Հայոց Բագրատունի թագաւորական տոհմի օրօք Հայաստանի մայրաքաղաք հանդիսացած Անիի վերաբերեալ թուրքական ապատեղեկատուութիւնները շարունակւում են տարածուել: Այդ ամէնի արդիւնքում նոյնիսկ ընկերային կայքերում որոշ հայ օգտատէրեր թուրքական իշխանութիւններին գովերգող մեկնաբանութիւններ են թողել:

Խօսքը վերաբերւում է օրեր առաջ թուրքական մամուլում յայտնուած «Անիի եկեղեցիները վերանորոգւում են» կամ «Անիի եկեղեցիների վերանորոգումը կ՛աւարտուի մինչեւ սեպտեմբերի 15-ը» հրապարակումներին:  Փաստօրէն` թուրքական քարոզչութեանը շատ հայեր են միամտաբար հաւատացել` չմտածելով, թէ ինչպէս կարող է հազար ու մէկ եկեղեցիների քաղաք անունը կրող Անիի եկեղեցիները վերանորոգուել 2 ամսում:

Իսկ ի՞նչ է կատարւում իրականում Անիում: «Նիուզ Էյ. Էմ.»-ի թղթակիցը շրջեց Անիում, խօսեց Անիում աշխատանքներ իրականացնող խմբի անդամների հետ (տեսնել կցուած լուսանկարները): Եւ արդիւնքում` Անիում պարզապէս ամրացւում է Անիի Փրկչի (Ամենափրկիչ) եկեղեցին, որի աշխատանքները մեկնարկել են յուլիսին եւ նախատեսւում են աւարտել մինչեւ սեպտեմբերի 15-ը: Փրկչի եկեղեցու ուղիղ կէսը փլուած է եւ եթէ նոյնիսկ թուրքերը շատ ցանկանային, այն 2 ամսում չեն կարող վերականգնել: Ի միջայլոց, Փրկչի եկեղեցու վերանորոգումն էլ թուրքական իշխանութիւնների ո՛չ նախաձեռնութեան, ոչ էլ ֆինանսական օժանդակութեամբ է իրականացւում:

Դեռեւ 2010 թուականին Միացեալ Նահանգներու արտաքին գործոց նախարարութեան կազմում գործող  «Մշակութային պահպանութեան ամերիկեան դեսպանների հիմնադրամ»-ի կողմից 625 հազար տոլար էր յատկացուել Փրկչի եկեղեցու վերականգնման համար եւ միայն 2 տարի անց միջազգային տարբեր կառոյցների ճնշման տակ Թուրքիայում սկսուեց Փրկչի եկեղեցու ամրացման աշխատանքները: Եկեղեցու ամրացման աշխատանքները ֆինանսաւորւում են Թուրքիայում Միացեալ Նահանգների դեսպանատան եւ Համաշխարհային յուշարձանների հիմնադրամների կողմից:  Ամրացման աշխատանքները իրականացնող թուրքական կողմը աշխատանքներում չի ընդգրկել որեւէ հայ մասնագէտի` հրաւիրելով թուրքական մի համալսարանից ոմն դոցենտի:

Աւելորդ չէ յիշեցնել, որ Անին պետական մակարդակով թուրքացւում է: Անիի ոչ մի յուշարձանի կամ շինութեան դիմաց փակցուած ցուցանակներում չկայ «հայ» կամ «Հայաստան» բառը, չնայած, որ Անին եղել է Հայաստանի մայրաքաղաք եւ այդ շինութիւններն էլ հայկական են: Աւելին, վերջին շրջանում հակում է նկատուել Անին անուանել «Անը», որը թուրքերէն բառ է եւ նշանակում է պահ, ակնթարթ: Սա նպատակ ունի Անի անուանումը եւս թուրքացնել` ցոյց տալու համար, որ այն թուրքական է: Անիի թուրքացման շուրջ աւելի վաղ յայտարարութեամբ էր հանդէս եկել Կարսի նախկին ճարտարապետ, Կովկասեան մշակոյթների հետազօտական կենտրոնի ղեկավար Ալի Իհսան Ալընաքը:

«Թուրքիան վերջին երկու տարում փորձում է Անին թուրքականացնել` յենուելով ոչ գիտական հիմքերի վրայ` այն անուանելով Անը (թուրքերէն` պահ, ակնթարթ): Պետութիւնը սրանով իրականացնում է ժողովուրդների միջեւ խաղաղութեանը չնպաստող եւ ապատեղեկատուութիւն տարածող թուրքականութեան քաղաքականութիւն: Ամբողջ աշխարը Անի ասելով հասկանում է հայկական քաղաք:  Իսկ Թուրքիայի մշակոյթի նախարարութիւնը փորձում է այն վերափոխել Անը, որպէսզի «հայ» բառը չյիշատակուի»,-նշել է Ալի Իհսան Ալընաքը:

Զաւեշտալին այն է, որ Անիի եկեղեցիների իբր վերանորոգման մասին տեղեկութիւններից օրեր անց Թուրքիայում տեղի ունեցաւ հերթական վայրագութիւնը: Սասունի Մարութայ լերան գագաթին գտնուող Սուրբ Աստուածածին եկեղեցու տանիքի եւ մուտքի մի մասն աւերուել է անյայտ չարագործների կողմից:

ԱՐԹՈՒՐ ՅԱԿՈԲԵԱՆ

«Նիուզ»

*
*    *

Պոլսահայ մեր պաշտօնակից «Մարմարա»-ն թարգմանաբար հաղորդած էր Անիի մէջ վերանորոգութեան աշխատանքներուն մասին յայտարարութիւնը, զոր կու տանք ստորեւ:

Անիի Մէջ Վերանորոգութեան Ու Մաքրութեան
Աշխատանքներուն Մասին

Թուրքիոյ սահմանին վրայ` Անիի մէջ, հնագիտական պեղումներն ու վերանորոգութեան աշխատանքներ կը տարուին ամառնային ամիսներուն: Այս մասին հրատարակուեցաւ թղթակցութիւն մը, ուր կ՛ըսուի, թէ Անիի մէջ կան հազարաւոր տարիներու անցեալէ մնացած հնութիւններ, որոնք կը սպասեն, որ երեւան հանուին ու լոյս սփռեն պատմութեան ու անցեալին վրայ:

Պեղումներու աշխատանքը կը կատարուի միայն այն ամիսներուն, երբ համալսարանները փակ են, եւ ասիկա անպատեհ է, որովհետեւ պեղումները պէտք է շարունակուին տարին 12 ամիս: Կայ ուրիշ հարց մըն ալ, որ այստեղ գիտական աշխատանք տանող գիտնականներուն ու գործաւորներուն համար կացարան մը չկայ, եւ անոնք ամէն օր պարտաւոր են Կարսէն Անի երթալու համար 45 քիլոմեթր ճամբայ կտրելու:

Այս տարի պեղումի աշխատանքը սկսաւ յուլիսի կէսերուն եւ պիտի շարունակուի մինչեւ 15 սեպտեմբեր: Կարսի թանգարանի տնօրէն Նէճմէտտին Ալփիի գլխաւորութեամբ է, որ վերանորոգութեան աշխատանք կը տարուի: 1909 թուականէն առաջին պեղումը կատարուած էր Նիկօ Մարի (Նիկողայոս Մար) կողմէ` Ապուղամրենց եկեղեցւոյ գծով, եւ այդ օրէն մինչեւ այսօր շօշափելի աշխատանք, չէ տարուած: 1943-էն ետք մասնագէտ խմբակներու կողմէ կատարուած որոշ աշխատանքներ ամէն տարի կը սահմանափակուին երեք ամիսներու ժամանակամիջոցով մը, որ շատ անբաւարար է: Հիմա Անիի մէջ հետիոտն փոխադրուողներու համար որոշ ճամբաներ կը բացուին ու կը բարենորոգուի Ապուղամրենց եկեղեցւոյ շրջակայքը: Համաշխարհային յուշարձաններու հիմնադրամի կողմէ յատկացուած գումարներով եւ մշակոյթի նախարարութեան ու ՄիացեալՆահանգներու դեսպանատան գործակցութեամբ վերանորոգութեան ենթարկուած է նաեւ Սուրբ Փրկիչ եկեղեցին, որուն կէսը փլած էր կայծակի պատճառով: Աշխատանքի խորհրդատուներն են

Փամուքքալէ համալսարանի հնագէտները:

Փամուքքալէի համալսարանի մասնագէտներէն Տոչէնթ Ֆահրիյէ Պայրամ ըսաւ, որ վերանորոգութեան ու մաքրութեան աշխատանք կը տարուի Ապուղամրենց եկեղեցւոյ շուրջ: Այս եկեղեցին կառուցուած է 980 թուականին եւ ունի քառանկիւն գմբէթ: Պայրամ բացատրութիւններ տուաւ եկեղեցւոյ բարեմասնութիւններուն մասին: Ան ըսաւ, թէ Անին հիւրասիրած է բազմաթիւ քաղաքակրթութիւններ եւ եղած է հայկական թագաւորութեան մայրաքաղաք: Բայց հոս բազմաթիւ կրօններ քով քովի ապրած են: Այս եկեղեցին ընտանիքի մը դամբարանին եկեղեցին եղած է: Եկեղեցւոյ մերձակայքէն երեւան կը հանուին խոհանոցային իրեղէններ, յախճապակիի կտորներ, նաեւ մարդու ոսկորներ: Այս բոլորը երեւան հանուելէ ետք, կրկին հողով կը ծածկուին, որպէսզի չքանդուին:

Կարսի մշակոյթի ու զբօսաշրջութեան տնօրէն Հասան Տողանայն ալ բացատրութիւններ տուաւ Ս. Փրկիչ եկեղեցւոյ վերանորոգութեան աշխատանքներուն

մասին: Այս եկեղեցւոյ կէսը փուլ եկաւ 1930-ին կայծակի մը պատճառով: Եկեղեցին կառուցուած է 1036 թուականին: Ներկայիս մօտաւորապէս քսան հոգիէ բաղկացեալ խմբակ մը աշխատանք կը տանի` բարձր ճարտարապետի մը հսկողութեամբ:

«ՆՈՐ ՄԱՐՄԱՐԱ»

14 օգոստոս, 2012

 

«Ճիշդ Չէ, Որ Հայկական Հանքագործութիւնը
Կը Կործանէ Անին»

Կարսի Զբօսաշրջութեան Տնօրէն Տողանայի
Պարզաբանումները Անիի Աւերակներուն Մասին

Հաքան Տողանայ

Կարս նահանգի «Մշակոյթի եւ զբօսաշրջութեան տնօրէն Հաքան Տողանայ հերքեց այն լուրերը, որոնք մամուլին մէջ հրատարակուած էին, եւ որոնք կը պնդէին, թէ Հայաստանի քարահանքերու մէջ կատարուած պայթումները վնաս կը պատճառեն Անիի աւերակներուն: Տողանայ յայտնեց, թէ այս լուրը ճշմարտութեան չի համապատասխաներ` դիտել տալով, որ հայերը 2006 թուականէն ի վեր դադրեցուցած են քարահանքերուն մէջ ուժանակ պայթեցնելու գործողութիւնը:

Այս լուրը անշուշտ նոր օրինակ մըն է, որ ցոյց կու տայ թէ մամուլը յաճախ որքան սխալ եւ անպատասխանատու լուրեր կը հրատարակէ, եթէ այդ սխալ լուրերը չեն հրատարակուիր թշնամական նկատումներով: Թուրք մամուլի մէջ հինէն ի վեր կրկնուող յանկերգ է, թէ Հայաստանի կողմը անտարբեր է Անիի աւերակներուն նկատմամբ ու սահմանամերձ հանքերու մէջ ուժանակ պայթեցնելով, կը վնասէ Անիի աւերակներուն: Երբեք չհաւատացինք այդ լուրերուն, որովհետեւ գիտէինք, որ Անին սրբավայր մը կը նկատուի հայերու համար ու հայաստանցիները պիտի չուզէին որեւէ վնաս հասցնել այդ սրբավայրին:

Հիմա հեղինակաւորի մը կողմէ կը յայտարարուի, թէ հայաստանցիները հաւատարիմ մնացած են 2006 թուականին ստորագրուած միջազգային համաձայնութեան, ըստ որուն անոնք ուժանակ պիտի չպայթեցնեն սահմանամերձ հանքերուն մէջ: Այդ թուականէն ասդին ուժանակ բնաւ չէ պայթած, ըսաւ Տողանայ, որ աւելցուց, որ հայերը իրենց քարահանքներուն մէջ ձեռքով կը պեղեն ու հանքագործութեան աշխատանք կը տանին, եւ ոչ թէ ուժանակ պայթեցնելով:

Տողանայ դիտել տուաւ, որ Անին հայերուն համար սրբազան ու պատմական ժառանգութիւն մըն է, ուստի հայերը հաւատարիմ կը մնան համաձայնութեան ու ուժանակ չեն պայթեցներ: «Ճիշդ է, որ 2006 թուականէն առաջ Անիի աւերակները վնասուեցան ուժանակներու հետեւանքով, բայց հիմա այդպիսի բան չկայ: Մշակութային բոլոր ժառանգութիւնները համաշխարհային են, ինչպէս որ մենք տէր կը կանգնինք պատմական հնութիւններուն, մեր դրացիներն ալ տէր պիտի կանգնին մշակութային հետքերուն: Անիի մէջ բազմաթիւ քաղաքակրթութիւններ ապրած են, այս քաղաքակրթութիւններէն մնացած են կարեւոր հնութիւններ: Մեր մշակոյթի նախարար Կիւնայն ալ տէր  կը կանգի ասոնց ու միշտ կը պաշտպանէ այն տեսակէտը, թէ պատմութիւնը ի լոյս պիտի բերենք: Աշխարհի ամէն կողմէ հայեր Անին տեսնելու կու գան, մասնաւորաբար` Անգլիոյ ու Ֆրանսայի հայերը: Մենք եկողներուն ազգութիւնը նկատի չենք առներ: Անին ամբողջ աշխարհ մըն է, եւ կը ջանանք Անին հիմա ծանօթացնել ամբողջ աշխարհին», ըսաւ Տողանայ:

«ՆՈՐ ՄԱՐՄԱՐԱ»