«Սփիւռքահայը Պատասխանատուութիւն Ունի Ե՛ւ Իր Համայնքին, Ե՛ւ Իր Հայրենիքի Կայացման Հանդէպ» Զաւարեանական Էջին Կ՛ըսէ Լիլիթ Գալստեան

Վերջին շրջանին համացանցի եւ լրատուամիջոցներու ճամբով ականատես կ՛ըլլանք Հայաստանը յուզող դէպքի մը եւ անոր լոյսին տակ ծայր առած քաղաքացիական շարժումին: Խօսքը զինուորական բժիշկ Վահէ Աւետեանի սպանութեան եւ զայն դատապարտող ժողովրդային ալիքին մասին է: Անգամ մը եւս դէմ յանդիման կը կանգնինք Հայաստանի մէջ իշխող մերօրեայ վատառողջ քաղաքական-ընկերային մթնոլորտին հետ: Որպէս սփիւռքահայ` դուրսէն կը նայինք Հայաստանին, եւ մեր միտքը կը զբաղեցնեն նոյն հարցումները. «Ե՞րբ պիտի տապալի այս շահագործող, ագահ եւ անսանձ իշխանական համակարգը, որ ընտրութիւններէ ընտրութիւններ անընդհատ կը յաջողի վերանորոգել ինքզինք», «Ի՞նչ է լուծումը, ո՞րն է ճիշդ ուղին», եւ վերջապէս` «Ի՞նչ պէտք է ըլլայ մեր` սփիւռքահայերուս կեցուածքը, որքանո՞վ դերակատար պէտք է ըլլանք մենք, որքանո՞վ կրնանք ըլլալ»:

Հետեւեալ հարցազրոյցով մեր ընթերցողներուն կը ներկայացնենք ՀՅԴ անդամ, Հայաստանի Ազգային ժողովի նախկին երեսփոխան, «Վահէ Աւետեան» հասարակական շարժման նախաձեռնող խումբի անդամ Լիլիթ Գալստեանի կարծիքները եւ անոր փոխանցած տեղեկութիւնները` Հայաստանի մէջ ներկայ իշխող խաւի վերաբերմունքին, Վահէ Աւետեանին հետ պատահած դէպքին եւ անոր իբրեւ արդիւնք ծայր առած դատապարտման ալիքին վերաբերեալ:

Կը մնայ, որ ընթերցումը իր նուազագոյն դրոշմը ձգէ մեր մտքերուն մէջ, վերջին բառը կարդալէ ետք նիւթին հետ կապը շարունակուի մեր ուղեղներուն մէջ` քանի մը յաւելեալ վայրկեաններ գոնէ: Արձանագրենք, որ այլ գաղութներու հետ բաղդատելով` լիբանանահայութեան մէջ տկար էր արձագանգը Վահէ Աւետեանի սպանութեան հարցին առնչութեամբ եւ ընդհանրապէս հայրենիքը յուզող ներքին քաղաքական հարցերու հետ մեր ուղղակի առնչուածութիւնը նուազագոյնէն ալ պակաս է: Ուրիշ ամէն ինչ թողելով` մեր գաղութը ամբողջովին եւ միայն Հայաստանի ներքին խնդիրներուն մէջ մխրճելու կարծիք չկայ այստեղ անշուշտ: Խօսքը «նուազագոյն»-ի մասին է, կարելի չէ՞ եւ պէտք չէ՞ արդեօք յարմա՛ր առիթին ընել անիկա, գէ՛թ երիտասարդութիւնը աշխուժ պահելու եւ հայրենիքը անոր մտքին մէջ ապրող պահելու իմաստով:

Ստորեւ` հարցազրոյցը: Կարդանք, ապա մտածենք:

 

ՀԱՐՑՈՒՄ.- Կը խնդրեմ` ընթերցողներուն ներկայացնէք, թէ ի՞նչ է Վահէ Աւետեանին հետ պատահածը, ի՞նչ նշանակութիւն ունի անիկա եւ ինչպէ՞ս կարելի է բացատրել անոր այնքան ծանրակշիռ ըլլալը, որ յանգեցուցած է ժողովրդային շարժումի:

ԼԻԼԻԹ ԳԱԼՍՏԵԱՆ.- Նախ ըսեմ, որ Վահէ Աւետեանը Հայաստանի զինուած ուժերի քլինիքական հիւանդանոցի մէկ բաժանմունքի պետն էր, Հայկական բանակի հազարապետ էր: Երիտասարդ, բարձրակարգ բժիշկ էր, որ ապրիլ 17-ին «Հարսնաքար» ճաշարանային համալիրին մէջ իր չորս գործընկերներուն հետ ենթարկուեցաւ դաժան խոշտանգումի` համալիրի սեփականատէր, Հայաստանի Ազգային ժողովի երեսփոխան, Հայաստանի ֆութպոլի ֆետերասիոնի նախագահ Ռուբէն Հայրապետեանի անձնական թիկնապահներուն կողմէ: Խոշտանգուած հինգ զինուորական բժիշկներէն Վահէն դէպքին պատճառով մահացաւ: Սպաննուեցաւ: Եթէ այս սովորական յանցագործ միջադէպ ըլլար, որ բոլոր հասարակութիւններուն բնորոշ է, մենք բոլորս կ՛ափսոսայինք, կը ցաւէինք, կը յարգէինք իր յիշատակը, եւ պարզապէս կը սպասէինք, որ դատարանը համապատասխան վճիռ արձակէր եւ օրէնքով իրենց պատիժը ստանային ոճրագործները: Բայց այս մէկը սոսկ քրէական-իրաւական դէպք մը չէ, որովհետեւ այդ ծեծ ու ջարդի, անպատժելիութեան եւ ամենաթողութեան մթնոլորտը Հայրապետեանի թիկնապահներուն քով, ստեղծուած է նոյնինքն Հայրապետեանի եւ իր նման միւս սակաւապետներուն կողմէ: Այս եւ ասոր նման այլ դէպքերը կ՛ապացուցեն, որ օրէնքի առջեւ մարդիկ այսօր հաւասար չեն Հայաստանի մէջ: Սակաւապետները իրենց համար ստեղծած են խաղի կանոններ, ուր իրենց ուզած կերպով կը գործեն, հարցերը կը լուծեն իրենց ձեւերով, եւ օրէնքը իրենց դրածն է կարծես միայն: Կարծես մենք կ՛ապրինք բդեշխական երկրի մէջ, ուր ամէն մէկ տարածք ունի իր հեղինակութիւնը, եւ այդ հեղինակութեան կողմէ հովանաւորուող անձինք ամենակարող են եւ անպատժելի: Այլեւս բռնութիւնը մեր իրականութեան բոլոր երեսներուն վրայ դարձեր է վաւերական ձեռագիր, արտօնագիր, շատերու համար դարձեր է կենսակերպ: Վահէ Աւետեանին մահը եղաւ մեր հասարակութեան համբերութեան վերջին կաթիլը,  որովհետեւ մեր իրականութեան մէջ լրբութիւնը, անպատժելիութիւնը, ամենաթողութիւնը, ինքնաիրաւչութիւնը հարցերը լուծելու եղանակներ են: Եւ երբ ես կը խօսիմ Հայաստանի մէջ բռնութեան մշակոյթի մասին, ես նկատի ունիմ մարդու խեղուած իրաւունքները, խեղուած եւ կաշառակերութեամբ լի ընտրութիւնները, նաեւ բռնութիւնը` մշակութային ժառանգութեան եւ բնապահպանական հարցերու նկատմամբ: Այս սակաւապետական մարդոց խումբը, որ եկեր ու հասեր է Ազգային ժողով եւ կառավարութիւն, ունի հարցեր լուծելու իրեն յատուկ մշակոյթ` սպառնալիք, ծեծ, խոշտանգում: Այսօր Հայաստանի հասարակութիւնը սկսած է ոտքի կանգնիլ եւ ըսել, թէ ինք այս իրականութեան մէջ չ՛ուզեր ապրիլ, եւ Վահէ Աւետեանին ողբերգական մահը առիթն էր, որ մեր ընդվզումի ձայնը բարձրացնէինք: Եթէ մեր դատաիրաւական համակարգը չըլլար կողմնակալ եւ կաշառակեր, մենք հարցը կը ձգէինք անոր, բայց նորէն կը կրկնեմ, այս դէպքը հասարակութեան համբերութեան բաժակին վերջին կաթիլն էր, եւ Վահէ Աւետեանը, «Հարսնաքար»-ը, Ռուբէն Հայրապետեանը դարձան խորհրդանիշներ:

Հ.- Պատահած դէպքին որպէս արդիւնք` Երեւանի մէջ կը տեսնենք քաղաքացիական աշխուժութիւն, ցոյցեր, երթեր, ուր նաեւ դուք անձամբ ներկայ էք: Ինչպէ՞ս կարելի է նկարագրել այս քաղաքացիական աշխուժութիւնը:

Լ. Գ.- Մենք հիմա ականատես կ՛ըլլանք քաղաքացիական հասարակութեան զարթօնքի: Արդարեւ, Աւետեանի սպանութենէն առաջ իսկ, մենք վերջին մէկ-մէկուկէս տարուան ընթացքին քաղաքացիական ընդվզումի շարք մը դէպքեր տեսանք, որոնք արծարծեցին բնապահպանական խնդիրներ, մշակութային խնդիրներ եւ առհասարակ մարդու իրաւունքներու խնդիրներ: Եւ այս երկու նշանակութիւն ունի: Առաջինը, որ մեր հասարակութեան մէջ կայ քաղաքացիական զանգուած մը, որ այլեւս խաղի այս կանոններով ապրիլ չ՛ուզեր եւ չ՛ընդունիր, ու կ՛ուզէ իսկապէս դերակատար եւ մասնակից դառնալ ժողովրդավարական երկրի կառուցման: Երկրորդը` ինչո՞ւ հասարակական շարժումները կը ծնին ու կը զարգանան, որովհետեւ երկրի իշխանութիւնները եւ քաղաքական ուժերը կը թերանան իրենց պարտաւորութիւններուն մէջ: Խելամիտ իշխանական եւ քաղաքական ուժերը պէտք է նախ եւ առաջ զգան ժողովուրդին զարկերակը եւ խնդիրները լուծելու քաղաքական կամք եւ պատրաստակամութիւն ցուցաբերեն: Երբ որ չլուծուած խնդիրներ ունի հասարակութիւնը, եւ երբ գլխաւոր քաղաքական ամպիոնները չեն ուզեր կամ չեն յաջողիր կայանալ, հասարակութիւնը իր խնդիրներուն լուծումները կը փորձէ գտնել փողոցէն: Եւ անշուշտ ես այս մէկը կը գտնեմ շատ կարեւոր, որովհետեւ ճնշում է իշխանութեան վրայ, եւ ուրախ եմ, որ քաղաքացիական հասարակութիւն սկսած է ձեւաւորուիլ: Բայց միւս կողմէ, որպէս պետական մտածող, կը մտահոգուիմ անհանգիստ փողոց ունենալով: Որովհետեւ հասարակական համերաշխութիւնը քու երկրիդ ռազմավարական կարեւոր զէնքերէն մէկն է. ներքին անվտանգութեան խնդիր ունինք: Եւ երբ հասարակութիւնը կը սկսի իջնել փողոց, ինքնաբերաբար արտաքին ուժերուն առիթ կը տրուի շահագործելու ստեղծուող կացութիւնը: Ուրեմն պետութեան եւ իշխանութեան պարտականութիւնն է իր կեցուածքով եւ գործով առիթ չտալ, որ լուծումներ փնտռուին փողոցի մակարդակին վրայ: Եւ այդտեղ վերջինս տակաւին կը թերանայ:

Հ.- Ի՞նչ կեցուածք որդեգրած է ՀՅԴ Հայաստանի կառոյցը:

Լ. Գ.- Մենք կ՛ողջունենք այս քաղաքացիական շարժումները եւ բազմաթիւ դաշնակցականներ միշտ կը մասնակցին երթերուն եւ ցոյցերուն: Ես երբ երեսփոխան էի ու կը մասնակցէի շարժումներուն, բնականաբար կը ներկայացնէի մեր` ՀՅԴ խմբակցութեան կեցուածքը: Իսկ հիմա թէեւ ես որպէս անհատ կը դիտուիմ, սակայն մեր կուսակցութիւնը կը կիսէ իմ կարծիքս, ինչպէս արդէն ըսի, կ՛ողջունէ այս քաղաքացիական հասարակութեան ձեւաւորումը:

Հ.- Փողոցին կողքին, խորհրդարանի մէջ ընդդիմադիր խմբակցութիւնները ի՞նչ աշխատանք կը տանին: Ի՞նչ կարելիութիւններ կը տեսնէք խորհրդարանին մէջ:

Լ. Գ.- Առայժմ որեւէ գործադրուող աշխատանք չկայ: Խորհրդարանական ընդդիմութիւնը ստորագրահաւաք կատարեց, որպէսզի Վահէ Աւետեանին խնդիրը դառնար արտակարգ խնդիր, սակայն ստորագրութիւններու պէտք եղած թիւը չհաւաքուեցաւ: Խորհրդարանին մէջ ընդդիմութիւն են` ՀՅԴ-ն, Ժառանգութիւնը եւ ՀԱՔ-ը: Իսկ ինքզինք որպէս այլընտրանք ներկայացնող Բարգաւաճ Հայաստանը պատճառաբանեց, որ իր երեսփոխանները արձակուրդի մեկնած էին եւ այդ պատճառով չյանձնեցին իրենց ստորագրութիւնները: Եթէ վերջիններս դրականօրէն մասնակցէին, Աւետեանին խնդիրով խորհրդարանական ճիգը կը յաջողէր իր առաջին քայլին մէջ:

Հ.-  Արդէն իսկ սփիւռքի քանի մը գաղութներ գործունեայ դարձած են այս հարցով: Այս առումով, ինչպէ՞ս կ՛արժեւորէք սփիւռքին մասնակցութիւնը հայրենիքի հետ կապուած այս խնդիրներուն:

Լ. Գ.- Շատ կարեւոր կը նկատեմ սփիւռքին պահանջատիրութիւնը հայրենիքի խնդիրներուն նկատմամբ: Աւետեանի քառասունքին առթիւ մոմավառութիւններ եւ պատարագներ տեղի ունեցան տարբեր գաղութներու մէջ: Սփիւռքը բոլորովին անտարբեր չէր, եւ այդպէս ալ պէտք էր ըլլար: Երբ մենք բոլորս կ՛երազենք մէկ Հայաստան, մէկ արժէք, մէկ ճակատագիր, այդ կը նշանակէ, որ մեր նուիրումը եւ զոհաբերութեան չափը պէտք է հաւասար ըլլան: Սփիւռքը պակաս իրաւունքներ եւ պակաս պարտաւորութիւններ պէտք չէ ունենայ հայրենիքի հանդէպ, որովհետեւ հայրենիքը բոլորինն է: Ճիշդ է որ երկրի մէջ ապրող քաղաքացին առաջին գիծի վրայ կը զգայ երկրին ցաւերը, դժուարութիւնները, սակայն երկրի պարտութիւնը կամ յաղթանակը բոլոր հայերուն պարտութիւնը կամ յաղթանակը պիտի ըլլայ: Ուստի ես շատ կարեւոր կը նկատեմ սփիւռքին դերակատարութիւնը` առողջ հայկական հանրապետութեան կառուցման մէջ, ուր քաղաքացիին իրաւունքները պաշտպանուած պիտի ըլլան, եւ որուն քաղաքացի ըլլալու ցանկութիւնն ու հպարտութիւնը ամէն հայ պիտի ունենայ:

Հ.- Ձեր կարծիքով, սփիւռքը որքանո՞վ պէտք է մասնակցի ի մասնաւորի իշխանափոխութեան գործընթացին:

Լ. Գ.- Գիտէ՞ք իշխանափոխութիւնը պէտք չէ ընկալել պարզապէս որպէս ընտրութիւններու կամ փողոցի հաւաքներու մասնակցութիւն: Իշխանափոխութիւնը կը սկսի պահանջատիրութեամբ, ներուժի ներդրմամբ, պատասխանատուութեան զգացումով, քաղաքական կեցուածքով: Երբ պետութիւնը կը յայտարարէ, որ ինք նաեւ երկրէն դուրս ապրող հայերուն կը պատկանի, երբ նախագահը կ՛այցելէ գաղութներ, ուրեմն ինք նաեւ պէտք է պատասխանատու կանգնի անոնց պահանջներուն դիմաց ալ, եւ այստեղ կարեւոր է գաղութներու, սփիւռքահայերու պահանջատիրութիւնը, հայ-թրքական ստորագրութիւններուն առթիւ սփիւռքի կեցուածքի օրինակով: Այսպիսով, սփիւռքը պէտք է իր մասնակցութիւնը բերէ Հայաստանի առողջացման:

Հ.-  Եւ այդ առողջացումը իր դրական ազդեցութիւնը կ՛ունենայ նաեւ սփիւռքի վրայ: Կը կիսէ՞ք այդ կարծիքը:

Լ. Գ.- Անշո՛ւշտ: Հայաստանը բազկերակն է: Հողը ուժ է, հայրենի հողը մեր գոյութեան հենքն է: Որքան Հայաստանը յաղթանակած ըլլայ, այնքան սփիւռքահայը հպարտ կ՛ըլլայ իր երկրով. Հայաստանի իսկական հզօրացումը եւ ծաղկումը իւրաքանչիւր հայու եւ հայ համայնքներու հզօրացումը կը բերէ: Ինչպէս այսօր մենք մտահոգուած ենք սուրիահայ համայնքով եւ կը շեշտենք անոր կարեւորութիւնը, այնպէս ալ ընդհանրապէս մեր բոլոր համայնքները ունին իրենց առաքելութիւնն ու արժէքը: Մեր գաղութները մեր հարստութիւնն են, մեր դեսպանները, մեր գործելու դաշտը: Եւ անոնք կը գծեն մեր հոգեւոր հայրենիքի սահմանները: Հոն, ուր կայ հայ, որուն սիրտը հայօրէն կը բաբախէ, այնտեղ կը հասնին մեր հոգեւոր Հայաստանի սահմանները:

Հ.-  Այս բոլորէն մեկնելով` ի՞նչ յատուկ պատգամ ունիք լիբանանահայութեան եւ յատկապէս լիբանանահայ երիտասարդութեան:

Լ. Գ.- Ես կ՛ուզէի, որ դուք շատ ամուր եւ պինդ ըլլաք ձեր բոլոր յանձնառութիւններուն մէջ, կայանաք, եւ հայ ըլլալու պատրաստակամութիւնը, համայնքին զոհաբերելու պատրաստակամութիւնը երբէք չլքէ մեզ, որովհետեւ մեզմէ ամէն մէկը անձնական երջանկութիւն փնտռելու կողքին, պէտք է նաեւ գիտակցի իր ազգային դերին: Սփիւռքահայը, կը կարծեմ, պատասխանատուութիւն ունի ե՛ւ իր համայնքին, ե՛ւ իր հայրենիքի կայացման հանդէպ:

Հարցազրոյցը վարեց՝
ՀՐԱԿ ՓԱՓԱԶԵԱՆ