ՎԱՀԱՆ ՌՈՒՄԵԼԵԱՆԻ ՎԵՐՋԻՆ ՍՏԵՂԾԱԳՈՐԾՈՒԹԻՒՆՆԵՐԸ ԿԸ ՑՈՒՑԱԴՐՈՒԻՆ «ՆՈԱԶ ԱՐՔ» ՑՈՒՑԱՍՐԱՀԻՆ ՄԷՋ

Հինգշաբթի, 1 դեկտեմբերի երեկոյեան, տեղի ունեցաւ Վահան Ռումելեանի հերթական մէկ անհատական ցուցահանդէսի բացումը Զալքայի «Նոազ Արք»- ցուցասրահին մէջ, հովանաւորութեամբ լիբանանցի արուեստաբան Ժոզեֆ Թարրապի, որ միաժամանակ հեղինակն է այս առիթով հրատարակուած պատկերագիրքի յառաջաբանին: Յիշեցնենք, որ «Նոազ Արք» ցուցասրահին տնօրէնութիւնը ծրագրած է հրատարակել հայ կերպարուեստագէտին նուիրուած պատկերագիրքերու շարք մը` Featured Artists ընդհանուր խորագրին տակ: Վահան Ռումելեանին նուիրուած պատկերագիրքը թիւ երեքն է: Թիւ չորսը, որ մամուլի տակ է, նուիրուած է Եուրոզի, իսկ թիւ հինգը, որ ձեւաւորման ընթացքի մէջ է, պիտի նուիրուի Էդիկ Բերդեանին: Այս պատկերագիրքերու շարքին մէջ պիտի չներգրաւուին պատահական կերպարուեստագէտներ: Տպագրական որակը կը համապատասխանէ միջազգային չափանիշներու, որովհետեւ «Նոազ Արք»-ի, տնօրէնութիւնը կը հաւատայ, թէ արուեստը խնայել չի սիրեր, եւ հայ արուեստը միջազգային արուեստի ամպիոններու վրայ պէտք է ներկայացուի բարձրագոյն մակարդակով եւ արհեստագիտութեամբ:

Յիշեալ զոյգ առիթներով, ստորեւ կու տանք զրոյց մը` կայացած Վահան Ռումելեանի հետ, քաղուած` հայրենի մամուլէն: Այս զրոյցը, իր մէջ արտայայտուած սուր եւ յառաջապահական գաղափարներով, տարի մը առաջ բաւական լուրջ վէճեր ստեղծեց հայրենի կերպարուեստի շրջանակներուն մէջ: Թէեւ հոն կան վիճելի հարցեր, սակայն կան նաեւ խիստ ուսանելի միտքեր, որոնք նոյնիսկ կրնան նպաստել հայ ժամանակակից արուեստի զարգացման:

 

ԱՐՈՒԵՍՏԱԳԷՏԸ ՄԻՇՏ ԳՈՐԾ ՈՒՆԻ ՃՇՄԱՐՏՈՒԹԵԱՆ ՀԵՏ,
ՈՐԸ ՇԱՏ ԴԷՊՔԵՐՈՒՄ ՇԱՏ ԴԱՌՆ Է ԼԻՆՈՒՄ

«ԺԱՄԱՆԱԿ»-Ի ԶՐՈՒՑԱԿԻՑՆ Է ԱՐՈՒԵՍՏԱԳԷՏ,
ՎԵՐԱՑԱՊԱՇՏ ՎԱՀԱՆ ՌՈՒՄԵԼԵԱՆԸ

ՀԱՐՑՈՒՄ.- Վահա՛ն, դուք այն արուեստագէտներից էք, որ միշտ ժամանակի մէջ էք, աւելի ճիշդ մի քիչ էլ ժամանակից առաջ, 80-ականներին «3-րդ յարկում» էիք, ընդվզում էիք Նկարիչների միութեան դէմ, ձեր ներկայացրած արուեստն անընդունելի էր, եւ կարծես մինչեւ այսօր այդպէս է, ինչո՞ւ:

ՊԱՏԱԱՍԽԱՆ.- 80-ականների մեր ներկայացրած արուեստը դիտւում էր որպէս բուրժուական արուեստ: Երբ մենք առաջին անգամ ցուցահանդէս կազմակերպեցինք «3-րդ յարկ»-ով, ցուցադրում էինք բացառապէս արուեստի այնպիսի գործեր, որոնցից մարդիկ ընդհանրապէս տեղեակ չէին, չէր ընդունւում վերացապաշտութիւնը կամ վիդեոարտը: Այն ժամանակ Արշիլ Կորքու աբստրակտ արուեստն էլ չէր ընդունւում, հիմա էլ եմ կասկածում, որ հասկանում են աբստրակցիա կամ Արշիլ Կորքի:

Նկարիչների միութեան «կեանքում» էլ այս տարիների ընթացքում ոչինչ չփոխուեց: Ասածս օրինակով ապացուցեմ… Ցեղասպանութեանը նուիրուած ցուցահանդէսին ընկերներիցս շատերը, որոնք դրսում հասցրել են ճանաչում ձեռք բերել, կտաւներ տարան եւ մերժուեցին, որովհետեւ միութեան չափանիշներուն չէր համապատասխանում Եղեռնի զոհերի յիշատակին պէտք է անպայման նկարուած լինի ինչ-որ խաչքար, Կոմիտասը գժուած, վառուող մոմեր, Մասիս սարը, որի վրայի ձիւնը սեւ գոյնով է ներկուած, որը տրագիկ սիմվոլ է հանդիսանում… ծիծաղելի է, ոչ մի տեղ այդպիսի բան չկայ:

Հ.- Հիմա թէեւ շատերը չեն հասկանում Արշիլ Կորքու արուեստը, բայց նրա անունը տալիս են, բարձր են գնահատում:

Պ.- Արշիլ Կորքուն Հայաստանում ոչ թէ որպէս արուեստագէտ են ընդունում, սիրում ու գնահատում, այլ որպէս Եղեռնի զոհ, ինչ-որ մի անձնաւորութիւն, որը ջարդերի ժամանակ հալածուել է եւ գաղթել է Ամերիկա, բայց նրա բուն ստեղծագործական էութեան մասին ընդհանրապէս չեն խօսում: Հայերն այսպէս տարօրինակ յատկանիշ ունեն. ինչքան սրտաճմլիկ պատմութիւն է, այնքան այդ մարդուն շատ են սիրում: Բայց այդ մարդը համաշխարհային արուեստում յեղափոխութիւն է արել նա նոր ուղղութեան հիմնադիր է: Նա նոր ուղղութիւն բերեց համաշխարհային արուեստ, որը կոչւում էր աբստրակտ էքսպրեսիոնիզմ: Այս մասին ոչ ոք չի խօսում, ինչն իրականում ինձ չի զարմացնում, որովհետեւ այդ ամէնը գիտակցելու, հասկանալու կարողութիւն, հմտութիւն է պահանջում: Արշիլ Կորքու արուեստը շատ բարդ է գիտակցել, հասկանալ, պարզաբանել, ու թէեւ մինչեւ հիմա մեր օրերում աբստրակտ արուեստը շատ աշխուժ է, բայց մինչեւ վերջ պարզաբանուած չէ եւ հնարաւոր էլ չէ պարզաբանել, քանի որ շատ խորը արուեստ  է կապուած ե՛ւ հոգեւորի, ե՛ւ փիլիսոփայութեան, ե՛ւ հոգեբանութեան հետ, այսինքն` մարդը խորանում է հոգեկան ներքին աշխարհի մէջ եւ բացայայտում է իր մէջ եղած դրական կամ բացասական կողմերը:

Հ.- Մեր իրականութեան մէջ դրա ընկալումն ինչո՞ւ չկայ, եթէ դրսում արդէն այդքան լաւ ընկալել եւ հասկացել են:

Պ.- Որովհետեւ այնտեղ, մասնաւորապէս Ամերիկայում, կան իսկական արուեստի քննադատներ, որոնք բանիմաց են տեղեկացուած եւ կարողանում ան արուեստն ու չարուեստը տարորոշել: Մեզանում շատ ենք խօսում Սարեանի, Մինասի մասին, բայց երբ բացում ենք համաշխարհային արուեստի պատմութիւնը, նրանք շատ դէպքերում չկան: Արշիլ Կորքին մտնում է համաշխարհային արուեստի պատմութեան մէջ, որովհետեւ ինքը ամերիկեան դպրոցի ներկայացուցիչ է եւ նաեւ ապրել է Ամերիկայում: Աբստրակտ արուեստը ակտուալ է բոլոր ժամանակների համար, որ կարծում եմ` այդպէս էլ կը լինի: Մենք ամէն րոպէ հանդիպում ենք աբստրակտ երեւոյթների: Օրինակ` սէրն աբստրակտ երեւոյթ է, իրեն չես կարող ցոյց տալ, բայց ինքը այս տարածութեան մէջ կայ, սէրը, կիրքը, զայրոյթը, դրանք բոլորը աբստրակտ երեւոյթների են, եւ քանի դեռ մարդը գոյութիւն ունի, միշտ էլ շփուելու է աբսդրակտ երեւոյթների հետ: Աբստրակտ արուեստագէտի խնդիրն այն է, որ դա ընկալի եւ կարողանայ ցոյց տալ: Փոփ-արտիստը կամ սոցռեալիստը չի կարող դրանով զբաղուել, միայն աբստրակտ արուեստը կարող է ցուցադրել եւ ներկայացնել իրականութեան մէջ առկայ աբստրակտ երեւոյթները: Մեր հասարակութիւնն էլ սովոր է տեսողականի վրայ հիմնուելու, երբ նկարը տեսնում է պէտք է կա՛մ բաժակ, կա՛մ սեղան, կա՛մ նուռը ճեղքուած տեսնի (որը, չգիտես ինչու, դարձել է սիմվոլներից մէկը), ինչո՞ւ, չես հասկանում: Հայաստանի նկարիչներն աւելի շատ արհեստաւոր են, քան արուեստագէտ, որովհետեւ արուեստի մէջ իրենք տեսնում են արհեստը: Ու ընդհանրապէս արուեստի հակառակ կողմն արհեստն է, ասենք` եթէ ձեռք ես պատկերում, պէտք է կատարողական  լինի, եթէ մի քիչ խախտուեց, ըմբոստանում  է, անհասկանալի է դառնում, վախ է առաջացնում, մարդը սիրում է միանգամից ընկալել գեղեցիկը, օրինակ` «Վերնիսաժում» բնապատկերներ են նկարում, մայրամուտ են նկարում, գիտեն, որ իբր արուեստի գործերը պէտք է անպայման սիրուն լինեն ու զարդարեն բնակարանը: Այնինչ դա այդպէս չէ Վան Կոկի, Մոդիլեանիի նկարները սիրուն չեն, Մալեւիչի «Սեւ քառակուսին» սիրուն չէ, մարդիկ մինչեւ հիմա չեն կարողանում հասկանալ` «Սեւ քառակուսին» արուեստի գործ է, թէ արուեստի  գործ չէ:

Հ.- Լաւ, ի վերջոյ արուեստի  գործը վերջնարդիւնքում ի՞նչը պիտի լինի:

Պ.- Իմ կարծիքով` ինքնաբացայայտումը պէտք է լինի, եւ արուեստագէտը ինքնաբացայայտելով ինքն իրեն` բացայայտում է դիմացինին: Եւ դա  առիթ է տալիս, որ հարմոնիկ լինի բնութեան հետ. դա կատարելութիւն է, իսկ կատարելութիւնն անսահման է: Լեոնարտօ դա Վինչին, երբ նկարում էր Մոնա Լիզան, թէեւ մեզ թւում է կատարեալ, բայց հէնց հեղինակն ինքը խոստովանում է, որ շատ գործ ունի անելու կատարեալին հասնելու համար: Տիեզերքն արծայրածիր  է, արուեստը` նոյնպէս:

Հ.- Քանի որ դուք նոյնպէս եղել էք «3-րդ յարկից», այդ խմբի արուեստագէտներից շատերն այսօր արուեստը նոյնացնում են քաղաքականութեան հետ: Դո՞ւք էլ էք նոյնացնում:

Պ.- Արուեստը այնպիսի բնագաւառ է, որտեղ մտնում են ե՛ւ քաղաքականութիւն, ե՛ւ դիւանագիտութիւն, ե՛ւ խաղաղութիւն, ամէն ինչ կախուած նրանից, թէ դու ինչպէս ես ընդունում եւ ինչպէս ես վերաբերւում արուեստին: Ինձ համար արուեստը «պայթուցիկ ռումբ է»: Եթէ Աստուած մի արասցէ, արուեստը պայթեց,  կ՛ոչնչացնի ամէն ինչ ե՛ւ քաղաքականութիւն, ե՛ւ քաղաքակրթութիւն, ամէն ինչ: Արուեստն ամենաշատը չի սիրում կեղծարարութիւնը, սուտը: Երբ արուեստագէտը ստում է, խաբում է կամ ցոյց է տալիս, որ ամէն ինչ գիտի կամ շատ աւելի մասնագէտ է, այդ ցուցադրականութիւնը ի վնաս իրեն եւ արուեստի ստեղծագործութիւնների է աշխատում: Այսինքն` պէտք է անկեղծ, անմիջական եւ ազնիւ լինել: Արուեստագէտը միշտ գործ ունի ճշմարտութեան հետ, որ շատ դէպքերում շատ դառն է լինում: Անգամ  ամենամօտ  մարդուն երբ իր սխալն ասում ես, դու դառնում ես իր թշնամին: Եթէ նայենք բոլոր լուրջ արուեստագէտներին էլ դժուարութիւնների միջով են անցել: Արշիլ Կորքին ասում էր արուեստագէտն անպայման պէտք է դժուարութիւնների միջոցով անցնի եւ բացատրում, թէ ինչու… որովհետեւ դա կոփում է արուեսագէտին, աւելի խորը դարձնում եւ աւելի ազդեցիկ: Բայց ոչ թէ միշտ մնալ այդ ճանապարհին, այլ գալիս է մի պահ, որ այդ ճանապարհից դուրս է գալիս եւ արդէն իր պտուղները պէտք է քաղի, դա է կայացման ճանապարհը:

Հ.- Երբ մենք հանդիպեցինք, ասացիք, որ Երեւանը չէք սիրում: ինչո՞ւ:

Պ.- Ես Երեւանը շատ եմ սիրում, եւ դրանից է, որ շատ եմ սիրում ու անընդհատ խօսում եմ նրա մասին, ուղղակի Երեւանը մի տեսակ փոխուեց, անմիջականութիւնը կորաւ մարդկանց յարաբերութիւններում, նիւթական քաղաք դարձաւ, նիւթականութիւնը մարդկանց փչացրեց, որովհետեւ ում հետ խօսում եմ, բոլորը փողի մասին են խօսում, ոչ մի հոգեւոր բան չմնաց, տարօրինակ է` ինչքա՞ն աշխատավարձ ես ստանում, ի՞նչ մեքենայ գնեցիր, նկարդ ինչքանո՞վ ծախեցիր: Դրա համար գոյութիւն ունեն մարդիկ, ովքեր գնահատում են քո ստեղծագործութիւնը:

Հ.- Կարծես թէ այսօր արուեստագէտի համար մէկ խնդիրը իր նկարը վաճառելու միջնորդ չունենալն է: Թէեւ ունենք առեւտրականներ, բայց արուեստի առեւտուրով  զբաղուողներ չունենք, ինչո՞ւ:

Պ.- Այսօր մեզանում ընդհանրապէս գոյութիւն չունի արտաբիզնեսը, որովհետեւ չկայ շուկայ: Եւ այսպէս արուեստը չի զարգանայ, կը գնայ ճահճացման: Ես դրսում տեսել եմ, թէ ինչպէս է շուկան ձեւաւորւում եւ ունի յստակ ճանապարհներ: Մեզ մօտ դա այդպէս չէ, դրա համար էլ այսօր պատկերասրահները մէկը միւսի յետեւից փակուեցին, ցուցասրահի տէրերը չկան, բոլորը կարծես առեւտրականներ լինեն: Նկար վաճառելու այդ հանգամանքը ինձ որպէս արուեստագէտի, խանգարում է: Երբ ինձ հարցնում են` ինչ արժէ իմ աշխատանքը, ես ինքս չգիտեմ: Հիմա Վան Կոկի «Արեւածաղիկները» 40 միլիոն տոլարով վաճառուեց, Փիքասոյի գործերը աւելի թանկ վաճառուեցին, ուզում եմ հասկանալ` ինչպէս է դա որոշւում… ստացւում է` գնա մեռի, արի սիրեմ, մէկից լսեցի արուեստագէտը պէտք չէ լաւ ապրի: Անցել են Վան Կոկի, Մոտիլեանիի սովամահ տարիները: Մենք 21-րդ դարում ենք ապրում, ուրեմն ի՞նչ է, 21-րդ դարի եւ 19-րդ դարի միջեւ տարբերութիւն չկա՞յ: Այսօր արուեստագէտը Հայաստանին պէտք չէ, կարծես աւելորդ մարդիկ լինեն: Աշխարհում զարգացումներ այսպէս են ընթանում, որ մարդիկ լաւ ապրեն, անհոգ, այնինչ մենք քարէ դար ենք յիշեցնում:

Հ.- Յստակօրէն ի՞նչն է քարէ դար յիշեցնում:

Պ.- Մտածելակերպը, մշակոյթը, գերմանացի հիւրեր ունէի, չդիմացան, ասում են` ինչպէս էք այստեղ ապրում, մեքենաների վայրենի ընթացքը ջունգլիական պահուածքը…

Հ.- Քաղաքակիրթ չդարձանք:

Պ.- Բայց ախր մենք քաղաքակիրթ եղել  ենք, այնպէս չէ, որ նոր պիտի դառնանք: Հիմա` ներկայ պահին այդպիսին չենք, բայց ես յոյս ունեմ, որ ամէն ինչ կորած չէ: Մարդը, ով յոյսը կորցնում է, ուրեմն լոյսն է կորցնում, ամէն ինչ է կորցնում, ինքն ուրեմն մեռած մարդ է: Մեզ պահում են մեր քրիստոնեայ «յոյս, սէր, հաւատ» կարգախօսները, այլապէս մենք որպէս ազգ, որպէս ժողովուրդ վաղուց չէինք լինի:

Զրոյցը վարեց`
ՍԻՐԱՆՈՒՇ ՊԱՊԵԱՆ