ԱՖՂԱՆԻՍՏԱՆԻ ԱՅՆ ԳԻՒՂԵՐՈՒՆ ՄԷՋ, ՈՒՐ ԹԱԼԵՊԱՆՆԵՐԸ ՏԱԿԱՒԻՆ Կ՛ԻՇԽԵՆ

«Պատրաստ եմ զինուոր եղբայրս սպաննելու» կ՛ըսէ Թալեպան մարտիկ Ռահիմուլլա

Թալեպան շարժումը իշխանութենէն հեռացնող Աֆղանիստան ներխուժումը տասը տարի առաջ, հոկտեմբերի սկիզբը սկսաւ, բայց Թալեպան շարժումը ամբողջովին չէր պարտուած:

Պի. Պի. Սի.-ի լրագրող Փոլ Վուտը Քապուլի մէջ կը նայի ապստամբութեան կացութեան եւ կը հարցնէ. «Կրնա՞ն վերադառնալ»:

Դատարկ անապատի տափաստաններէն քամին կը ներխուժէ` մտրակելով կուզ, աչքերը կապուած, շղթայուած անձ մը, որ գետինն է ծնրադիր: Ան մահապատիժի պիտի ենթարկուի թալեպաններուն կողմէ:

Թալեպան շարժումը զինեալները, իրենց կռնակներուն ամրացուցած, «Ար. Փի. Ճի.»ներ հաւաքած են սպասող ամբոխ մը: Դիտողներէն շատեր իրենց բջիջայիններով կը լուսանկարեն (այդ ձեւով է, որ մենք նկարները ունեցանք):

Մէկ կողմ կեցած են պուրքա հագած 3 երիտասարդ կիներ, որոնք պիտի սպաննեն զայն:

Մարդը կիներուն հօրեղբայրն է: Ան սպաննած է անոնց ծնողներն ու երկու եղբայրները` ընտանեկան պատիւի համար վէճի մը պատճառով: Կիներուն մայրը կը դաւաճանէր իրենց հօր, ըսին գիւղացիները: Անոնց հայրը` դատապարտուած մարդուն եղբայրը, ոչինչ ուզեց ընել: Հօրեղբայրը, ամօթահար եւ կատղած, կրակեց ամբողջ ընտանիքը փոխադրող ինքնաշարժի մը վրայ:

Մարդը պէտք է հատուցէ չորս անձերու սպանութեան համար: Արիւն` արեան փոխարէն: Թալեպանի կռուողները կ՛օգնեն կիներուն` շալկելու ծանր քալաշնիքովը: Անոնք միայն քանի մը մատնաչափ հեռու են մահանալիք մարդէն:

«Բլթակը քաշեցէք, դիւրին է», կ՛ըսէ զինեալ մը:

Մէկ առ մէկ կիները կը կրակեն անոր վրայ:

Մեծ ամբոխ մը ներկայացաւ մահապատիժին համար: Մարդիկ իրար հրմշտկեցին դանիական ու կառավարական կազմակերպութեան մը կառուցած ընկերային կեդրոնին տանիքին վրայ տեղ ապահովելու համար: Ոմանք անկասկած հոն էին Թալեպան շարժումէն վախնալով: Ուրիշներ, երբ մահապատիժը կը գործադրուէր, ոգեւորուած կը պոռային «Աստուած մեծ է, Աստուած մեծ է»:

«Մարդիկ երջանիկ են, որ այս անձը այսպէս կը սպաննուի», ըսաւ ներկաներէն մէկը: Ան աւելցուց. «Այս շրջանին մէջ Թալեպանի հակակշիռին տակ կը գտնուին 20-30 գիւղեր: Անոնք գողեր կը բռնեն: Ժողովուրդը կը սիրէ անոնց ըրածը: Կառավարութիւնը ոճրագործներ չի պատժեր, բայց թալեպանները կը պատժեն»:

Աֆղանիստան ներխուժումէն 10 տարի անցած է, բայց ՕԹԱՆ տակաւին պարտութեան չէ մատնած թալեպանները: Այնպէս որ, այս հեռաւոր վայրերը տակաւին կը գտնուին Թալեպան շարժումի իշխանութեան տակ (Հերաթէն շուրջ 60 մղոն հեռու, երկրի արեւմտեան շրջանին մէջ):

Հարաւի մէջ, ուր ՕԹԱՆ վերազինուած է եւ ամրացուցած` իր դիրքերը, ետ կը մղէ Թալեպան շարժումը: Բայց այլ վայրերու, օրինակ, արեւելքի մէջ, մարտնչողները գետին շահած են»:

Երեք երիտասարդ կիներու ձեռամբ պարտադրաբար գործադրուած մահապատիժը ցնցիչ է, նոյնիսկ գարշելի: Մարդկային իրաւանց պաշտպան բազմաթիւ խումբեր կը դատապարտեն ատիկա:

Արդարադատութեան այս բիրտ ձեւին համար Թալեպան շարժումը համակիրներ ունի, մանաւանդ` պահպանողական աւաններու եւ գիւղերու մէջ:

Թէեւ բազմաթիւ աֆղաններ, հաւանաբար` մեծամասնութիւնը, չեն ուզեր տեսնել թալեպաններուն վերադարձը:

Անոնք կը մտահոգուին, թէ ի՞նչ պիտի ըլլար գինը, եթէ ապստամբները կրկին որոշ ազդեցութիւն մը ունենային ժողովուրդին կեանքին վրայ:

Սեպտեմբերի վերջաւորութեան Քապուլի մէջ տեղի ունեցան ցոյցեր` ընդդէմ ապստամբներու հետ որեւէ տեսակի համաձայնութեան:

Ատիկա կախեալ պիտի ըլլայ պատերազմի դաշտին վրայ պատահելիքէն: Հոն, ուր ՕԹԱՆ ամրացուցած է իր դիրքերը, հարաւի մէջ, ետ կը մղէ Թալեպան շարժումը: Բայց այլ վայրերու, օրինակ` արեւելքի մէջ, զինեալները գետին շահած են:

Մենք ամբողջ երկրին մէջ խօսեցանք Թալեպան շարժումի անդամներուն հետ` հասկնալու համար, թէ ինչո՛ւ կը կռուին:

Շատեր ըսին, որ իրենք Թալեպան շարժումին միացած են, երբ ՕԹԱՆ-ի ռմբակոծումներուն պատճառով ազգական մը, հարազատ մը զոհուած է: Ոմանք յոգնած են հակամարտութենէն, բայց ըսին, թէ տեղի պիտի չտան, մինչեւ որ ՕԹԱՆ Աֆղանիստանէն հեռանայ: Շատեր ըսին, թէ իրենք այժմ բացէ ի բաց կրնան փոխադրուիլ այն վայրերը, ուր ժամանակին պահուըտած էին ՕԹԱՆէն կամ աֆղան ուժերէն: Անոնք ինքնավստահ կը թուին յաղթանակով:

Կ՛արժէ մէջբերել Սարի Փուլի նահանգէն մոլլահ Մուշք Ալամի խօսքէն հատուած մը, որովհետեւ անիկա պարզապէս շատ յատկանշական է:

«Ես Թալեպան շարժումին միացայ շուրջ 7 կամ ութ ամիս առաջ,- ըսաւ ան:- Ես անհաւատներուն դէմ ժիհատ` սրբազան պատերազմ կը մղեմ, որովհետեւ անոնք մեր երկիրը ներխուժեցին: Ես Թալեպան շարժումին միացայ, որովհետեւ անհաւատներ մեր տուները շուներով կը խուզարկեն, որովհետեւ անոնք մեր կիներն ու երեխաները անվայել, անպատշաճ ձեւով կը խուզարկեն: Ես Թալեպանին միացայ այս փտած կառավարութեան պատճառով»:

Թալեպան շարժումի բազմաթիւ մարտիկներ կ՛ըսեն, թէ իրենք զայրացած են ՕԹԱՆ-ի ուժերու` իրենց երկրին մէջ գործած արարքներէն

«Եղբայրներէս երկուքը եւ քեռիս սպաննուեցան ՕԹԱՆ-ի ռմբակոծումին պատճառով: Երբ անոնք դիակները բերին իմ տունս, այդ օրը ես որոշեցի ՕԹԱՆ-ի դէմ պայքար սկսիլ: Ես միակը չեմ, ինծի նման շատեր կան: Օրէ օր թալեպաններուն միացող մարդիկը կը բազմանան: Եթէ գիւղի մը մէջ ժամանակին կային Թալեպանի 10 մարտիկներ, այժմ կան 100 մարտիկներ: Թալեպան շարժումը մեզի չի վճարեր: Կռուելու գումարը մեր սեփական գրպանէն կը ծախսենք: Մենք կը յաղթենք, որովհետեւ իսլամը միշտ յաղթական պիտի ըլլայ»:

Այս հարցազրոյցներուն մեծ մասը կատարուեցաւ տեղացի լուսանկարիչներու կողմէ, որովհետեւ մեծ հաւանականութիւն կայ, որ օտարները առեւանգուին, եթէ ճամբորդեն, ուղեւորուին, թալեպաններու հսկողութեան տակ գտնուող վայրեր: Բայց ես մեկնեցայ` տեսնելու Թալեպան շարժումի անդամ մարտիկ մը, Քապուլի արուարձաններէն մէկուն մէջ մեր ընտրած տան մը մէջ:

Ես կ՛ուզէի տեսակցիլ անոր հետ, որովհետեւ անոր եղբայրը Աֆղանիստանի բանակին մէջ ծառայող սպայ է:

Ատիկա տարօրինակ կը թուի, թէեւ յաւելեալ ուսումնասիրութիւնները պարզեցին, որ այսպիսի երկփեղկուած ընտանիքներ արտասովոր չեն, ինչպէս դուք կրնաք կարծել:

Գորգով ծածկուած յատակին վրայ ծալապատիկ նստած` Ռամուլլահ ինծի ըսաւ, որ ինք 20 տարեկան է եւ թալեպաններուն հետ եղած է 16 տարեկանէն ի վեր: Ես իրեն հարցուցի, թէ անհրաժեշտութեան պարագային ինք արդեօք պատրա՞ստ է իր եղբայրը` բանակի սպան սպաննելու: Հանդարտ պատասխանը սարսռեցնող էր.

«Ով ալ միանայ անհաւատներուն, մենք պիտի կռուինք անոնց դէմ: Նոյնիսկ եթէ ան իմ եղբայրս է, նոյնիսկ եթէ հայրս է: Մեր կրօնը ատիկա կը պահանջէ»:

Ասիկա ողբերգական է եւ ապացոյց` անողոք արշաւին, որ շղթայազերծելու համար կ՛ամբաստանուի Թալեպան շարժումը:

Իսկ արդեօ՞ք ինք կը զօրակցի անձնասպանական գործողութիւններու համար երեխաներու օգտագործման հարցումին պատասխանելով` ան ըսաւ.

«Մենք մարդոց չենք պարտադրեր անձնասպանական գործողութիւն կատարել: Իրենք կ՛ուզեն զոհաբերուիլ իրենց կրօնին համար», ըսաւ Ռամուլլահ:

Իր աւագ եղբայրը` Ապտուլ Ռաշիտ, բնաւ գաղափարական չէ: Ան ինծի ըսաւ, որ բանակին մէջն է պարզապէս աշխատավարձ ստանալու համար: Ան ոչ մէկ կողմի կը զօրակցի, բայց երբ ճնշումի ենթարկուեցաւ, ըսաւ, թէ կը կարծէ, թէ ՕԹԱՆ-ի ուժերը «անհաւատներ» են, եւ ինք կը վախնայ ապստամբներէն:

«Թալեպան շարժումը իր հակակշիռին տակ առած է իմ գիւղս: Գաւառին տարբեր վայրերու մէջ ճամբաներուն վրայ գիշերները անցարգելներ ունին: Առանց իմ թալեպան եղբօրս` ես կրնամ առեւանգուիլ», ըսաւ ան:

Իբրեւ սպայ` ան 80 մարդոց փոխհրամանատարն է: Եթէ իրմէ պահանջուի, կ՛օգնէ՞ թալեպաններուն, տրուած ըլլալով, որ տարազաւոր սպայ մը արժէքաւոր կ՛ըլլայ ապստամբներուն:

«Եթէ Թալեպան շարժումը ճնշում բանեցնէ իմ վրաս, ես ստիպուած կ՛ըլլամ ատիկա ընելու անոնց համար», պատասխանեց Ապտուլ Ռաշիտ ողորմելի կերպով:

Ասիկա միայն մէկ ընտանիք մըն է, մէկ գաւառի` Ուարտաքի մէջ: Բայց բանակի վառանոտ սպային եւ անոր նուիրեալ թալեպան եղբօր միջեւ տարբերութիւնը, հակադրութիւնը ՕԹԱՆ-ի համար նպաստաւոր չէ: Աֆղանիստանէն դուրս գալու ՕԹԱՆ-ի ռազմավարութիւնը հիմնուած է երկրի ապահովութեան պատասխանատուութիւնը տեղական ուժերուն յանձնելու հեռանկարին վրայ, եւ ՕԹԱՆ կը յուսայ, որ անոնք պիտի կռուին թալեպաններուն դէմ:

ՕԹԱՆ կը հաւատայ, որ ընդհանրապէս, իրադարձութիւնները իրեն ի նպաստ կ՛ընթանան: Ըստ ՕԹԱՆ-ի տուեալներուն, վայրագութիւնները ամբողջ երկրին մէջ տարուան մը ընթացքին 7 առ հարիւրով նուազած են, ամէնէն դժուար գաւառներէն` Հելմանտի մէջ իջնելով 27 առ հարիւրի:

Բայց վիճակագրութեանց ետին կը կանգնին աղմկայարոյց յարձակումներ, ինչպէս` վերջերս Քապուլի մէջ, գործուած արարքները, որոնք ռազմավարական հսկայ նշանակութիւն, ազդեցութիւն կ՛ունենան: Թալեպան շարժումը յաղթանակ չի տանիր, սակայն ոչ ալ կը պարտուի:

Նախկին նախագահ Պուրհանուտտին Ռապպանիի սպանութենէն ետք, Աֆղանիստանի կառավարութիւնը առկախեց թալեպաններուն հետ բանակցելու ջանքերը:

Բայց քիչեր կը կասկածին, թէ ի վերջոյ կառավարութիւնը ստիպուած պիտի ըլլայ խօսելու անոնց հետ, որոնք կը կանգնին Քապուլի յարձակումներուն եւ աւանդներու եւ գիւղերու մէջ գործադրուող մահապատիժներու ետին: