ես Ուջանի դպրոցի գեղմասվարն էի, աշխատել եմ մանկապարտէզում, Մխիթար Սեբաստացի դպրոցում, յատուկ տղաների համար նախատեսուած Արատես դպրոցի ուսմասվարն եմ: Չի ստացւում: Միակ աշխատող տարբերակը սա է` պէտք է գտնել պարզ ծածկագիրները, իսկ պարզ երգերը դրա մի մասն է, որը կարելի է հեռախօսների մէջ գցել, թաքսու վարորդներին պարտադրել Կոմիտաս միացնել, օրօրոցայիններ բաժանել ծննդատներին, որ միացնեն նորածինների համար: Միայն «Ակնա օրօրը» մի տաս տարուայ դպրոց է: Իմ փորձից ասեմ, որ եթէ իշխանաւորներին լաւ բան են առաջարկում, նրանք ընդունում են: Երբ տարիներ առաջ կրթութեան նախարարութեան ասինք` ժողովրդական երգեր են պէտք դպրոցների համար, անմիջապէս նախաձեռնեցին եւ գիրքը տպեցին, մարզերից հրաւիրեցին ուսուցիչներին, երգերը սովորեցին: Լաւ առաջարկը պատրաստի ներկայացնես, անպայման արդիւնքի կը հասնես: Այս ծրագրի մասին դեռեւս պետութեանը չենք ասել, բայց 150 երեխաներին Ծաղկաձոր տանելու եւ երգերը սովորեցնելու հովանաւորը հանրապետութեան նախագահն էր: Հինգ երգով հասնենք պետութեանը: Դէմ չենք, եթէ նոյնիսկ Ազգային ժողովում ամէն նիստից առաջ Կոմիտաս երգեն:

ՍՎԵՏԼԱՆԱ ՅԱԿՈԲԵԱՆ.- Մենք հիմնականում խօսեցինք մշակոյթի մասին: Հիմքերի հիմքն է դա: Բոլոր ոլորտներում հզօր աշխատանքներ են կատարւում, օրինակ, հէնց այս հիմնարկում, որտեղ այժմ գտնւում ենք: Բայց այլ երկրներից գալիս են մեզնից վերցնում եւ աւելի արագ առաջընթաց ապահովում, քան մենք: Կարծում եմ, պէտք է լաւ իմանանք, թէ ինչ ունենք Հայաստան աշխարհում եւ Հայաստանից դուրս: Ոչ թէ մեզ մխիթարելու համար ասենք բնական հարստութիւններ չունենք, կամ աւելորդ հիացական զգացումների վրայ վատնենք մեր ուժերը: Եթէ մենք ինքներս մշակութային խափանարարութիւն անենք, այն ի օգուտ այլ երկրներ կը լինի: Դրա դարաւոր փորձն արդէն ունենք: Ծաղկեցրել ենք այլ երկրներ, հպարտութեամբ նշում ենք` սա հայ է, նա հայ է, բայց աւելի վատ է լինում մեզ համար: Ոչ միայն մեր մշակոյթով զբաղուելու խնդիրն ունենք, այլ հիմնովին պիտի վերանայենք մեզ: Ինչի նման է` ապրիլի 24-ի օրը ազգովի տառապում ենք, թէ ինչ-որ մէկը ցեղասպանութիւն բառը կ՛ասի, թէ ոչ, իսկ այդ նոյն օրը թուրքական բանակում հայ պատանի են սպաննում: Ուղերձ են ուղարկում, որ ինչ ուզում էք արէք, մենք մերը շարունակելու ենք: Պաշտպանուողի վիճակում ենք, նրանք յարձակւում են, մենք պաշտպանւում ենք: Մտաւորական մարդը իր դաստիարակութեան սահմաններում է, իսկ միւսը` անդաստիարակն ու անկիրթը գալիս, առաջ է անցնում նրանից: Այսօր պետութիւն ունենք: 600 տարի առաջ նոյնպէս ունեցել ենք: Եկէք հասկանանք, թէ ինչո՛ւ ենք կորցրել այն: Մեր հերոսները արդարութեան որոնումներում հեռանում են իրենց երկրից, որն իր ակունքներում աստուածային օրէնքների երկիր է եղել հռչակուած: Հիմա անգամ պատերազմում կռուած եւ երկիր ազատագրած մարդը տունը վաճառում է եւ արդարութիւն որոնելու է գնում մէկ այլ երկրում: Մենք պիտի կարողանանք պահանջկոտ լինել ամէն ինչում` ճիշդ քատրերի ընտրութեան, ճիշդ մշակութային քաղաքականութեան, ընկերային արդարութեան, բոլոր, բոլոր հարցերում: Մենք լռում ենք, ամէն ինչ հանդուրժում, դրա համար էլ նման վիճակ է ստեղծուել:

«Էկոնոմիկա»,
2011, թիւ 1

(Շար. 2 եւ վերջ)

Share this Article
CATEGORIES