ԱՐԵՒՈՒ ԺՈՂՈՎՈՒՐԴԸ` ԷՆՔԱՆԵՐԸ (Բ. ՄԱՍ)

ԷՆՔԱ ԺՈՂՈՎՈՒՐԴԻՆ ԿԵԱՆՔԸ

Բազմաթիւ էնքաներ կ՛ապրէին լեռնային պզտիկ գիւղերու մէջ: Անոնք հնարած էին զարմանալի դրութիւններ` տեղափոխուելու, հաղորդակցելու եւ շատ տոկուն կառոյցներ շինելու համար:

ԻՒՐԱՔԱՆՉԻՒՐԻՆ ԲԱԺԻՆԸ

Իւրաքանչիւր գիւղացի պէտք էր իր հունձքերը երեքի բաժնէր. մէկ բաժինը պիտի ծառայէր իբրեւ նուիրատուութիւն արեւ-աստուծոյ, միւս բաժինը կը պատկանէր Սափա Էնքային, իսկ վերջինը կը բաժնուէր բոլորին միջեւ: Հիւանդները եւ ծերերը ապրուստ մը կը ստանային`, առանց աշխատիլ ստիպուած ըլլալու…

ԼԱՄԱՆ` ԷՆՔԱՆԵՐՈՒՆ ԲԱՐԵԿԱՄԸ

Էնքաները կ՛ապրէին լամաներուն եւ անոնց «զարմիկ» անասուններուն հետ: Ուղտերու ընտանիքին պատկանող այս անասունները անոնց կը հայթայթէին կաթ, միս եւ բուրդ: Անոնք կը գործածէին նաեւ ապրանքներ կամ շինութեան նիւթեր փոխադրելու համար:

ՅԱՐՄԱՐՑՈՒԱԾ ԵՐԿՐԱԳՈՐԾՈՒԹԻՒՆ ՄԸ

Էնքաները իրենց դաշտերը կը շինէին դարատափի ձեւով: Լեռներուն բարձունքներուն վրայ անոնք կը ցանէին գետնախնձոր եւ քինօա, որ շատ դիմացկուն ընդեղէն մըն է, միջին բարձունքներուն վրայ` եգիպտացորեն եւ լուբիա, իսկ աւելի տաք դաշտերուն մէջ` լոլիկ, պղպեղ  եւ քաքաօ: Անոնք գետերուն հունը կը փոխէին եւ յատուկ ջրանցքներ կը շինէին իրենց դաշտերը ջրելու համար:

ՊԱՐԶ ԿԵԱՆՔ ՄԸ

Էնքաներուն մեծ մասը անասնաբոյծ, երկրագործ կամ արհեստագործ էր: Անոնք կ՛ապրէին չոր խոտերով տանիքներով քարէ տուներու մէջ: Անոնք իրենց հագուստները կը հիւսէին եւ թրծուած կաւէ առարկաներ ու փայտէ գործիքներ կը շինէին:

ՃԱՄԲԱՆԵՐ` ԱՄԷՆ ՏԵՂ

Աւելի արագ եւ աւելի դիւրութեամբ տեղափոխուելու համար կայսրութեան մէկ կողմէն միւսը էնքաները շինած էին աւելի քան 29000 քմ սալաքարէ ճամբաներ: Սակայն, հակառակ ասոր, անոնք ծանօթ չէին անիւին: Հետեւաբար անոնք քալելով կը տեղափոխուէին:

ԱՆՀԱՏԱՒԱՏԱԼԻ ՃԱՐՏԱՐԱՊԵՏԵՐ

Էնքա ճարտարապետերը հնարած էին շինութեան յատուկ թեքնիք մը, որպէսզի կառոյցները կարենան տոկալ շրջանի երկրաշարժերուն: Պատերը կազմուած էին իրարու մէջ մտած քարերէ, որոնք կրնային իրարու վրայ սահիլ առանց փուլ գալու: Պատուհաններուն եւ դռներուն ձեւը զանոնք աւելի դիմացկուն կը դարձնէին:

ՏԱՐՕՐԻՆԱԿ ՀԱՇՈՒԻՉ ՄԵՔԵՆԱՅ

Էնքաները ո՛չ կարդալ, ո՛չ ալ գրել գիտէին. սակայն անոնք կը գործածէին «Քուիփի» կոչուած շատ հնարամիտ առարկայ մը: Այս «գործիքը» կազմուած էր իրարու կապուած պարաններէ: Այս պարաններէն իւրաքանչիւրը կը ներկայացնէր առարկայի տեսակ մը եւ իւրաքանչիւր հանգոյց` թիւ մը:

Այս գործիքը կարելիութիւնը կու տար հաշուելու, օրինակի համար, հունձքերուն, ոսկիին քանակը, բնակչութեան թիւը…

ՈՍԿԻԷՆ ԱՒԵԼԻ ՅԱՐԳԻ ԿԵՐՊԱՍՆԵՐ

Կիները սքանչելի կերպասներ կը հիւսէին: Անոնք բնական ներկեր կը գործածէին բուրդը ներկելու` զայն հիւսելէ առաջ: Ապա անոնք կ՛ասեղնագործէին երկրաչափական ձեւեր եւ նշաններ, որոնք կը պատմէին էնքաներուն առասպելները:

Ի՞ՆՉ ՊԱՏԱՀԵՑԱՒ ԷՆՔԱՆԵՐՈՒՆ

Քրիստափոր Քոլոմպոսը Ամերիկան գտնելէն ետք, սպանացի նուաճողներ գրաւեցին էնքաներուն հողերը` ոսկի փնտռելով: Անոնք էնքաներուն փոխանցեցին մինչեւ այդ ժամանակները Հարաւային Ամերիկայի մէջ անծանօթ հիւանդութիւններ, իսկ վերապրողները ստրուկներու վերածեցին:

1570 թուականին էնքաներուն քաղաքակրթութիւնը վերջնականապէս կ՛անհետանայ…

ԱՆՀԱՒԱՏԱԼԻ, ԲԱՅՑ ԻՐԱ՛Ւ

• Մեղուները կրնան կանաչ, կապոյտ կամ կարմիր ըլլալ:
• Չափահասները կրնան տարեկան մինչեւ 1500 երազ տեսնել:
• Լոյսը արեւէն մինչեւ երկրագունդ կը հասնի 8 վայրկեան եւ 19 երկվայրկեանէն:
• Ոտքիդ երկայնքը հաւասար է արմուկէդ մինչեւ դաստակիդ հեռաւորութեան:
• Կապիկներն ալ կրնան ծեր տարիքին ճաղատ դառնալ, ինչպէս` մարդ արարածները:
• Ձիւնի փաթիլ մը կրնայ մինչեւ երկու ժամ դնել ամպէն գետին հասնելու համար:
• Ջայլամին աչքը աւելի մեծ է, քան` անոր ուղեղը:
• Իւրանիոս մոլորակին վրայ ձմեռը կը տեւէ 21 տարի:
• Բոլոր հրաբուխներուն մօտաւորապէս 75 առ հարիւրը կը գտնուի ջուրին տակ:

ՄՏԱԾԵՆՔ

Ա.- Նաւավարը, գայլը, այծը եւ կաղամբը

Նաւավար մը կ՛ուզէ գետը կտրել գայլի մը, այծի մը եւ կաղամբի մը հետ: Անոր նաւակը կրնայ ընդունիլ միայն երկու անցորդ մէկ անգամէն, իսկ եթէ նաւավարը բացակայի գայլը այծը կ՛ուտէ, իսկ այծը` կաղամբը:

Ի՞նչ պիտի ընէ նաւավարը:

Բ.- Խնձորներուն գաղտնիքը

Երկու ընկերներ` Դաւիթ եւ Րաֆֆի, բնութեան մէջ պտոյտի գացած են քանի մը օրուան համար. անոնք իրենց պայուսակներուն մէջ խնձորի պզտիկ պահեստ մը առած են իրենց հետ: Եթէ Դաւիթ իր խնձորներէն մէկը րաֆֆիին տայ, երկուքն ալ նոյնքան խնձոր պիտի ունենան: Իսկ եթէ Րաֆֆի երկու խնձոր տար Դաւիթին, ան Րաֆֆիէն երեք անգամ աւելի խնձոր պիտի ունենայ:

Իւրաքանչիւրը քանի՞ խնձոր ունի իր պայուսակին մէջ:

Պատասխանները վերջաւորութեան

ԺԱՄԱՆՑ

Կրնա՞ս գտնել ծառին տակ հանդարտ վայրը հասցնող ճամբան:

Կրնա՞ս գտնել վերի ձախ անկիւնի նկարին եւ իւրաքանչիւր նկարի միջեւ գոյութիւն ունեցող երկու տարբերութիւնները:

Կրնա՞ս գտնել ակնոցներուն հասցնող ճամբան:

ՊԱՏԱՍԽԱՆՆԵՐ

Ա.- Նաւավարը նախ միւս կողմ կ՛անցընէ այծը. ապա կը վերադառնայ եւ կ՛անցնէ գայլը: Գայլը ափին կը ձգէ եւ կը վերադառնայ այծին հետ: Այծը կը ձգէ ափին, կաղամբը կ՛անցընէ միւս ափ, եւ վերջապէս, կը վերադառնայ այծը առնելու:

Բ.- Դաւիթ քովը ունի եօթը խնձոր, իսկ Րաֆֆի` հինգ խնձոր: Եթէ Դաւիթ իր խնձորներէն մէկը Րաֆֆիին տայ, անոնք երկուքն ալ վեց խնձոր պիտի ունենան: Իսկ եթէ Րաֆֆի երկու խնձոր տայ Դաւիթին, այս վերջինը ինը խնձոր պիտի ունենայ, մինչ Րաֆֆին` միայն երեք:

Պատրաստեց՝ ՇՈՂԻԿ ՏԷՐ ՂՈՒԿԱՍԵԱՆ