Հայրենասիրութիւնը, Որ Դրօշակ Են Դարձրել, Գաղափար Չէ

Հարցազրոյցը` ՅԱՐՈՒԹԻՒՆ ՅԱՐՈՒԹԻՒՆԵԱՆԻ

Գրող հրապարակախօս Սպարտակ Ղարաբաղցեանի հետ մեր հարցազրոյցի երկրորդ մասը, որում եւս արծարծւում են հասարակութեանը յուզող բազմաթիւ խնդիրներ, հրապարակում ենք ստորեւ:

ՀԱՐՑՈՒՄ.- Ըստ ձեզ, մեր երկիրն ի՞նչ կարգի երկիր է:

ՊԱՏԱՍԽԱՆ.- Ես մի օրինակ եմ ուզում բերել: Հին ժամանակներում, երբ մէկն ուզում էր մատաղ կամ հարսանիք անել, իր աշխատած փողը փոխում էր դարբնի փողի հետ: Որովհետեւ  դարբինն այդ փողը քրտինքով էր աշխատել, որպէսզի այդ մատաղն ընդունելի լինի, որ հարսանիքի հարսն ու փեսան բախտաւոր լինեն, այսինքն աստուածահաճոյ լինի: Երբ մենք մեր արդար  քրտինքով աշխատածով  կարողանանք  հարսանիքներ, մատաղներ անել, այդ աւանդոյթները վերականգնել, մենք հաստատ հզօր ժողովուրդ կը դառնանք:

Հիմա դարբին չկայ, որ մեծահարուստները կարողանան բերել իրենց այդ հարամ փողերն ու ասեն` փոխի: Եթէ այսօր իսկական դարբին, հացթուխ ունենայինք, այդ տեսակը կ՛ունենանք:

Օրինակ` Գիւմրին, ինչո՞ւ էինք համարում մեր  մշակութային մայրաքաղաքը: Մի ժամանակ կար, երբ արհեստները Գիւմրիում էին կենտրոնացած, այսինքն ազնիւ մարդիկ այնտեղ էին, մետաղի հետ կռիւ տուողներն էին այնտեղ: Պատահական չէր, որ Գիւմրիում մի ամբողջ աշուղական դպրոց  ծնուեց: Պատահական չէր, որ Իսահակեանն այդ տարածաշրջանից դուրս եկաւ: Ու հիմա այդ հոգեւոր, համով-հոտով հսկայական տարածքն բնորոշում ենք մի բառով` աղէտի գօտի: Դա երկիմաստ բառ է: Իրօք, աղէտի գօտի է` հոգեւոր աղէտի գօտի: Փոխանակ այդ աղէտի  գօտին վերականգնէինք` իր ամբողջ երանգապնակով, բերեցինք մի քաղաքապետ կարգեցինք այնտեղ, որ աղէտալի դարձրեց այնտեղի վիճակը: Պատկերացրէք, որ  այդ քսան տարում դարբնի հոգեբանութեամբ մի մարդ լինէր այդ քաղաքապետը, մենք որտեղ հասած կը լինէինք: Կամ` այդ դարբնի հոգեբանութեամբ նախագահ ունենայինք: Այստեղ տեսակի խնդիրն է:

Հ.- Գոհ չէ՞ք նախագահի աշխատանքից:

Պ.- Նախագահի աշխատանք ասելով` երկիրս պէտք է տեսնեմ: Եթէ բնական երկիր ենք, բնական հասարակութիւն ենք, ուրեմն` փառք ու պատիւ նախագահին: Ես անկեղծ ասեմ` այդ նախագահ բառն էլ չեմ սիրում, ոչ էլ փրեզիտենթ բառն եմ սիրում: Ես սիրում եմ, երբ թագաւոր է լինում: Օրինակ` Շուէտի նման երկիրը, որ այսօր թագաւոր ունի, համարւում է ամենաքաղաքակիրթ երկրներից մէկը: Թագաւոր` չի նշանակում բռնապետ: Թագաւոր` նշանակում է թագ կրող եւ վստահութիւն կրող, Աստծոյ կողմից  տրուած շնորհ: Ռուսաստանը, օրինակ, մինչ այսօր չի կարողանում այդ արիւնն իր վրայից մաքրել` թագաւորասպան ժողովուրդ է դարձել Նիքոլայի սպանութիւնից յետոյ: Անընդհատ ուզում է մաքրուել, որովհետեւ գիտի, որ դրանով է վերականգնուելու: Մենք էլ հոկտեմբերի 27 ունեցանք. չմաքրուե՞նք այդ հոկտեմբերի 27-ից:

Հ.- Ինչպէ՞ս էք տեսնում այդ մաքրուելու ճանապարհը` արդէն տասներկու տարուց աւելի է  անցել:

Պ.- Այդ մաքրուելը կարող է քսան տարուց աւելի էլ տեւել: Չգիտեմ, օրինակ, Ռուսաստանում քանի՛ տարի անցաւ, ու նոր  միայն սկսուեց այդ գործընթացը: Ուղղակի մենք այլեւս զոհելու տեղ չունենք: Մենք պէտք է չսպասենք 10 կամ 20 տարի յետոյ մաքրուելուն: Օրինակ` ընտրութիւններն ի՞նչ են դարձել, ինձ խորհրդային տարիների հնգամեակ են յիշեցնում: Այս հինգ տարին այսպէս, այն  հինգ տարին` այնպէս, հօ այդպէս չէ: Այսինքն, եթէ ես այսօր նախագահ եմ ընտրում, ես ընտրում եմ ոչ թէ հինգ տարուայ համար, ես ուզում եմ, որ իմ նախագահը մնայ պատմութեան մէջ, ինքը դառնայ իմ պատմութեան էջը գրողը: Հիմա նորից ընտրութիւնների ճանապարհին ենք, այս ընտրութիւնները ես չեմ ուզում, որ խեղկատակութեան վերածուեն: Անկեղծ ասած` ոչ թէ ինչ-որ բանի համար եմ ասում, այլ անկեղծ` կ՛ուզեմ եւս հինգ տարուայ առիթ  տալ այս նախագահին, բայց այս նախագահը դառնայ իմ նախագահը, ոչ թէ դառնայ ինչ-որ կուսակցութեան առաջնորդ: Որովհետեւ, օրինակ, ես ՀՀԿ-ական չեմ, բայց դա չի նշանակում, թէ նախագահն իմը չէ: Ընդհակառա՛կը, նախագահն աւելի շատ իմը պէտք է լինի, քան` ՀՀԿ-ինը: Սա արդէն իմ ասած թագաւորի կերպարն է, որ ինքը կարողանայ նաեւ այդ զսպաշապիկը հագցնել այսօրուայ այդ մարդկանց:

Հ.- Փորձում է հագցնել, բայց, կարծես, չի ստացւում:

Պ.- Որովհետեւ, էլի եմ ասում, քծնանքը, որ մեր տունը քանդել է, այդ օրկանիզմն այնքան է մեծացել, որ զսպաշապիկն արդէն չի կարողանում հագցնել: Զսպաշապիկն ի սկզբանէ պէտք է հագցնէր: Ճենկիզ Այթմատովի ժամանակ մարդկանց գլուխներին մորթի էին հագցնում, դարձնում մանկուրտ, որ յիշողութիւնը մաքրեն, իսկ այժմ, ընդհակառակը, սրանք իրենց յիշողութեան, իրենց ինքնութեան ճանապարհը շեղած մարդիկ են: Որովհետեւ եթէ կուսակցութեան էութիւնը դառնում է հացի կռիւ… Համայնավար կուսակցութիւնից աւելի հզօր կուսակցութիւն հոյ չէ՞: Ինչո՞ւ կործանուեց այդ կուսակցութիւնը` կուսակցութեան ներսում սկսուեց  քծնանքը, կուսակցութեան ներսում սկսեցին մէկը միւսին չհանդուրժել կամաց-կամաց,  եւ քանդուեց: Նոյն բանը ես տեսնում եմ ներկայիս կուսակցական կռիւների մէջ: Եւ սա միայն ՀՀԿ-ի չի վերաբերում: Որովհետեւ այսօրուայ քաղաքական դաշտում գաղափարական հենք չի ձեւաւորուել: Հայրենասիրութիւնը դարձրել են դրօշակ, սակայն դա գաղափար չէ: Նկատի ունեմ բոլոր կուսակցութիւններին, քանի որ ոչ մէկի մէջ բացառապէս տարբերութիւն չեմ տեսնում: Որովհետեւ, երբ, օրինակ, նժդեհականութիւնը դառնում է նորօրեայ կոմսոմոլների դեւիզ` առանց իմանալու, թէ Նժդեհը որտեղից է սերուել, ինչ ճանապարհ է անցել…  Նժդեհին ծնող կուսակցութիւնն էլ պէտք է Նժդեհին տէր կանգնի: Եթէ դու ես ծնել, դու պէտք է տէր կանգնես, այլ ոչ թէ թողնես, որ դառնայ ծաղրուծանակի առարկայ: Ինչո՞ւ Նժդեհի արձանը չեն տեղադրում իր անուան հրապարակում:

Հ.- Որպէս նաեւ գրող-հրապարակախօս, որպէս շարժապատկերի բեմագրութիւնների հեղինակ` վաւերագրող, ինչպէ՞ս կը գնահատէք Հայաստանի այսօրուայ շարժապատկերի եւ գրականութեան վիճակը:

 Պ.- Այժմ երբ գրելու ցանկութիւն եմ ունենում, երբ ասելիք եմ ունենում, չնայած ասելիք միշտ ունեմ, գրում եմ: Ես այն մարդկանցից չեմ, որ ասում են` ո՞ւմ համար գրեմ: Ես նախ ինձ, իմ հանգստանալու համար եմ գրում: Երկրորդ, ժամանակակից գրականութիւն ասելով, պէտք է ասեմ, որ տաղանդաւոր երիտասարդներ կան, որ կարդում ու ինձ լաւ եմ զգում: Մտածողութիւնը կայ եւ այլն: Բայց չեմ ուզում, որ  մեր այսօրուայ գրականութիւնը տուրք տայ օտար գրականութեանը` այլ գրականութիւնից սերուի, երբ մենք հսկայական ժառանգութիւն ունենք: Ես, օրինակ, կ՛ուզեմ, որ այսօրուայ մեր գրականութեան մէջ շարունակուի Հրանդ Մաթեւոսեանի մտածողութիւնը, կ՛ուզեմ, որ Կոստան Զարեանի փիլիսոփայութիւնը լինի գրականութեան մէջ, շարունակուի, ոչ թէ պահպանուի, այլ շարունակուի: Բայց իմ ուզելը երեւի այսօր քիչ է: Ու, նայէ՛ք, երբ մենք լաւ գրականութիւն ենք ունեցել, լաւ էլ շարժապատկեր ենք ունեցել: Մէկը միւսի հետ կապուած բաներ են: «Մենք ենք մեր սարերը» օրական 10 անգամ նայիր ու չես ձանձրանայ: Ուրիշ օրինակներ էլի բերեմ, որ գրականութիւնը եկել ու շարժապատկեր է դարձել: Բայց այսօր ո՞ւմ գրականութիւնը բերես: Այսօր էժանագին գրականութիւնը դառնում է սերիալ: Եթէ այսօր ինձ միլիոններ էլ խոստանան` կարողութիւն, միեւնոյն է, ես սերիալների բեմագրութիւն չեմ կարող գրել, որովհետեւ դա իմ մտածողութիւնը չէ:

Հ.- Չէ՞ք համարում, արդեօք, որ հէնց այդ սերիալներով  ոմանք կրթում են մեր հասարակութիւնը` իրենց ուզած ձեւով: Սերիալների ազդեցութիւնն ինչպիսի՞ անդրադարձ է ունենում հասարակութեան կրթուածութեան վրայ:

Պ.- Կրթել բառն այստեղ անհեթեթ է դառնում: Կրթել` նշանակում է հէնց կրթել, բայց եթէ բառախաղ դարձնենք, սա արդէն կրտել է նշանակում, այլ ոչ կրթել: Այսինքն դու նրա յիշողութիւնը նրա միջից հանում ես, մտածելու ունակութիւնը, նրան մանկուրտ ես դարձնում: Ի՞նչ է նշանակում, երբ այսօր պոռնիկ հայ կնոջ կերպար է ստեղծւում` առանց չափազանցելու` իր խօսելով, հնչերանգով, իր մտածողութեամբ եւ այլն:

Հ.-  Բայց այդ պոռնիկ հայ կնոջ կերպարն էլ կայ մեր հասարակութեան մէջ:

 Պ.- Բայց դէ նրան պէտք չէ բերենք ու դարձնենք չափանիշ: Պոռնկութիւնը առաջներում հայ կնոջ չափանիշը չի եղել: Իսկ մենք այսօր պոռնիկներին դարձրել ենք հայ կնոջ կերպար:  Օրինակ` իտալական ժապաւէնները, երբ Ֆելինին ստեղծում էր,  կնոջ կերպարը ստեղծում էր աշխարհահռչակ Սոֆիա Լորենը: Բայց Սոֆիա Լորենը  նաեւ իտալացի կինն էր` իր բարոյականութեամբ եւ իր ամէն ինչով: Եւ դու սիրում էիր այդ կնոջը: Իր բոլոր վատ բաներն էլ ներում էիր: Եթէ մենք ուզում ենք լուրջ կերպարներ ունենալ մեր շարժապատկերում, շարժապատկերի մասին է խօսքը, այլ ոչ` սերիալների, ի՞նչ է` մենք չե՞նք ունեցել: Գալեա Նովենցի ստեղծած  կերպարն այսօր ո՞վ կարող է ստեղծել: Դա հէնց հայ կնոջ կերպարն էր: Ուզում եմ ասել, որ երբ ունես լաւ, բարոյական չափանիշների մէջ գտնուող հասարակարգ, կ՛ունենաս նաեւ լաւ գրականութիւն, կ՛ունենաս նաեւ լաւ շարժապատկեր:

Հ.- Հեռուստաընկերութիւնների ղեկավարները, այն հեռուստաընկերութիւնների, որոնք աւելի մեծ լսարան ունեն, ասում են, թէ հասարակութիւնը դա է ուզում:

Պ.- Ուրեմն մենք մեզ հասարակութիւնից դո՞ւրս ենք դնում: Որտեղի՞ց գիտեն, որ հասարակութիւնը դա է ուզում:

Հ.- Վարկանիշներն են դա ցոյց տալիս:

Պ.-  Դա Ահարոն Ադիբեկեանի ընկերաբանական հետազօտութիւնների պէս է: Նա էլ է չէ՞ ընկերաբանական հետազօտութիւնների միջոցով քաղաքական կուսակցութիւնների վարկանիշները ճշդում, իմանում: Վերջերս  նշուեց «Կուլտուրա» հեռուստաընկերութեան 15-ամեակը: Լոմոնոսովի համալսարանի լրագրութեան բաժանմունքն աւարտած մի աղջիկ, գալիս է «Կուլտուրա»-ում աշխատանքի ընդունուելու: Այնտեղ նրան ասում են, որ յարմար աշխատանք չունեն, ու աղջիկն ասում է, թէ պատրաստ է այդ հեռուստաընկերութիւնում մինչեւ իսկ հաւաքարար աշխատել, միայն թէ այդ միջավայրում լինի: Ի՞նչ է, մենք այստեղ նման միջոցներ չունե՞նք: Ինչո՞ւ մենք էլ մի այդպիսի հեռուստաընկերութիւն չունենանք, որ ինչ-որ մէկն էլ, ամէն ինչ թողած, ասի` կը գամ նոյնիսկ ձեր սեղանի փոշին մաքրելու, միայն թէ ձեր միջավայրում լինեմ: Միջավայր է ստեղծւում: Դրա համար եմ ասում, որ, օրինակ, ռուսական ալիքներն էլ ունեն այդ հիւանդութիւնը, բայց  Ռուսաստանը մեծ, հզօր երկիր է, որ այդ հիւանդութիւնը կարող է իր առողջ հատուածի հաշուին լուծել, որովհետեւ ինքն այդ միջավայրը ստեղծել է: Որովհետեւ ինքն իր այդ հզօր միջավայրին տէր է կանգնում: Մենք էլ ենք չէ՞ հզօր մշակոյթի ժառանգորդ` Արամ Խաչատրեան ունենք, նկարիչների ու քանդակագործների մի ամբողջ աստղաբոյլ ունենք, որոնց իրենք աւելի շատ են լուսաբանում ու մեկնաբանում, քան մենք: Օրինակ` մի քանի օր առաջ Աւետ Աւետեանի յոբելեանն էր, ո՞ր մի հեռուստաընկերութիւնը լուսաբանեց: Փառահեղ, աշխարհահռչակ դերասան էր:

Հ.- Մենք չենք կարողանում ներկայացնել մերը, յետոյ էլ դժգոհում ենք, թէ մերոնք համաշխարհային ճանաչում չեն ստանում:

Պ.- Ո՛չ, մենք էժանագինը ներկայացնելու դրսեւորումներ ունենք: Օրինակ` վերջերս եղած մի օրինակ կարող եմ ասել. Երեւանում տեղադրուած գաճէ արձանները: Ես որ տեսնում եմ Չարենցին` այդտեղ նստած, ինձ թւում է, թէ նա Կարսից եկել է, հիւրանոցում նրան տեղ չեն տուել ու նստել` դրսում է մնացել այս մարդը: Ինքը տիրոջ կերպարն արդէն չունի, այդ միջավայրի տէրը պէտք է լինի Չարենցը: Յետոյ` նրա կողքին ամէն մարդ իրաւունք չունի նստելու, սա էլ պէտք է հաշուի առնել: Կամ` Մհեր Մկրտչեանին անդրադառնանք: Օրինակ` «Տղամարդիկ» ժապաւէնի արձանը, որ դրուած է, գնում ենք այդ արձանի մօտ` ծաղիկներ են դրուած. արդէն ընդունում են մարդիկ այդ արձանը: Արժէ՞ր դրանից յետոյ բերել, այդ միջավայրից առանձնացնել ու բերել նորից գաճէ արձանի տեսքով դնել այդտեղ: Բայց մէկը պէտք է այդ մասին ասի, չէ՞, նրանց: Օրինակ` արդէն քսան տարի է, ինչ Այվազովսկու արձանի վրձինը չկայ: Ուզում ես ինչ-որ բա՞ն անել, բեր ու վրձինը դիր: Աւելի՛ն. Գարեգին Նժդեհի անուան հրապարակում Սպանդարեանի արձանն է դրուած, նժդեհապաշտ կուսակցութիւնը կարող է արձանը փոխել: Ոչ թէ լինի Գարեգին Նժդեհի անուան Սպանդարեանի հրապարակ: Անհեթեթութիւն է սա: Նոյնիսկ արձանների առումով  էլ անհեթեթութիւն է:

Հ.- Այսինքն, ո՛ր բնագաւառին էլ նայես, անհեթեթութեան մէ՞ջ ենք:

Պ.-  Սա այն պատճառով է, որ երբ բարոյալքման գործընթաց է գնում, այդ ժամանակ որ բնագաւառին էլ մատդ դնես, այդտեղ կան միայն խնդիրներ: Կրթութիւն, առողջապահութիւն, մշակոյթ, ո՛ր բնագաւառն ուզում ես մտիր: Ես չեմ ասում` անթերին ունենանք, հնարաւոր չէ: Անթերի միայն մէկ մարդ է եկել, բայց խաչուել ու վեր է համբարձուել: Բայց բոլորս մեզ Քրիստոսի տեղ ենք դրել, բոլորս ուզում ենք խաչուել, բայց էլ համբարձուելու տեղ չկայ, մի հոգի պէտք էր համբարձուէր, ով արդէն համբարձուել է. ի զուր ձեզ մի՛ կոտորէք ու մի՛ էլ խաչուէք: