25 Տարի Առաջ…
Ստորեւ մեր ընթերցողներուն կը հրամցնենք հարցազրոյց մը, զոր կատարած է Ժիրայր Ղարիպեան, ամերիկացի խորհրդարանական Ժոզեֆ Քենետիի հետ, 15 օգոստոս 1987-ին, Պոսթընի մէջ:
Հոն ամերիկացի քոնկրեսականը կը խօսի Հայոց ցեղասպանութիւնը ճանչնալու ամերիկեան խոստումներուն ու դրժումներուն, բայց նաեւ` այդ ուղղութեամբ պայքարը շարունակելու անհրաժեշտութեան մասին:
Ժոզեֆ Բ. Փաթրիք Քենետի ծնած է 1952-ին. ան 1987-էն մինչեւ 1999 անդամ եղած է Միացեալ Նահանգներու Ներկայացուցիչներու տան: Դեմոկրատ քաղաքագէտը իր պաշտօնավարութեան շրջանին եղած է դատապաշտպանը «աղքատին, անտունին, մանուկներուն, եւ առհասարակ բոլոր իրաւազուրկներուն» («Տը Պոսթոն Կլոպ»):
Այսօր` 15 օգոստոս 2012-ին, այդ հարցազրոյցէն 25 տարի ետք, Շահանդուխտի առաջարկով Հայ դատին էջին մէջ կը վերահրատարակենք զայն` հաստատելով, որ ո՛չ ամերիկեան վերաբերումը փոխուած է, ո՛չ ալ հայկական վճռակամութիւնը:
Ժոզեֆ Քենետի` Հայկական Պայքարը
Պիտի Շարունակուի
ԺԻՐԱՅՐ ՂԱՐԻՊԵԱՆ.- Ներկայացուցչական տան թիւ 132 բանաձեւը կը հետաքրքրէ ոչ միայն հայերը: Հայոց ցեղասպանութեան ճանաչումը պիտի ստեղծէր արթնութիւն մը, որպէսզի մարդկութեան խնայուէին նման ոճիրներ: Բանաձեւը մերժուեցաւ 189-ի դէմ 201 քուէով: Ըստ ձեզի, ի՞նչ են ապագայի կարելիութիւնները:
ԺՈԶԵՖ ՔԵՆԵՏԻ.- Բանաձեւին մերժումը դառն յուսախաբութիւն մըն էր մեզմէ շատերուն, անոնց համար, որոնք երկար պայքարեցան, որ Միացեալ Նահանգներու կառավարութիւնը իւրացնէ Հայոց ցեղասպանութեան ճանաչումին բանաձեւը: Չեմ կարծեր, թէ ներկայ Թուրքիոյ կողմէ բանաձեւը պէտք է նկատուի որպէս իրեն ուղղուած քաղաքական մեղադրանք: Խօսքը Օսմանեան կայսրութեան 72 տարիներ առաջ տեղի ունեցած դէպքի մասին է:
Վերջերս այս նիւթին շուրջ ամէն տեսակ տեղեկութիւններ շրջեցան Քոնկրեսին մէջ: Այդ տեղեկութիւններէն շատերը, տրուած այսպէս կոչուած ուսումնականներու կողմէ, որոնցմէ ոմանք թրքական կառավարութեան թոշակաւորներ են, հիմնականին մէջ կը փորձէին դրժել ցեղասպանութիւն իրողութիւնը: Այսինքն կը հակադրուէին այդ տարիներու Թուրքիոյ` Միացեալ Նահանգներու դեսպան Հենրի Մորկընթաուի, Ուինսթըն Չըրչիլի, Առնոլտ Թոյնպիի եւ շատ մը ուրիշներու վկայութիւններուն:
Նոյնիսկ Քեմալ Աթաթիւրքը` նոր Թուրքիոյ հիմնադիրը, ճանչցաւ Հայոց ցեղասպանութիւնը: Բայց ներկայ թուրք կառավարութիւնը, պատճառներու համար, որոնք ինձմէ հեռու կը մնան, այդ ընդունման դէմ բուռն աշխատանքներ կը տանի Քոնկրեսին մէջ` դառն յուսախաբութիւն պատճառելով Ռիք Լեհմանի, Թոնի Քոէլհոյի եւ ինծի նման քոնկրեսականներու:
Ցեղասպանութեան հարցը նոյնիսկ չներկայացաւ Ներկայացուցչական տան քննութեան: Մենք քուէարկեցինք միայն ժողովավարական այն օրէնքին շուրջ, որուն միջոցով օրակարգին նիւթ պիտի դառնար: Մեր պարտութիւնը ցաւալի յուսախաբութիւն էր, սակայն վստահ եմ, որ ինքզինքնիս պիտի վերագտնենք: Ապագային պէտք է աւելի ուշադիր կերպով փնտռենք ռազմավարութիւն մը, վստահ, թէ պիտի կարենանք յաղթահարել մեր դէմ ցցուող առարկութիւնները: Կը կարծեմ, որ առարկութիւններէն ամէնէն ազդուն այն էր, որ եթէ բանաձեւը քուէարկուէր, կերպով մը Թուրքիան Հիւսիսատլանտեան ուխտէն` ՕԹԱՆ-էն, պիտի քաշուէր: Նման տեսակէտներու պաշտպանները աւելի լաւ կ՛ընէին, եթէ քարտէսին նայէին եւ վերահասու ըլլային, որ Թուրքիա շրջապատուած է Իրաքի, Սուրիոյ, Իրանի եւ Խորհրդային Միութեան կողմէ: Իրողութիւն է, որ թուրքերը փախչելիք ոչ մէկ տեղ ունէին, ու առարկութիւնը, թէ շուրջ 70 տարիներ առաջ պատահած ցեղասպանութեան ճանաչումը զանոնք Խորհրդային Միութեան գիրկը կը նետէ, ամէնէն ծիծաղելին է, զոր լսած ըլլամ:
Ժ. Ղ.- Չենք անտեսեր, որ Միացեալ Նահանգներ արդար աշխարհագրա-քաղաքական շահեր ունին Փոքր Ասիոյ մէջ. նոյն ատեն, իր պատմութեամբն իսկ, պաշտպան է մարդկային իրաւանց: Երկրին պաշտպանած սկզբունքներուն դէմ է ներկայ վարչութեան գործակցութիւնը Թուրքիոյ իրաւակարգին հետ, որ կը վերագրէ պատմութիւնը:
Ժ. Ք.- Յայտնօրէն քաղաքականութիւնը երկու երես ունի: Տեսանք` նախագահ Ռեկընը, որ երբ Քալիֆորնիոյ կառավարիչն էր, կը ճանչնար Հայոց ցեղասպանութիւնը եւ նոյնիսկ ընդունման զօրավիգ կը կանգնէր, սակայն խօսքը ետ քաշեց, երբ նախագահ դարձաւ: Այս կապակցութեամբ կարծիքս եւ զգացումս այն է, որ թուրքերը ահռելի սխալ մը գործեցին հարցը այդքան ուռեցնելով: Անոնք յառաջ քշեցին այն միտքը, թէ ասիկա ոչ միայն ցեղասպանութեան ճանաչումի հարց էր, այլ` սկզբնաւորութիւնը հայկական ամբողջական նպատակներու իրականացման, որոնց մաս կը կազմեն հողերու վերադարձը եւ նիւթական հատուցումը:
Քայլ մը աւելի առնելով` թուրքերը պատճառաբանեցին, թէ Ցեղասպանութեան ճանաչումով քաջալերած պիտի ըլլան հայկական ահաբեկչական արարքները թուրքերու դէմ, որոնք ըսուեցաւ, թէ տեղի ունեցած են նաեւ հոս, Մասաչուսեց նահանգին մէջ: Կը կարծեմ, որ այդ պատճառաբանութիւնները բոլորովին անհիմն են: Իրողապէս ամբողջ Ամերիկայի, Մասաչուսեց նահանգի հայ համայնքը ցոյց տուաւ արտակարգ տիպար քաղաքականութիւն մը: Ինչպէս դուք մատնանշեցիք, այս երկրին հիմը կը կազմեն այնպիսի սկզբունքներ, որոնցմով մենք կը ճանչնանք ժողովուրդներու ինքնորոշման հիմնական իրաւունքը: Մինչդեռ, երբ մեր շուրջը կը նայինք, կը տեսնենք, որ Միացեալ Նահանգներու կառավարութիւնը կը խոնարհի թուրք կառավարութեան առջեւ, կը պաշտպանէ հաշուեկշիռը կայսրութեան մը, որ 600 տարիներ իր տիրապետութեան տակ ճնշեց 200 միլիոն մարդիկ: Ինծի կը թուի, թէ ներկայ ամերիկեան վարչութեան ուրացումի քաղաքականութիւնը անպատշաճ է եւ չի ցոլացներ Միացեալ Նահանգներու Քոնկրեսին շահերը:
Ժ. Ղ.- Ի՞նչ պիտի թելադրէիք հայ երիտասարդութեան եւ ընդհանրապէս հայ համայնքին` ամերիկեան քաղաքական կեանքին իրենց մասնակցութեան առումով:
Ժ. Ք.- Կը կարծեմ, որ հայերու նման իրարու զօրավիգ համայնքի մը շատ կարեւոր նպաստը իր լրումը կը գտնէ մասնակցութեամբը մեր երկրին տնտեսութեան, կրթական, ուսումնական բոլոր հիմնական մարզերուն: Ու ինծի կը թուի, թէ որքան աւելի հայ ծագումով անձեր գործօն դառնան քաղաքականութեան մէջ, այնքան աւելի զօրաւոր պիտի ըլլայ քուէարկութիւնը Միացեալ Նահանգներու Ներկայացուցիչներու տան եւ ծերակոյտին մէջ: Պէտք է աւելցնենք նաեւ, որ կարեւոր չափով հայերը ներդրում կատարած են իրենց մշակոյթը շարունակելով հոս` Միացեալ Նահանգներու մէջ: Այդ մշակոյթին հիմնական մէկ երեսը այժմ կը ներառէ հարցեր, որոնց դէմ յանդիման կը գտնուինք նաեւ մենք, որպէս ազգ:
Հոս զուգահեռ մը կը գտնուի: Արդեօ՞ք կացութիւնը մեզի ընդունելի պիտի թուէր, եթէ մեզի չարտօնուէր Միացեալ Նահանգներու Քոնկրեսին մէջ ճանչնալու, թէ անգլիացիները որքա՜ն յանցաւոր են Հիւսիսային Իրլանտայի գրաւումով, այն մտավախութեամբ, որ անգլիացիները ՕԹԱՆ-էն պիտի քաշուէին կամ պիտի չարտօնէին մեր հրթիռները տեղակայել իրենց հողամասին վրայ: Բացարձակապէս ո՛չ:
Ես չեմ գիտեր, թէ ինչո՛ւ մենք թուրքերը պիտի տեսնենք քաղաքականօրէն նուազ իմաստուն, քան` անգլիացիները: Հայոց ցեղասպանութեան ուրացումով աշխարհի դիմաց թուրքերը իրենց ազգային նկարագիրը կ՛աղաւաղեն:
Ժ. Ղ.- Շնորհակալութիւն` քոնկրեսական Քենետի, հետաքրքրական հարցազրոյցին, մանաւանդ` այն դրական կեցուածքին համար, որ դուք ազնուօրէն եւ առանց վերապահութեան ցուցաբերեցիք ձեր պատասխանները տալու ատեն:
Ժ. Ք.- Շնորհակալ եմ ստեղծուած առիթին համար, վերջացնելով` պիտի ուզէի թելադրել հայերուն, որ պայքարը վերջ չէ գտած, հայկական պայքարը պիտի շարունակուի, եւ մենք հայ համայնքին նեցուկին պէտքը ունինք: Ականատես եղանք թրքական ուժերու ահաւոր զօրաշարժին եւ այժմ ժամանակն է տեսնել հայկական ուժերու զօրաշարժը:
15 օգոստոս, 1987 թ.
Պոսթըն